داستان نخستین سرشماری پایتخت

اواخر دوران صدارت میرزا آقاخان نوری بود که نخستین سر شماری در تهران قدیم انجام شد. در این سرشماری که مقارن با سال 1238 شمسی بود، از سوی وزرای وقت دستورالعمل سرشماری نفوس و منابع مالی و اقتصادی به حکام ولایات صادر شد.
در این دستورالعمل تعداد افراد، منازل مسکونی و ساختمان‌ها و میزان دارایی باید مورد بررسی قرار می‌گرفت. اما به دلیل بعضی مشکلات این سرشماری انجام نشد تا بالاخره «میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله»، معلم ریاضی مدرسه دارالفنون، سرشماری از جمعیت شهر را با روش‌های آن دوره انجام داد. این سرشماری 55 روز زمان برد و بر اساس نقشه شهر انجام شد.
اطلاعات این سرشماری در رساله‌ای با عنوان «تشخیص نفوس دارالخلافه» منتشر شد. طبق این سرشماری جمعیت تهران در ۱۲۴۶ خورشیدی بالغ بر ۱۵۵ هزار و ۷۳۶ نفر بوده است که از این تعداد ۱۴۷هزار و ۲۵۶ نفر را افراد غیرنظامی ‌و ۸۴۸۰ نفر را افراد نظامی ‌تشکیل می‌دادند. همچنین ۲۷درصد جمعیت شهر شامل افراد زیر 15 سال بود. تهران به 5 محله ارگ، عودلاجان، چال‌میدان، سنگلج و بازار تقسیم‌بندی شده و همه محله‌های خارج از شهر نیز جزء یک طبقه قرار گرفت. این سرشماری همزمان با وزارت «اعتضاد‌السلطنه» بر وزارت علوم و معارف انجام شد.