تأثیر تغییرات ارزی و قوانین بر واردات مواداولیه چیست؟
تولید لنگ مواد پیش‌نیاز است
کارشناسان اقتصادی، تخصیص ندادن به‌موقع ارز را مهم‌ترین مشکل واردات مواداولیه نام می‌برند که با خالی شدن انبارها به‌زودی اثرات جدی آن مشخص می‌شود
شبنم سیدمجیدی ـ روزنامه‌نگار
امروز در مرحله‌ای هستیم که 84درصد وارداتمان به مواداولیه و کالاهای اساسی محدود شده است. 14درصد دیگر نیز اقلامی مصرفی مثل برنج و موبایل بوده‌اند که کالاهای مهمی به‌شمار می‌آیند. این را حمید زادبوم، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران گفته است. امسال ممنوعیت واردات کالاهایی که مشابه داخلی دارند به‌دلیل نبود ارز به 2400قلم رسیده است که 800قلم نسبت به سال گذشته افزایش داشته است. با وجود اینکه بیشتر واردات ایران به مواداولیه محدود شده است، همچنان صاحبان مشاغل، از نبود این مواد که لازمه به حرکت درآمدن زنجیره تولید است، شکایت می‌کنند. شرکت‌های ایرانی تولیدکننده دارو، مواد شیمیایی و منسوجات دارای مشکل زنجیره تامین هستند. آنها به مواد وارداتی وابسته‌اند و مواداولیه‌شان تقریبا به‌طور کامل از چین و هند تامین می‌شود. هم‌اکنون خیلی از این کارخانه‌ها از مواداولیه ذخیره شده در انبارهایشان استفاده می‌کنند که به گفته کارشناسان و فعالان صنعتی، به‌زودی این انبارها نیز خالی می‌شود. در بعضی کارخانه‌ها شاید نیاز به مواداولیه وارداتی در حد چند درصد اندک باشد، اما درصورت نبود همان ماده اصلی اندک، تولید متوقف می‌شود و نمی‌توان کار را پیش برد. نداشتن مواداولیه لازم برای تولید دارو، باعث شده همین حالا بعضی داروها دیگر تولید نشوند.
برای اینکه بدانید چقدر از تولیدات ما به مواداولیه وارداتی وابسته‌اند، فقط یک مثال از صنعت نساجی می‌آوریم. برای تولید محصولات نساجی و پارچه‌ای مواداولیه مورد نیاز عبارتند از پشم، نفت خام، پارازایلن، ترفتالیک اسید خالص و مونواتیلن گلایکول که بخش قابل توجهی از اینها وارداتی است و درصورت نبود هر کدام، تولید نساجی با مشکل مواجه می‌شود. از دلایل کمبود مواداولیه وارداتی، یکی، گمرک و تخصیص داده نشدن ارز مورد نیاز برای ترخیص این کالاهاست. از سوی دیگر نوسانات شدید ارزی و رشد قیمت مواداولیه و در کنار آن، کاهش تقاضای مردم در بازار مصرفی به‌دلیل مشکلات معیشتی و شرایط کرونا، باعث شده بعضی تولیدات دیگر توجیه اقتصادی برای واردات نداشته باشند و کارخانه‌های آنها با کمترین ظرفیت فعالیت کنند. گفته می‌شود این موضوع به‌خودی خود می‌تواند به رکود دامن بزند. درباره شرایط سخت تولید و کمبود مواداولیه وارداتی با 3نفر از فعالان اقتصادی بخش خصوصی گفت‌وگو کرده‌ایم. آنها بیشترین مشکلات را مربوط به تخصیص ندادن به‌موقع ارز وارداتی اعلام کرده‌اند و می‌گویند درصورت ادامه این روند، خیلی زود با تعطیلی گسترده کارخانه‌ها و کاهش تولیدات مواجه خواهیم شد.
