نجات خانه از هوای آلوده

نیلوفر ذوالفقاری

کرونا که آمد، خانه بیشتر از قبل به امن‌ترین جای دنیا تبدیل شد. همه توصیه‌ها می‌گویند درخانه‌ماندن بهترین راه مراقبت از سلامت خود و عزیزانمان است. مخصوصا در این روزهای پاییزی که خانه‌ماندن ما را نه فقط از ویروس کرونا بلکه از آلودگی همیشگی هوا در این فصل دور نگه می‌دارد. با این حال شنیدن اینکه هوای خانه هم ممکن است چندان سالم نباشد، باعث تعجب اما واقعیت است. با وجود اینکه همیشه نگرانی‌های جدی درباره کیفیت هوای شهرها مخصوصا در نیمه‌دوم‌سال وجود دارد، در کمال ناباوری وجود آلودگی‌ها در خانه حتی می‌تواند خطرناک‌تر از فضای بیرون باشد و منجر به ایجاد بیماری‌هایی شود. اما خبر خوب اینکه راه‌های مختلفی هست تا بتوانیم هوای خانه را تا حد ممکن از آلودگی‌ها تصفیه کنیم؛ از خرید دستگاه تصفیه هوای خانگی گرفته تا انتخاب روش‌های طبیعی. فرشته سراجی، کارشناس بهداشت درباره تأثیر آلودگی هوای خانه بر سلامت اعضای خانواده و مواد آلاینده پنهان می‌گوید و البته بعضی از روش‌های تصفیه هوای خانه را مرور کرده‌ایم.

هوای ناسالم در خانه
شاید برایتان سؤال باشد که وقتی خبری از خودروها و دودکش‌های کارخانه در خانه نیست، مگر می‌شود هوای خانه هم آلوده باشد؟ بله می‌شود، چون عوامل دیگری هم می‌توانند هوای خانه را آلوده کنند؛ عواملی که شاید از وجودشان بی‌خبر باشیم. هرچند دود و آلاینده‌های صنعتی حتی برای کیفیت هوای داخل ساختمان‌ها هم یک تهدید جدی است و نباید تصور کنیم هوای خانه کاملا از این آلودگی‌ها به دور است اما از آنجا که دودها تنها آلاینده‌ها نیستند، باید درباره بقیه عوامل ناسالم‌شدن هوای خانه اطلاعاتی به‌دست بیاوریم. این موضوع وقتی بیشتر اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم بعضی مطالعات نشان می‌دهد که آلودگی فضاهای داخلی 2برابر بیشتر از آلودگی خارج خانه، آسیب‌زاست. قدم اول این است که بدانیم چه چیزهایی هوای خانه را آلوده می‌کنند تا بعد به فکر راه‌حلی برای حذف آنها باشیم. بعضی از مهم‌ترین آلاینده‌های فضای خانه اینها هستند: موادی مانند زایلن موجود در رنگ و لاک، بنزن در مبلمان و حشره‌کش‌ها، تری‌کلرو ‌اتیلن در پاک‌کننده‌ها و چسب‌ها و فرمالدئید در لوازم منزل و خوشبو‌کننده‌های هوا. شاید حواسمان به‌وجود این مواد نباشد اما آنها می‌توانند علائمی مانند سردرد، گلودرد یا مشکلات تنفسی مانند آلرژی ایجاد کنند.

تصفیه هوا با گیاهان خانگی
می‌دانستید با گل و گیا‌هان خانگی جز اینکه طبیعت را به خانه می‌آورید، می‌توانید هوای خانه را هم سالم کنید؟ تحقیقات می‌گویند گیاهان خانگی می‌توانند ترکیباتی مثل آمونیاک، فرمالدئید و بنزن را از هوا حذف کنند. گیاهان هر کدام با شیوه‌ای متفاوت تصفیه هوای خانه را انجام می‌دهند؛ مثلا نخل ققنوس می‌تواند با فیلترکردن و جلوگیری از آلودگی هوا، زایلن و فرمالدهید را به‌خود جذب کند. سرخس ملکه، یکی از گیاهانی است که عمودی رشد می‌کند و قدرت زیادی در جذب آلودگی‌های هوا دارد. یکی ازگیاهان محبوب آپارتمانی، گیاه عنکبوتی است. این گیاه می‌تواند تا 95درصد فرمالدئید را در 24ساعت جذب کند. آگلونما هم می‌تواند بنزن و فرمالدهید را فیلتر کند. زایلن و فرمالدهید که بعضی گیاهان آنها را فیلتر می‌کنند، در محصولات خانگی و شوینده‌ها زیاد استفاده می‌شوند. بنجامین و پتوس ازجمله گیاهان خانگی محبوب با تکثیر آسان هستند که داشتن آنها به تصفیه هوای خانه کمک می‌کند. نخل راپیس هم گزینه مناسبی برای خانه‌های کم‌نور است. اگر در محلی کار می‌کنید که با رنگ مو، لاک ناخن، صاف‌کننده‌های مو و... سر و کار دارید، چند گلدان گیاه پاپیتال در محل کار خود استفاده کنید تا هوای اطرافتان تمیز شود.

