در خانه بمانید و با دیدن فیلم و خواندن گزارش‌های این صفحه گشتی در خانه موزه استاد عزت‌الله انتظامی بزنید
خانه عزت سینما
الناز عباسیان
برای گفتن و نوشتن از زنده‌یاد استاد عزت‌الله انتظامی، بهانه و مناسبت خاصی را حاجت نیست و همیشه و هر زمان یادکردن از این عزت سینمای ایران و بازیگر فیلم‌های خاطره‌انگیز «گاو» و «هزاردستان» شایسته و بجاست. آقای بازیگر سینمای ایران را شاید بتوان آقای خاص هم نامید؛ او که با فیلم «گاو» داریوش مهرجویی به سینمای ایران معرفی شد از همان ابتدا خوش درخشید، هر نقشی که به او سپرده می‌شد، بازی نمی‌کرد، بلکه زندگی می‌کرد و از این‌رو هنرنمایی او بر جان می‌نشست. بازی‌هایش در فیلم‌هایی نظیر «اجاره‌نشین‌ها»، «هزاردستان» و «چهل سالگی» هیچ‌گاه از یاد‌ها محو نخواهد شد. او در یک اقدام شایسته پیش از مرگ خود تصمیم گرفت به جای آنکه برجی جای خانه باصفایش را بگیرد، آن را تبدیل به تماشاخانه‌ای برای اهالی هنر کند. از این‌رو امروز تصمیم گرفتیم به «خانه موزه استاد عزت‌الله انتظامی» سری زده و گشتی در جاهای دیدنی آن بزنیم. گرچه در این شرایط بحرانی شیوع ویروس کرونا و توصیه به خانه‌ماندن، رفتن به این خانه موزه امکان‌پذیر نیست اما ما برای شما پیشنهاد جالب‌تری داریم و آن هم بازدید مجازی از این موزه است. می‌پرسید چطور؟ خیلی راحت شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش تصویر موزه، این خانه زیبا را تماشا کرده و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیوآرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید. با ما همراه باشید تا شما را با دیدنی‌های منحصربه‌فرد این خانه موزه بیشتر آشنا کنیم.
پیشنهاد انتظامی برای تبدیل خانه‌اش به موزه
خانه موزه استاد انتظامی از آن جمله موزه‌هایی است که پیش از درگذشت صاحب آن و به پیشنهاد خود مالک خانه یعنی استاد انتظامی-که یکی از پیشکسوتان عرصه هنر این سرزمین بود- به موزه تبدیل شده است. در سال ۱۳۸۹ در پی جابه‌جایی استاد از این خانه قدیمی‌اش با پیشنهاد او و با همکاری شهرداری تهران، منزل مسکونی آقای بازیگر آماده تغییر برای ایجاد یک موزه و مکانی فرهنگی شد. البته این خانه که سال‌ها شاهد هنرنمایی عزت‌الله انتظامی در سینما و تئاتر ایران بوده با کلی تغییر و بازسازی، ۴سال بعد به بهره‌برداری رسید. ناگفته نماند ارزش این مکان تنها به‌عنوان خانه استاد انتظامی نیست بلکه به گفته خود او، این خانه طی سال‌ها محل رفت‌وآمد و نشست و برخاست و جلسات بزرگانی چون علی حاتمی، ناصر تقوایی، جمشید مشایخی و چهره‌های ماندگار دیگر هنرهای نمایشی ایران بوده و باعث شکل‌گیری جرقه‌های اولیه بسیاری از فیلم‌ها و مجموعه‌های ماندگار کشور شده است. بنابراین نیاز آن احساس شد تا این مکان، ماندگار شود. این مجموعه که توسط شرکت توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران اداره می‌شود، با مساحتی معادل ۴۵۱ متر و زیربنای ۵۳۸ مترمربع دارای بخش‌های جذابی ازجمله موزه استاد انتظامی در شمال پروژه، سالن نمایش با ظرفیت ۱۲۰ نفر در زیرزمین، کافی‌شاپ در پشت بام، شهر فرنگ، اتاق آینه، تماشاخانه، گالری و تابلوی ثبت‌امضا و یادگاری ویژه هنرمندان صاحب‌نام است. ناگفته نماند عملیات اجرایی خانه موزه استاد عزت‌الله انتظامی که قدمتی بیش از ۵۰سال دارد، از اسفند‌ماه سال۱۳۹۱ آغاز شد و نیمه‌دوم اردیبهشت سال۱۳۹۲ به بهره‌برداری رسید.