ارزی که در زمان مورد نیاز تخصیص داده نمی‌شود
ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با همشهری با اشاره به اینکه به دلایل مختلف، تجار ایرانی مجبورند کم‌کم خرید کنند، می‌گوید: یک دلیل آن نداشتن منابع مالی مناسب و سرمایه درگردش برای واردکنندگان مواداولیه است که باعث می‌شود نتوانند یک خرید کلی و انبوه انجام دهند. دلیل دیگر نداشتن مکان مناسب برای انبار کالاها و مواداولیه است. عامل سومی که وجود دارد به تغییر مداوم قیمت‌های جهانی و سیستم «جاست این تایم» (Just In Time) برمی‌گردد. این اصطلاح مخصوص انبارداری است، یعنی سیستم بتواند در زمان مورد انتظار به تقاضای خط تولید برای تامین مواداولیه پاسخ دهد. در این سیستم هیچ مواداولیه‌ای خریداری نمی‌شود، مگر اینکه ضرورت ایجاب کند.
او ادامه می‌دهد: در نتیجه این دلایل، واحدهای تولیدی ناچارند مواداولیه را متناسب با زمان و نیاز تامین کنند. اما وقتی در زمان مورد نیاز، ارز تخصیص داده نمی‌شود، همه‌‌چیز درهم می‌شود. نقطه سفارش به هم می‌خورد. اکثر واحدهای تولیدی ما با چنین موضوعی مواجهند که با عدم‌تخصیص ارز در زمان مناسب دچار مشکل می‌شوند.
رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی می‌گوید: پیش از این نیز تذکر داده‌ام که اگر این روند ادامه پیدا کند، طبیعتاً واحدهای صنعتی نمی‌توانند به مواداولیه مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند و با تعطیلی کارخانه‌هایی که الان در حال فعالیت‌اند، مواجه می‌شویم. البته باید به این نکته نیز توجه شود که همین تولید کنونی هم با ظرفیت اندکی در حال انجام است. درست است که تحریم‌ها و نداشتن ارز، مشکل بزرگی است اما، بانک مرکزی باید به این هشدارها توجه کند و تامین منابع ارزی را مدنظر قرار دهد.
کارخانه‌ها یکی‌یکی از چرخه تولید خارج می‌شوند
سیدمحمد جعفری، رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران نیز به همشهری می‌گوید: کارخانه‌ها به‌شدت در حوزه تامین مواداولیه مشکل دارند و یکی‌یکی کار خود را متوقف می‌کنند و از چرخه خارج می‌شوند. البته باید بدانید که در گمرکات ایران مواداولیه به وفور وارد شده، اما به‌دلیل عدم‌تخصیص ارز، ترخیص این کالاها به کندی انجام می‌شود. او به مدل‌هایی که بانک مرکزی ترسیم کرده، مورد حمایت و استقبال تجار نیست و آنها را دچار مشکل کرده است، اشاره می‌کند؛ «طرح‌هایی مثل ترخیص جنس بعد از 3ماه برای همه کالاها انجام نمی‌شود و فقط برای کالاهای ضروری این اتفاق می‌افتد. تولید به‌خاطر عدم‌تخصیص به‌موقع ارز آسیب دیده و کارخانه‌ها هیچ وقت این قدر سردرگم نبوده‌اند. تخصیص به‌موقع ارز اگر اتفاق نیفتد، وضعیت از این هم بدتر خواهد شد.»