دستگاه تصفیه هوا
مطمئن‌ترین راه برای داشتن هوای سالم در خانه، استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی است. این دستگاه‌ها در مدل‌ها و قیمت‌های متنوع در بازار موجود هستند و عملکردهای متفاوتی دارند. با این حال در انواع خانگی حتی ساده‌ترین مدل آنها هم برای تصفیه هوا بسیار مؤثر عمل می‌کنند. این دستگاه‌ها مانند غربال‌های بسیار دقیق عمل می‌کنند که با چندبار عبور هوا، ذرات معلق را حذف می‌کنند. عملیات گردش هوا به وسیله یک فن انجام می‌شود که به‌صورت مداوم هوا را به داخل دستگاه می‌کشد و پس از تصفیه به بیرون هدایت می‌کند. ذرات معلق و آلاینده‌ها، روی فیلتر باقی می‌مانند و هوای پاکیزه دوباره به درون اتاق برمی‌گردد. دستگاه‌های تصفیه هوا، آلودگی‌های خانگی از شوره موی حیوانات خانگی، فرمالدهید، دود، ترکیبات آلی گرفته تا بوهای ناخوشایند و گردوغبار موجود در هوا را تصفیه می‌کنند و می‌توانند تا ۹۹. ۹۷درصد آلودگی هوا را پاکسازی کنند. مصرف برق پایینی دارند، صدای زیادی تولید نمی‌کنند و باید به‌صورت دائمی فعال باشند. بسته به نوع دستگاه، مساحت فضایی که تحت پوشش قرار می‌دهند متفاوت است. انواع رومیزی و دیواری آنها وجود دارد که معمولا هرچه پیشرفته‌تر باشند، توانایی جذب ذرات آلوده بیشتری را دارند و هوا را در چند مرحله فیلتر می‌کنند.

   چه کسانی دستگاه تصفیه بخرند؟
خرید دستگاه تصفیه‌کننده هوای خانگی خیلی رایج نیست و اینطور نیست که در همه خانه‌ها پیدا شود. هرچند داشتن این دستگاه برای همه افراد ضروری نیست اما واقعیت این است که بیشتر افراد از آن سود می‌برند. اگر شما دچار یک عارضه‌ تنفسی مثل آسم یا انسداد مزمن ریه باشید، زودتر متوجه اثرات دستگاه تصفیه هوا خواهید شد چون هوای تمیزتر و سالم‌تر می‌تواند مشکلات تنفسی‌تان را به میزان قابل توجهی کاهش بدهد. اگر در خانه کودک یا سالمند دارید، حتما به فکر تهیه یکی از این تجهیزات سودمند باشید. نوزادان و زنان باردار، کودکان، سالمندان، کسانی که دچار آسم، آلرژی و سایر بیماری‌های تنفسی هستند، کسانی که در کنار جاده‌ها، خیابان‌های شلوغ و نواحی صنعتی زندگی می‌کنند، افرادی که سیستم ایمنی‌شان ضعیف است و بالاخره آنها که در خانه در معرض دود دست دوم سیگار هستند، گروه‌های هدف دستگاه‌های تصفیه هوا هستند که بیشترین بهره را از وجود این دستگاه در خانه می‌برند. متأسفانه قیمت دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی معمولا زیاد است. ساده‌ترین نوع این دستگاه‌ها با مبلغی حدود 500هزار تومان قابل خریداری است اما قیمت انواع پیشرفته آنها، تا 50میلیون تومان و حتی بیشتر هم بالا می‌رود. اگر قصد خریدن این دستگاه‌ها را داشتید، حتما به مراکز معتبر مراجعه کنید و از فروشنده برگه ضمانت بخواهید.