هنری‌ترین خانه قیطریه
در کوچه پسکوچه‌های محله قیطریه و خیابان احمدی، این خانه یک‌طبقه جلوه خود را میان ساختمان‌های سر به فلک کشیده از دست نداده است و همچنان استوار و حتی زیباتر از آن برج‌های سر برافراشته است. از در چوبی که به حیاط باصفایی باز می‌شود، وارد این خانه زیبا می‌شویم. این در چوبی با گچبری‌های زیبا و چیدمان دیوارها با ظرافت آجرها، جلوه خاصی به حیاط بخشیده است. همه‌‌چیز ساده و بی‌ریاست؛ درست مثل منش صاحب‌خانه. همنشینی‌ها چشم‌نوازند؛ مثل همنشینی سرسبزی گیاهان بر زمینه سرخ‌رنگ آجرهای دیوارها. از همین حیاط هنری و باصفای خانه می‌توان ادعا کرد که اینجا هنری‌ترین خانه محله قیطریه است. دل‌کندن از زیبایی‌های حیاط سخت است اما در دل این ساختمان، گنجینه‌ای نهفته است که باید کشف شود. در همین حیاط باصفا، سردیس برنزی استاد انتظامی را مقابلمان می‌بینیم و مشتاق‌تر می‌شویم تا چیزهای تازه‌تری در این خانه تماشا کنیم. در بدو ورود به ساختمان آجرپوش با تابلویی مواجه می‌شویم که لذت گردش در موزه را برایمان دوچندان می‌کند. روی این تابلو با خط خود استاد نوشته شده است: «چندی پیش اینجا خانه من بود، اما اکنون خانه همه عاشقان صحنه و نمایش است، خانه‌ام آباد است، خانه‌ام نورانی است، چون شما اینجایید. ۲۷/۲/۹۳ عزت‌الله انتظامی» نخستین بخش در داخل موزه به زندگی خصوصی استاد از تولد تا مرگ او می‌پردازد و لباس‌ها، وسایل شخصی، عصا، عینک، عطر و... در فضاسازی‌های مشخص قرار گرفته است. بخش دیگر به جوایز استاد بازمی گردد؛ تندیس‌هایی که تنها بخشی از افتخارات آقای بازیگر در آن جای گرفته‌اند که خودش آنها را یک خروار از جوایزی که هدیه گرفته است، می‌دانست. تندیس جشن گزارش فیلم، حافظ، تئاتر، جشنواره‌های فیلم پلیس، معلولان، بیروت، نشان مهرآیین، انجمن منتقدان، تئاتر ماه، سیما و دو سیمرغ بلورین فجر در دوره‌های ۲۰ و ۲۳ ازجمله جوایزی هستند که به چشم می‌خورند و قرآن نفیسی با یادداشتی از حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمد خاتمی که در زمان ریاست‌جمهوری‌اش به انتظامی هدیه داده است در کنار آنها دیده می‌شود.
