خیابان تغییرات

خدیجه نوروزی ــ روزنامه‌نگار



تغییر نام خیابان‌ها در هیچ دوره‌ای یک پدیده جدید و منحصر به‌فرد نبوده و در دوره‌های قاجار و پهلوی و جمهوری اسلامی بنا به اقتضائات زمان خود بارها اتفاق افتاده است. بعد از پیروزی انقلاب، حدود 66خیابان تهران که به نام شخص شاه یا خاندان پهلوی بود، تغییر یافت و در کمتر از یک سال، نام حدود 500معبر از شهر تهران را عوض کردند و برخلاف حذف نام‌هایی چون شاه عباس، نادرشاه، شاهرضا و شاه‌آباد از روی معابر فقط نام خیابان‌هایی چون دماوند، بهارستان، راه‌آهن و کریمخان زند به شکل سابق باقی ماند. از پیش از انقلاب، خیابان جلیل‌آباد به خیام، اسماعیل بزاز به مولوی، مهدی موش به مهدی خانی و سپس شهید فروزش، بوذرجمهری (جباخانه قدیم) به 15خرداد، خیابان شنی یا چلواربافی به بهار و آیزنهاور به آزادی تغییر نام دادند. بخشی از تغییر و تحولات نامی هم بعد از جنگ انجام و بزرگراه‌ها و خیابان‌های زیادی به نام شهدا مزین شد؛ به‌عنوان مثال فیشرآباد به شهید سپهبد قرنی و خیابان نیاوران به شهید باهنر و اتوبان نیاوران به صیاد شیرازی تغییر یافت. برخی خیابان‌ها نیز بعد از انقلاب به نام چهره‌های علمی و شخصیت‌های کشوری تغییر نام دادند؛ مانند تغییر نام‌دادن بزرگراه نیایش به آیت‌الله هاشمی رفسنجانی. در ادامه به برخی از تغییر نام‌های چندباره برخی خیابان‌ها در طول 3دوره قاجار، پهلوی و حکومت جمهوری اسلامی اشاره می‌کنیم.




   
وحدت اسلامی

یکی از خیابان‌های قدیمی تهران است که تغییر نام‌های زیادی کرده. در زمان پهلوی به نام شاپور شناخته شده و در دوره انقلاب به گفته اهالی محله به نام محمد حنیف‌نژاد معروف بود. در دوره‌ای نامش خیابان حافظ بود اما بعد از انقلاب از میدان حسن‌آباد تا کریمخان زند، نام حافظ روی خیابان باقی ماند و از میدان حسن‌آباد به سمت انتهای این خیابان که به خیابان شوش ختم می‌شود را وحدت اسلامی گذاشتند. میدان وحدت اسلامی فعلی در دوره‌ای میدان میرزاعباس‌خان قوام‌الدوله و میرزا عبدالحسین خان فرمانفرما خوانده  می‌شد.




میدان و چهارراه جمهوری
مردم محلی به آن لولاگر می‌گفتند؛ به‌خاطر اینکه بیمارستان لولاگر آنجا بود. حکومت محمدرضا‌شاه نامش را گذاشته بود میدان محمدرضاشاه؛ به دلیل اینکه محمدرضا پهلوی در این میدان درختی کاشته بود. بعد از انقلاب هم شد میدان جمهوری اسلامی. چهارراه جمهوری در ابتدا سه‌راه بود به‌ این دلیل که تا قبل از سال40 به سمت غرب، همان میدان جمهوری فعلی خیابانی کشیده نشده بود و همه می‌گفتند سه‌راه شاه اما بعد از انقلاب که چهارراه شد چهارراه شاه و بعد چهارراه جمهوری نامیده شد. از میدان جمهوری اسلامی تا میدان بهارستان خیابان شاه بود اما علاءالدین فعلی را چهارراه یوسف‌آباد می‌گفتند. میدان مخبرالدوله را هم در دوره رژیم پهلوی 28مرداد و بعد از انقلاب میدان استقلال نام نهادند. از میدان مخبرالدوله تا میدان بهارستان را در دوره قاجار شاغال‌آباد می‌گفتند.






بلوار نلسون ماندلا
در میان مردم بیشتر با نام جردن شناخته شده است و هنوز هم بسیاری در آدرس‌دادن این بلوار را با این نام خطاب می‌کنند. اما قبل از تغییر نام یکی از شناخته‌ترین خیابان‌های شمال شهر تهران به نام نلسون ماندلا، نامش خیابان آفریقا بود. تغییر نام این خیابان به ماندلا در واقع به نوعی هدیه مدیریت شهری تهران به ملت آفریقای جنوبی بود.