   ساختمان‌های مشکل‌ساز
گاهی آلوده‌بودن هوای خانه، یک دلیل بزرگ دارد که آن هم وجود مشکلات اساسی فنی در ساختمان است. وجود اشکال در گرمایش، تهویه و تهویه‌مطبوع، خروج گازها از مواد ساختمانی استفاده شده در ساختمان، ترکیبات آلی فرار، کپک، خروج نامطلوب مولکول‌های ازون که تولید جانبی دستگاه‌های اداری است، مواد شیمیایی صنعتی و جریان هوای کم اتاق بعضی از این ایرادات فنی در ساختمان هستند. «سندروم ساختمان بیمار» در ساکنان اینطور ساختمان‌ها دیده می‌شود. این اصطلاح  به شرایطی در یک ساختمان گفته می‌شود که ساکنین آن نشانه‌هایی از بیماری‌هایی را دارند که به سپری‌کردن زمان زیاد در آن ساختمان نسبت داده می‌شود، اما مصداق خاصی از بیماری را به سبب آن نمی‌توان نام برد. سوزش چشم، بینی، گلو، حساسیت، آسم، تاری دید، سرگیجه، خستگی، سردرد، سوزش پوست، اختلالات دستگاه عصبی و دستگاه تنفس فوقانی و انباشتگی سینوس‌ها در اهالی یک ساختمان نشانه‌هایی هستند که شاید در ابتدا نتوان دلیل واضحی برای آنها پیدا کرد، اما می‌توانند هشداری برای آگاه‌شدن از وجود مشکل در ساختمان باشند. بررسی منظم تجهیزات ساختمان را جدی بگیرید، از سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی گرفته تا لوله‌کشی‌ها، سیستم فاضلاب، مسیرهای تهویه‌ هوا و تجهیزات برقی. تعمیر به‌موقع هر کدام می‌تواند فرسودگی ساختمان را به عقب بیندازد.

   تمیزکننده‌هایی که آلوده هستند!
از همان نخستین روزهای همه‌گیری کرونا، تمیزکاری و ضدعفونی فضای اطراف به فعالیت جدی و ثابت همه ما تبدیل شد؛ فعالیتی که گاهی اوقات شکل افراطی به‌خود می‌گیرد و اینجاست که در راه جلوگیری از یک بیماری، خودمان را به بیماری دیگری دچار می‌کنیم! بسیاری از ترکیبات موجود در پاک‌کننده‌ها، اسپری‌های چندمنظوره، شیشه‌پاک‌کن‌ها و شوینده‌های غلیظ سطوح مختلف، می‌توانند برای سیستم تنفسی ما مشکلات کوچک و گاه بزرگ و جبران‌ناپذیر ایجاد کنند. وقتی که از خوشبو‌کننده‌های هوا و پاک‌کننده‌های دارای گاز کلر، آن هم به شکل افراطی استفاده می‌کنیم، ریسک حضور مواد آسیب‌رسان شیمیایی مانند دی‌اکسید نیتروژن را در خانه افزایش می‌دهیم. روشن‌کردن شمع و عود و تهویه نامناسب در آشپزخانه موقع استفاده از اجاق گاز و شومینه‌های خانگی هم می‌توانند این آلاینده‌ها را وارد هوای خانه کنند. راه‌حل این است که تا حد امکان از پاک‌کننده‌های طبیعی، با ترکیبات آسیب‌زای کمتر و در حد مجاز استفاده کنیم، موقع کار با آنها دهان و بینی را بپوشانیم و گاهی با فراهم‌کردن شرایط ورود جریان هوای آزاد به خانه، از ابتلای اعضای خانواده به مشکلات تنفسی و آسم جلوگیری کنیم. دودکردن اسپند خاصیت ضد‌عفونی‌کننده دارد و می‌تواند مقطعی استفاده شود ولی چون باعث خشکی مجاری تنفسی می‌شود، باید در مصرف آن احتیاط کرد.