شهر، شهر فرنگه
شهر فرنگ یکی از نوستالژی‌ها و خاطرات دوران کودکی مادربزرگ و پدربزرگ‌های ماست که به روزگار مظفرالدین شاه قاجار می‌رسد. این نوستالژی را بار دیگر در خانه موزه استاد انتظامی تجربه کنید زیرا یکی از بخش‌های جالب این موزه اتاق شهر فرنگ است. در این اتاق، دوربین‌های مخصوصی مانند دریچه‌های شهر فرنگی قدیمی، کار گذاشته است که می‌توان از این دریچه‌ها، فیلم‌های ۳ تا ۷ دقیقه‌ای را مشاهده کرد و لذت برد. با هیجان چشمانمان را برای دقایقی به دوربین‌های مخصوص نزدیک کرده و غرق تماشای خاطرات استاد انتظامی از زبان خودش می‌شویم. همچنین یکی از دیوارهای اتاق با نام بازیگران و هنرمندان قدیمی ازجمله فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان تبریزی تا علی حاتمی، داوود رشیدی و دیگران زینت داده شده است. علاوه بر اینها، نام گونه‌های مختلف تئاتر و کاراکترهای نمایشی ایران مانند شاه سلیم، معین‌البکاء و... نیز زینت‌بخش دیوار دیگری است.
گذر در تماشاگه زمان
از جذابیت‌های دیگر این موزه اتاق تماشاگه زمان است؛ اتاقی که شبیه یک تئاتر کوچک است، صندلی‌هایی سفید رنگ و یک صحنه تئاتر و مجسمه‌هایی که دو‌تای آنها تماشاچی و سه تای آنها روی صحنه و بازیگران آن تئاتر هستند. به چهره مجسمه‌ها که دقیق شویم می‌توانیم چهره استاد عزت‌الله انتظامی، فخری خوروش، داوود رشیدی، پرویز فنی‌زاده و جعفر والی را تشخیص دهیم. در این تماشاخانه، فیلمی پخش می‌شود و نور روی تندیس‌ها می‌افتد و همزمان تصاویری روی دیوار پخش می‌شود، گویی این مجسمه‌ها، روی صحنه یک نمایش مشغول بازی هستند. این بخش از موزه برای علاقه‌مندان به هنر تئاتر بیش از پیش جذاب است و می‌توانند دقایقی با یاد و خاطره استادان این هنر- که اکنون کنار ما نیستند- خلوت کنند. ناگفته نماند در این بخش از موزه یک تکنولوژی جدید استفاده شده که بر جذابیت‌های این اتاق و تماشای نمایش افزوده است.
تماشای آیینه جادویی
انصافا این خانه موزه با هنرمندی خاصی طراحی و بازسازی شده است. برای نمونه «آیینه جادویی» راهرویی است که عنوان تئاتر به زبان‌های مختلف بر آن نقش بسته است. ادامه این راهرو، فضایی است که عکس‌های عزت‌الله انتظامی در دوره‌های مختلف زندگی‌اش به نمایش گذاشته می‌شود. قرار است بازدیدکنندگان در اینجا غافلگیر شوند. آنها وارد این فضا می‌شوند، عکس‌ها را می‌بینند، بعد نور می‌رود و جلوه‌های زیبا غافلگیرشان می‌کند. بعد از این بخش به «اتاق گالری» می‌رویم. در این اتاق نیز عکس صحنه‌های مختلف تئاتر به نمایش گذاشته شده است و تابلوی سایه‌بازی با پروژکتور نیز دیگر امکان این فضاست. بیتی از خیام «هست از پس پرده گفت‌وگوی من و تو/ چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من» زینت‌بخش این تابلو است. در همین جاست که باز هم تصاویر آقای بازیگر خودنمایی می‌کنند؛ تصویری از سال‌های جوانی او جلوی در همین خانه میان انبوه عکس‌های دیگرش دیده می‌شود.
