ساعت لغو تحریم‌ها

اسماعیل سلطنت‌پور-روزنامه‌نگار

ساعت شنی پایان تحریم‌های تسلیحاتی ایران به آخر نزدیک می‌شود. کمتر از 5روز دیگر با وجود تلاش‌های چندماهه آمریکا برای جلوگیری از لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، مانعی در خرید و فروش سلاح و تجهیزات نظامی سبک و نیمه‌سنگین برای ایران ‌وجود نخواهد داشت.
پس از دستیابی ایران و 1+5به توافق هسته‌ای مهم‌ترین مخالف این توافق یعنی بنیامین نتانیاهو گفته بود 5 سال و 10سال و 15سال دوره‌ای کوتاه در عمر یک کشور است و به‌زودی موعد اتمام تحریم‌ها فراخواهد رسید؛ حالا یکی از کابوس‌های نتانیاهو در حال تحقق است. دیروز سخنگوی وزارت خارجه در نشست خبری با بیان اینکه27مهر‌ماه روزی خواهد بود که به‌صورت خودکار، نه با رایزنی کسی تمام محرومیت‌های تسلیحاتی ایران طبق برجام برداشته خواهد شد، اعلام کرد: درساعت ۳:۳۰ بامداد ۲۷ مهرماه محدودیت‌های تسلیحاتی ایران طبق برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت رفع می‌شود.سعید خطیب‌زاده در پاسخ به این سؤال که آیا در آستانه فرارسیدن ۲۷ مهر‌ماه ظریف به برخی از کشورها جهت رایزنی برای جلوگیری از اقدامات احتمالی آمریکا در ارتباط با رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران سفر می‌کند یا نه، گفت: رایزنی‌های جمهوری اسلامی ایران بدون وقفه با کشورهای مختلف ادامه دارد. البته شما باید توجه داشته باشید که کرونا یک موضوع جدی است و نباید آن را سطحی دانست. کرونا دنیا را متحول کرده و این شامل رفت‌وآمدهای دیپلماتیک و سفرها نیز می‌شود که البته در این چارچوب از مسیرهای جایگزین استفاده شده است.

ایران چه تسلیحاتی می‌تواند معامله کند؟
براساس قطعنامه 2231شورای امنیت پس از 5سال از اجرای برجام، ایران قادر خواهد بود تانک جنگی، خودروهای رزمی و زرهی، توپخانه‌های سنگین، هواپیماهای نظامی و جت‌های جنگنده، هلی‌کوپترهای تهاجمی، ناوهای جنگی، انواع موشک‌های کروز و بالستیک‌، سامانه‌های موشکی و دفاع موشکی، سکوهای پرتاب موشک و زیردریایی بخرد یا بفروشد.
ترامپ با استناد به اجازه‌ای که توافق هسته‌ای برای انجام آزمایش موشکی به ایران داده و تحریم تسلیحاتی را محدود به دوره ۵ساله کرده بود، برجام را «بدترین توافق تاریخ» خوانده و وعده داده بود درصورت پیروزی، از این توافق خارج خواهد شد. او این کار را کرد، اما زمانی که موعد برچیده شدن تحریم تسلیحاتی ایران فرارسید تلاش کرد با دغلکاری مانع این اتفاق شود. دولت آمریکا ابتدا قطعنامه‌ای را برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت ارائه داد، اما خریداری نداشت و حتی کشورهای اروپایی که متحد آمریکا هستند به پیشنهاد آمریکا رأی مثبت ندادند.
با این حال مدتی بعد مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا شخصا به نیویورک رفت و در دیدار با رئیس اندونزیایی شورای امنیت از ایران به بهانه نقض برجام شکایت کرد. استناد پمپئو به بندی از برجام بود که به اعضا اجازه می‌داد درصورتی که ایران تعهدات خود را نقض کند به کمیسیون حل اختلاف مراجعه کرده و درصورت حل نشدن موضوع با درخواست یکی از اعضا قطعنامه‌ای برای تمدید لغو تحریم‌های ایران ارائه شده و با وتوی آن عملا همه قطعنامه‌های قبلی علیه ایران برگردانده ‌شود، اما آمریکا به‌دلیل خروج از برجام در اردیبهشت 2سال قبل از طرف اعضای برجام و شورای امنیت محق به استفاده از این سازوکار که به مکانیسم ماشه هم معروف است، تشخیص داده نشد.اروپایی‌ها از ایران خواسته بودند که به تمدید تحریم‌های تسلیحاتی به‌مدت 6‌ماه رضایت دهد، اما این پیشنهاد با واکنش تند ایران همراه شد تا اینکه ایران هشدار داد درصورت لغو نشدن تحریم تسلیحاتی ایران پاسخی فراتر از برجام خواهد داد.

ایران با کدام کشورها معامله تسلیحاتی دارد؟
چین و روسیه 2عضو اصلی برجام و از اعضای دائم شورای امنیت هستند که در جریان رأی‌گیری برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به آن رأی منفی دادند تا عزم خود را برای تجارت سلاح با ایران نشان دهند.
سرگئی ریابکوف، معاون وزیرخارجه روسیه در رابطه با اتمام تحریم تسلیحاتی ایران، گفته است: «برای ما، پرونده ممنوعیت فروش تسلیحات به ایران یا خرید از آن، با تصویب قطعنامه ۲۲۳۱ بسته شد.» سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم اول مهر امسال گفته بود: روز ۱۸‌ماه اکتبر سال ۲۰۲۰ (27مهر) تحریم ارسال تسلیحات به ایران و از این کشور متوقف خواهد شد. تحریم تسلیحاتی وجود ندارد و هیچ‌گونه محدودیتی پس از این تاریخ اعمال نخواهد شد. از سوی دیگر، سفیر روسیه در ایران هم از آمادگی این کشور برای بررسی درخواست‌های ایران برای خرید سلاح از روسیه ازجمله اس400خبر داده و از طرفی کاتالوگ‌های متعددی از دستاورد‌ها و توان نظامی روسیه به دستگاه‌های نظامی و دفاعی ایران ارائه شده است. ایران در سال 95مذاکراتی را برای خرید جنگنده سوخو 30و تانک تی 90با طرف روس انجام داده بود. علاوه بر روسیه، مقامات چین هم برای فروش سلاح به ایران بی‌میل نیستند و در مجموع به‌نظر می‌رسد چین و روسیه برای فروش جنگنده، بالگرد و تانک با هم رقابت دارند. در هفته‌های اخیر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه به روسیه و بعد چین سفر کرده است و به‌نظر می‌رسد همکاری دفاعی با این کشورها بخشی از رایزنی‌های دوجانبه بوده باشد؛ هرچند بعید است تجارتی در آینده نزدیک بین ایران و این کشورها در حوزه نظامی در بگیرد. اما پایان تحریم تسلیحاتی فقط برای خرید سلاح اهمیت ندارد؛ ایران سال‌هاست در حوزه نظامی و دفاعی به‌خودکفایی رسیده و به همین دلیل نگرانی اصلی آمریکا و اروپا نه از خرید سلاح، بلکه از فروش سلاح توسط ایران است. ایران به‌دلیل تحریم تسلیحاتی تا‌کنون نه‌تنها قادر به فروش سلاح نبوده، بلکه در مقطعی لبنان هم به هدیه نظامی ایران به‌دلیل تحریم شورای امنیت دست رد زد.