سیگار در فضای بسته ممنوع

قبل از هر چیز اگر همین امروز سیگار را ترک کنید، بهتر از فرداست. اما بدتر از سیگارکشیدن، روشن‌کردن سیگار در فضای بسته است. وقتی در فضای بسته اتاق سیگار می‌کشید، جز اینکه دود معلق در هوا نفس‌کشیدن را سخت می‌کند، این دود در الیاف و تار و پود لباس‌ها، فرش‌ها، موکت‌ها و پرده‌ها ته‌نشین می‌شود. این مواد خطرناک می‌توانند باعث ایجاد آسم در کودکان شود. به دودی که در منسوجات و وسایل نشسته اصطلاحا دود دست‌دوم هم می‌گویند. قرار‌گرفتن در معرض دود دست‌دوم می‌تواند باعث سوزش چشم، بینی و گلو شود. در طولانی مدت، این دود می‌تواند بسیاری از مشکلات سلامتی ناشی از سیگارکشیدن، مثل سنگین‌شدن نفس، خس‌خس سینه، ذات‌الریه، برونشیت و سرطان ریه را ایجاد کند. بنابراین توصیه اولیه این است که برای حفظ سلامت خود و عزیزانتان سیگار را ترک کنید. اما اگر به هر دلیلی این توصیه را عملی نکردید، لااقل هرگز سیگار و محصولات حاوی تنباکو را در فضای بسته خانه یا محل کار استفاده نکنید. حتما این موضوع را هم شنیده‌اید که دود سیگار بیشتر از آنکه برای خود فرد سیگاری مضر باشد، برای اطرافیان که آن را تنفس می‌کنند ضرر دارد.

لامپ نمک و یون‌های تصفیه‌کننده

بعضی راه‌ها برای تصفیه هوای خانه، کمتر شناخته شده‌اند. استفاده از لامپ نمک یکی از این راه‌هاست. لامپ نمک، همان سنگ‌های کریستالی سفید است که با خلاقیت و اضافه‌کردن نور، به شکل آباژور و چراغ خواب یا یک وسیله تزئینی طراحی شده و به فروش می‌رسد. ممکن است درباره خواص مختلف سنگ نمک و حرف‌هایی که درباره کاهش انرژی‌های منفی فضا با گذاشتن این ماده در خانه می‌زنند، چیزهایی شنیده باشید. از نظر علمی لامپ نمک یکی از تصفیه‌کننده‌های طبیعی هوا محسوب می‌شود؛ چرا که ثابت‌شده محصولات حاوی کریستال نمک باعث کاهش آلودگی هوا، پاتوژن‌ها و آلرژن‌ها می‌شوند. نمک هیمالیا یک دستگاه تصفیه هوای یونی طبیعی است که آلاینده‌ها را از محیط اطراف جذب و آنها را خنثی می‌کند. لامپ‌ نمک از قرار گرفتن یک منبع نور در داخل نمک معدنی که در طول سالیان دراز سخت شده، درست می‌شود و می‌تواند یون‌های خطرناک موجود در هوا را خنثی و از این طریق به ارتقای کیفیت هوا کمک کند. یون‌های موجود در سنگ نمک قادر به جذب ذرات ریز گردوغبار و دود موجود در هوای محیط هستند. وجود یون‌های منفی به‌عنوان یک فیلتر برای دستگاه تنفسی و شش‌ها عمل می‌کنند و باعث پایین‌آوردن شدت حمله‌های آسمی و آلرژیک می‌شوند.

تمیزکاری برای پیشگیری

هرچند درباره عوامل آلاینده هوای خانه و راه‌های از بین‌بردن این آلودگی حرف می‌زنیم اما گاهی به ساده‌ترین دلایلی که می‌تواند در کمال ناباوری باعث ایجاد هوای آلوده در خانه‌مان شود، حواسمان نیست. واضح است اما ممکن است غافل شویم که تمیزکردن منظم خانه، تفاوت چشمگیری در کیفیت هوای خانه ایجاد می‌کند. جاروزدن ساده به‌نظر می‌رسد اما خیلی مهم است که فقط کف خانه و فرش‌ها را جارو نکنید. دیوارها، گوشه‌های فرش‌ها و مبلمان را جا نگذارید. دریچه‌های کولر را باحوصله تمیز کنید و حواستان به تمیزی فیلتر هود آشپزخانه یا هواکش آن باشد. موقع تمیزکاری دهان و بینی را بپوشانید، اول گردوغبار و دوده روی وسایل را با دستمال پاک کنید و بعد سراغ جارو‌کردن بروید. عوض‌کردن به‌موقع ملحفه‌ها هم اهمیت زیادی دارد چون بسیاری از عوامل حساسیت‌زای تنفسی در رختخواب‌ها جا خوش می‌کنند. هفته‌ای یک‌بار آنها را بشویید و عوض کنید. اگر در مناطق آلوده شهر زندگی می‌کنید، داشتن در و پنجره‌های استاندارد که تا حد امکان مانع ورود دود و آلودگی شوند مهم است، در غیر این صورت از درزگیر استفاده کنید و پنجره‌ها را بسته نگه دارید. بررسی کنید که هواکش سرویس‌های بهداشتی و حمام به خوبی کار کنند.