سالن نمایش مجهز
حیف بود این خانه هنری بدون سالن نمایش راه‌اندازی شود. مسئولان بازسازی خانه هم به این موضوع تأکید داشتند و از این‌رو در طبقه پایین یا همان زیرزمین خانه یک سالن تئاتر کوچک ساختند. این سالن که بعد از گودبرداری حیاط خانه ساخته شده، بیشتر شبیه تالار فردوسی است و از همه لحاظ تکمیل و تجهیز شده است. حتی سالن گریم و فرمان و پشت صحنه هم دارد. این سالن با گنجایش ۱۰۰ نفر که دارای قابلیت اجرای تئاتر، پخش فیلم و برگزاری سمینار و جلسات اداری است، برگزاری جشنواره نمایشی مختلفی را پذیرا بوده است. برای رفتن به این سالن باید با آسانسور به طبقه پایین رفت. در آسانسور هم تصویر دیگری از آقای بازیگر به چشم می‌خورد و بار دیگر یاد استاد را برای ما زنده می‌کند. البته اجرای نمایش در این روزهای کرونایی بسیار محدود شده است. برای اطلاع از برنامه‌های این سالن حتما با مسئولان خانه موزه هماهنگ شوید.
ناصرالدین‌شاه آکتور سینما
در این خانه موزه هنری می‌توان کتابخانه بزرگ استاد را هم تماشا کرد. در اینجا کتاب‌های ارزشمندی چشم‌نوازی می‌کند که این آثار مکتوب می‌تواند گنجینه ارزشمندی برای علاقه‌مندان باشد. کتاب‌هایی با عناوین «خاطرات جنگ جهانی دوم»، «شاهنامه»، «دیوان حافظ»، «گنجینه سخن»، «کمال هنر»، «تاریخ هنر»، «تاریخ اجتماعی ایران»، «فرهنگ جهانگیری»، «فرهنگ فارسی عامیانه»، دوره ۲۵ جلدی «تاریخ تمدن»، دوره ۵۰ جلدی «لغتنامه دهخدا» و «تاریخ طبری» که ارزش معنوی بالایی دارند. در کتابخانه آقای بازیگر، کتاب‌های سینمایی هم جایگاه خاص خودشان را دارند. «تاریخ سینمای ایران»، «هیچکاک»، «راهنمای فیلم» «دانشنامه سینمایی»، «دانشنامه بازیگران» و کاتالوگ‌های جشنواره فیلم فجر تنها بخش کوچکی از این کتاب‌ها هستند. در کنار سالن، خرس بزرگ عروسکی که روی مبل نشانده شده است، جلب توجه می‌کند که پیش از این در فیلم مستند زندگی عزت‌الله انتظامی رونمایی شده بود. «ناصرالدین شاه آکتور سینما» هم تنها فیلمی از انتظامی است که عکسش روی دیوار دیده می‌شود. اتاق کار عزت‌الله انتظامی که در واقع اتاق خواب او هم بوده در کنار در ورودی خانه واقع شده است؛ اتاقی که میز کار و تخت آقای بازیگر در آن هست. بعد از دیدن نقاشی سه‌بعدی کتابخانه انتظامی به اتاق «شهر فرنگ» و اتاق تماشاگه زمان وارد می‌شویم. در مرحله بعد وارد تونل زمان می‌شویم که کمترین تغییرات را نسبت به قبل پیدا کرد. در بخش بعد به ۵۶ فیلم سینمایی او پرداخته شده است. بعد از عبور از آیینه جادویی به فضایی می‌رسیم که مجسمه استاد در وسط سالن قرار گرفته و روی دیوارها با نمایه‌هایی که طراحی شد، چرخش زندگی حرفه‌ای او نشان داده شده است. سپس فعالیت‌های تئاتری و تله‌تئاتری او با نمایه‌هایی به نمایش در می‌آید. در کنار همه اینها، اسناد و مدارکی هم از کارنامه‌های دوران مدرسه تا مدرک درجه یک هنری‌شان گردآوری شده است؛ اینها هم با تعبیه فضاهایی به نمایش گذاشته شده است. در ادامه مسیر، ویترین جالبی طراحی شده است که به بازسازی بخشی از فعالیت‌های تئاتری و سینمایی استاد انتظامی اشاره دارد. ۲ نمونه از کاراکترهای این هنرمند یعنی ناصرالدین شاه در کمال‌الملک و پهلوان کچل در «بنگاه تئاترال» در موزه با طراحی لباس و چهره فوق‌العاده در این بخش از موزه به نمایش گذاشته شده است. جالب است بدانید هنرمندان مجسمه‌ساز با دقت بسیار توانسته‌اند یک چهره غضبناک ملوکانه و یک چهره خندان پهلوان کچل از استاد انتظامی را بازسازی کنند. درنهایت بخش دیالوگ‌های ماندگار، جوایز، کارهای عام‌المنفعه مثل ساختن مدارس و کمک‌هایی که صورت گرفته بود، بخش انتهایی موزه را تشکیل می‌دهد.