این فعال اقتصادی ادامه می‌دهد: بیشتر کالاها و مواداولیه از چین وارد می‌شوند. این مشکل تخصیص ارز هم بعید می‌دانم حل شود. متأسفانه در این‌باره تصمیم محکمی نمی‌گیرند، اگر قرار است به کالاهایی که در گمرک ترخیص نشده‌اند، ارز تخصیص نیابد، قاطعانه اعلام کنند که این مواد را وارد نکنید. مبهم صحبت می‌کنند و تاجران سردرگم می‌شوند. مواداولیه خیلی از کارخانه‌ها یا به‌طور مثال دستگاه‌ها و تکنولوژی‌های مورد نیاز ارز از مملکت خارج نمی‌کند؛ چرا که خیلی از واردکنندگان به شکل اعتباری خرید می‌کنند و مثلا جنس را می‌آورند و پول آن را چند‌ماه بعد پرداخت می‌کنند. این نوع کالاها اصلا نیازی به تخصیص ارز ندارند، و در گمرک فقط باید کاغذبازی تأیید تخصیص ارز انجام شود. جعفری با اشاره به اینکه بانک مرکزی هم هرگز پاسخگوی این مشکلات نیست، می‌گوید: یک طرف مهم قضیه همین است که کسی در بانک مرکزی نداریم که به مردم و تجار پاسخگو باشد. هر روز که می‌گذرد تولید دچار چالش بیشتر می‌شود. کم‌کم خطوط تولید کاهش می‌یابند و در بعضی موارد به صفر می‌رسند. تولید واقعا در خطر است.
فقر، کاهش تقاضای مردم و کاهش واردات
در این زمینه پرهام رضایی، نایب‌رئیس کمیسیون تسهیل تجارت و مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران به همشهری می‌گوید: مشکلاتی که در زمینه واردات مواداولیه وجود دارد، قطعا خیلی زیاد است و تأثیر آن نیز مشهود است. مواداولیه و واردات آن از موضوعاتی است که رابطه مستقیمی با ارز دارد. با توجه به شرایطی که داریم، مدل سیاست‌های ارزی ما نیز بسته و محدود است. البته نمی‌گوییم که اصلا واردات انجام نمی‌شود. می‌شود اما بستگی به تامین ارز دارد. نسبت به نیاز کشور می‌توان وارد کرد. او ادامه می‌دهد: مواداولیه در حوزه‌های مختلف مثل صنایع شیمیایی، غذایی، دارویی، نساجی و... بخش اعظمی از واردات ما را شکل می‌دهند. بخشی از این واردات از کشورهای مبدا مثل چین، هند و شرق آسیا اتفاق می‌افتد و بخشی نیز از اروپا می‌آید. اما بیشترین واردات ما از سمت چین است. این فعال اقتصادی با بیان اینکه واردات بسیار کم شده است، می‌گوید: شاید بتوان گفت نسبت به سال گذشته 70درصد کاهش واردات مواداولیه داشته‌ایم. این موضوع دلایل متعددی دارد. اما بخشی از آن به این دلیل است که بازار کوچک‌تر شده است. وضعیت معیشتی مردم خوب نیست و درخواست آنها برای کالاهای مصرفی بسیار کاهش یافته است. دلیل دیگر هم سیاست‌های ارزی است که مانع بخشی از واردات می‌شود. الان هنوز در انبارها، مواداولیه‌ای که از پیش خریداری شده موجود است، اما اینها هم رو به انتها می‌روند. قطعاً کسری مواد داخلی طی 2تا 3ماه آینده چالش‌های جدیدی را برای بخش تولید به‌وجود خواهد آورد. دیگر با این نرخ ارز واردات مثلا در حوزه‌هایی مثل رنگ یا مواد غذایی مقرون به صرفه نیست. خیلی از این مواداولیه نیز مشابه و تولید داخلی ندارند.
او در نهایت مشکل اصلی را همچنان کمبود تخصیص ارز می‌داند و ادامه می‌دهد: در زمینه قوانین وارداتی مشکل خاصی وجود ندارد. مشکل تخصیص ارز باید حل شود. بانک مرکزی باید جلسات تخصصی با اتاق‌های بازرگانی و فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان داشته باشد تا میزان مصرف مواداولیه تا پایان سال مشخص و کالاهای اولویت‌دار شناسایی شوند و نسبت به نیازی که کشور درباره واردات این مواد دارد، ارز تخصیص داده شود.
در همینه زمینه :