خیابان سعدی
نام قدیم این خیابان در برهه‌ای  از زمان صنیع‌الدوله بود. البته بالای میدان مخبرالدوله را صنیع‌الدوله می‌گفتند و پایینش را خیابان لختی‌ها؛ چرا که تردد در این خیابان کم بود و راهزنان شب‌ها یا در ساعات خلوت مردم را لخت می‌کردند. خیابان سعدی زمانی هم به خیابان شنی معروف بود.







خیابان سرگرد بشیری
این خیابان در گذشته نامش ارامنه بود که یک سر آن در خیابان امیریه و یک سر آن در خیابان وحدت اسلامی(شاپور قدیم) است. این خیابان مدتی نیز نام بوعلی را یدک کشیده است. 










   خیابان امام خمینی 
از باختر میدان توپخانه تا میدان حسن‌آباد را در دوره قاجار نخست مریضخانه و سپس باغشاه می‌گفتند و در زمان پهلوی، خیابان سپه صدا می‌زدند. بعد از انقلاب به افتخار رهبر انقلاب به خیابان امام خمینی تغییر نام یافت؛ خیابانی که 6 کیلومتر طول دارد و از میدان توپخانه تا بزرگراه یادگار امام امتداد یافته است.








 بزرگراه شهید قاسم سلیمانی
این بزرگراه که اصلی‌ترین بزرگراه شرق به غرب در محدوده شرق تهران است تا پیش از شهادت سردار قاسم سلیمانی، رسالت نام داشت اما از دی۹۸ به بزرگراه شهید قاسم سلیمانی تغییر نام داد. پیش از انقلاب نیز به بزرگراه کورش معروف بود.










   خیابان ولیعصر
 در زمان قبل از انقلاب می‌گفتند خیابان پهلوی. اما بعد از انقلاب اوایل نام مصدق را بر خیابان نهادند و در درگیری‌های سال60 با این نام صدا زده می‌شد. اما به مرور و با گذشت زمان به خیابان ولیعصر تغییر نام پیدا کرد و برای همیشه به این نام باقی ماند. جالب است بدانید میدانی که امروزه به آن ولیعصر گفته می‌شود در  زمان ساخت میدان (سال 48-47) نامش ولیعهد بود. خیابان ولی‌عصر فعلی به دستور رضا‌شاه پهلوی ساخته شد تا دو کاخش شامل کاخ مرمر در تهران و سعدآباد در شمیران به یکدیگر متصل شود. نام اولیه آن «جاده مخصوص پهلوی» بود.






بلوار کشاورز
این بلوار که از میدان ولیعصر از شرق شروع و به خیابان دکتر قریب (اوستای سابق) منتهی می‌شود پیش از انقلاب به نام بلوار الیزابت‌دوم معروف بود و پیش‌ترها یعنی در دهه30 شمسی تفرجگاهی برای پایتخت‌نشین‌ها بود و آب کرج یا نهر کرج نامیده می‌شد. نهر کرج در واقع رودخانه‌ای بود که از رودخانه کرج منشعب می‌شد و به سمت اراضی بهجت‌آباد می‌رفت و از این اراضی به سمت دارالخلافه امتداد می‌یافت. آب این نهر برای کشاورزی و جهت آب شرب منازل در تهران قدیم استفاده می‌شد. علت نامگذاری بلوار کشاورز هم به دلیل قرار داشتن ساختمان وزارت کشاورزی در این خیابان است.





خیابان دکتر شریعتی
خیابانی که از اول پیدایش به آن جاده قدیم شمیران می‌گفتند و بعدها از تقاطع خیابان انقلاب(پیچ شمیران) تا میدان تجریش شد خیابان کورش. بعد از انقلاب هم خیابان دکتر شریعتی نام گرفت؛ به این دلیل که دکتر شریعتی سخنرانی‌های فراوانی در حسینیه ارشاد که در بالادست پل سیدخندان قرار دارد، انجام می‌داد. این خیابان قدیمی‌ترین جاده ارتباطی تهران به پهنه شمیران و قصران به شمار می‌آید و امتداد آن در زمان قاجار دارالخلافه را به منطقه شمیران در شمال تهران وصل می‌کرد.






خیابان فردوسی
یکی از خیابان‌های شمالی-جنوبی تهران و قدیمی است که به مرور زمان از منظر اقتصادی بسیار مورد توجه قرار گرفت. این خیابان در گذشته علاءالدوله و در برهه‌ای امین‌السلطان نام داشت و برخی به آن خیابان سفارتخانه هم می‌گفتند. در دوره قاجاریه هم به واسطه وجود باغ ایلخانی گاهی با عنوان خیابان باغ ایلخانی هم خطاب می‌شد.