جایی برای پژوهش‌های هنری
در کنار همه این فعالیت‌ها، مسئولان این موزه اسنادی را گردآوری کرده‌اند که می‌تواند محل رجوع محققان و پژوهشگران نیز قرار بگیرد. پیشنهاد می‌کنیم اگر به انجام پروژه‌هایی با موضوع هنرهای نمایشی، سینما، تئاتر و تاریخ آن علاقه‌مندید حتماً از خانه موزه استاد عزت‌الله انتظامی دیدن کنید زیرا این خانه موزه به مرکز اسناد تئاتر مجهز است؛ جایی که اسناد حدود ۷۰۰ نمایش اجرا شده، روی چندین فایل ذخیره‌شده و برای استفاده دانشجویان و پژوهشگران آماده است. همچنین این مرکز بانک اطلاعاتی در مورد تئاتر در تمام زمینه‌ها شامل پیش‌پرده‌خوانی و نمایش‌های آیینی سنتی به علاوه فیلم و عکس تمام تئاتر‌های اجراشده از سال ۵۷ تا معاصر را داراست. پس از گشت‌وگذار در داخل موزه به حیاط می‌رویم و بعد به تالار «نام‌آوران» وارد می‌شویم. همین که وارد این تالار می‌شویم غافلگیر می‌شویم. مجسمه عزت‌الله انتظامی که گویا کمی خم شده تا به مهمانان و بازدیدکنندگان خانه‌اش خوشامد بگوید، توجه ما را جلب می‌کند. در این تالار، عکس‌های مختلفی از عزت سینمای ایران به نمایش گذاشته شده است. دوباره به حیاط برمی‌گردیم و این بار از چند پله بالا می‌رویم. کافی‌شاپی در فضای باز، روی پشت‌بام در میان چمن و گلدان‌های رنگارنگ، آخرین جایی است که می‌بینیم؛ کافی‌شاپ دلنوازی که میان گل و گلدان‌های زیبا احاطه شده است و مدیر آن گلنوش انتظامی، دختر مجید انتظامی، نوازنده و موسیقی‌دان محبوب ایرانی است که اغلب اوقات روی یکی از صندلی‌ها نشسته و کتاب می‌خواند. بعد از گشت و‌گذار در داخل موزه برای لحظه‌ای استراحت، روی یکی از صندلی‌های کافه می‌نشینیم. روبه‌روی‌مان دیواری نقاشی‌شده با نقش تکیه دولت است؛ دیواری که ۲۰ تن از هنرمندان ایرانی در خلق آن دست داشته‌اند. ناگفته نماند از این تکیه دوران قاجاری که یک میراث تاریخی و هنری بوده، اکنون فقط نام و عکسی باقی مانده است.