   ضدعفونی هوا با جوشاندن و اسانس‌ها
ایجاد بخورهای طبیعی یکی از راه‌های تمیزکردن هوای خانه است. سرکه جز اینکه یک اسید طبیعی است که خواص ضدعفونی‌کننده و جرم‌گیر دارد، می‌تواند برای تمیزکردن هوا هم به‌کار برود. با ریختن چند قطره سرکه در آب و جوشاندن آن، هوای اطراف ضدعفونی می‌شود. سرکه می‌تواند بو‌های قلیایی را از بین ببرد. یک راه دیگر هم این است که یک قاشق سرکه را در یک لیوان آب حل و محلول را در هوا اسپری کنید. البته حواستان به خطرناک‌بودن این کار برای افراد مبتلا به آسم و بیماری‌های تنفسی باشد. یکی دیگر از راه‌های تمیزکردن هوا با جوشاندنی‌ها، استفاده از بخارهای جوشانده گیاهانی مثل آویشن، اکالیپتوس و دارچین است. این کار در گذشته هم برای ضد‌عفونی‌کردن و تصفیه هوای خانه از مواد آلوده، قارچ‌ها و باکتری‌ها رایج بوده است. البته می‌توانید از اسانس‌های آماده هم استفاده کنید. این اسانس‌ها به شکل مخلوطی از مواد ضدعفونی‌کننده شامل برگ کاج، دارچین، آویشن، اکالیپتوس، لیمو و گریپ‌فروت برای از بین‌بردن میکروب‌ها و تصفیه هوا استفاده می‌شوند. این ترکیبات برای تنفس بهتر و پاک‌کردن هوا می‌توانند اسپری یا به صابون و مواد شوینده اضافه شوند.

آلاینده‌های پنهان در خانه
حالا که فهمیدیم ترکیبات مضری در بعضی وسایل و مواد موجود در خانه وجود دارد که آلاینده محسوب می‌شوند، بد نیست با نام بعضی از رایج‌ترین آنها آشنا شویم و بدانیم در چه چیزهایی پیدا می‌شوند؟

آمونیاک
آمونیاک یکی دیگر از آلاینده‌های خانه است که در شیشه‌شورها، کودها و واکس‌ها پیدا می‌شود. این ماده می‌تواند منجر به تحریک گلو، چشم و درد گلو شود.

بنزن
این ماده در تولید پلاستیک‌ها، رزین، فیبرهای سنتزی، رنگ‌ها، شوینده‌ها، دارو‌ها، سیگار، تنباکو و چسب وجود دارد. این ماده می‌تواند منجر به تحریک چشم‌ها، سرگیجه، سردرد و تپش قلب شود.

فرمالدئید
این ماده، یک گاز سمی است که در حشره‌کش‌ها، چسب‌ها، شامپوها، کرم‌های اصلاح و فرش‌ها پیدا می‌شود. فرمالدئید یک ماده سرطان‌زاست و حتی در دود سیگار هم وجود دارد.

تری کلرو اتیلن
تری کلرو اتیلن در جوهرها، رنگ، لاک، وارنیش، چسب و پاک‌کننده‌های رنگ، سفیدکننده‌ها و ‌ضدعفونی‌کننده‌های قوی وجود دارد و می‌تواند منجر به سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و حتی در غلظت‌های بالا منجر به کما شود.

کپک‌ها
بله کپک! کپک‌ها و قارچ‌ها نوعی دیگر از آلودگی‌ها هستند که می‌توانند در خانه رشد کنند. علائم ایجاد بیماری توسط کپک‌ها می‌تواند شامل خستگی، تحریک چشم یا گلو، تورم، سردرد یا سوزش پوستی شود.