کوتاه از یک اسطوره سینمایی
عزت‌الله انتظامی در سال ۱۳۰۳، در محله سنگلج تهران متولد شد. او پس از گذراندن دوره تحصیلات مقدماتی، وارد هنرستان صنعتی تهران شد و در رشته برق به تحصیل پرداخت. البته انتظامی از حدود ۱۴سالگی تئاتر را با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه‌های لاله‌زار آغاز کرد. پس از یک سال به تماشاخانه‌های هنر و تهران رفت؛ همزمان در سال ۱۳۲۰ نخستین نمایش حرفه‌ای خود را با عنوان «التیماتوم» نوشته پرویز خطیبی و به کارگردانی اصغر تفکری در تئاتر پارس لاله‌زار اجرا کرد و تا سال ۱۳۲۶ توانست در بیش از ۱۰ نمایش نقش‌پردازی کند. او در همین سال‌ها با اندک دستمایه‌های هنر نمایش و تئاتر به آلمان سفر کرد و در شهر هانوفر آلمان وارد یک مدرسه شبانه آموزش سینما و تئاتر شد. انتظامی با گذراندن دوره‌های آموزشی تئاتر به ایران بازگشت و به‌دلیل فضای نامناسب سینمای ایران از نظر اخلاقی، به‌کار دوبله فیلم، اجرای نمایش و حضور در تلویزیون روی آورد. در سال ۱۳۴۸ داریوش مهرجویی کارگردان گاو استعداد انتظامی را کشف کرد و پروراند. بازی‌های او در دیگر آثار مهرجویی همچون «آقای هالو»، «دایره مینا»، «پستچی»، «اجاره‌نشین‌ها»، «هامون» و «بانو» باعث بروز توانایی‌های بسیار او شد. انتظامی علاوه بر نقش‌آفرینی در آثار مهرجویی، در فیلم‌های کارگردانان دیگری چون علی حاتمی و محسن مخملباف نیز بازی کرده است. مسعود کیمیایی از حضور انتظامی در فیلم «حکم» به‌عنوان افتخاری بزرگ یاد کرد. نکته اینجاست که انتظامی در سال ۱۳۴۸ تصمیم به کسب تجربه آکادمیک گرفت و توانست بدون کنکور وارد دانشگاه هنرهای زیبای دانشگاه تهران در رشته تئاتر شود. پس از فراغت از تحصیلات دانشگاهی، حدود سال‌های ۱۳۵۳-۱۳۵۲ به تدریس رشته تئاتر در دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه الزهرا(س) کنونی پرداخت. این استاد بی‌بدیل هنرهای نمایشی سال‌ها در خدمت تئاتر و سینما بوده و آثار بسیار ارزنده‌ای از خود به‌جا نهاده است. او در دانشگاه هنرهای زیبا دانشگاه تهران نزد استادانی همچون حمید سمندریان و شنگله دانش خود را با آموخته‌های آکادمیک روزآمد کرد. انتظامی در سال ۱۳۸۲ به‌عنوان یکی از چهره‌های ماندگار ایران انتخاب شد و در ۲۶ مرداد ۱۳۹۷ در ۹۴سالگی درگذشت.
نشانی موزه
قیطریه، بلوار اندرزگو (شرق به غرب)، روبه‌روی بلوار کاوه، کوچه احمدی، پلاک ۲۸
شماره‌های تماس: ۰۲۱۲۲۳۹۰۳۲۰ و ۲۲۳۹۳۱۴۴
ساعات بازدید
برای بازدید از خانه موزه استاد انتظامی می‌توانید همه روزه جز شنبه‌ها از ساعت ۹ الی ۱۸ به این موزه مراجعه کنید. البته به‌علت محدودیت‌های ناشی از شیوع ویروس کرونا، بهتر است قبل از رفتن به این موزه با مسئولان موزه تماس گرفته و هماهنگ شوید. ناگفته نماند بازدید از این موزه رایگان است.
نحوه دسترسی
برای رفتن به این خانه موزه، ایستگاه متروی قیطریه، خیالتان را راحت کرده است. خطوط اتوبوسرانی هم در بزرگراه صدر و خیابان شریعتی برای رفت‌وآمد به این محدوده فراهم است.
