تصفیه مطبوعات

 محمدناصر احدی    

در 25اسفند 1341، در دوره‌ای که امیر اسدالله علم، نخست‌وزیر و جهانگیر تفضلی، وزیر مشاور و سرپرست اداره کل انتشارات و رادیو بود، قانونی به تصویب رسید که اندک‌مدتی بعد به «تصویب‌نامه تیراژ» مشهور شد. این تصویب‌نامه مشتمل بر یک مقدمه و 7ماده بود و ماده اول آن مقرر می‌داشت: «از تاریخ تصویب این لایحه قانونی، انتشار روزنامه یا مجلاتی که امتیاز آن برای تهران داده شده است درصورتی که تیراژ روزنامه کمتر از 3هزار و تیراژ مجله کمتر از 5هزار باشد، ممنوع خواهد بود». آنطور که مسعود کوهستانی‌نژاد، پژوهشگر مطبوعات، در مقاله «قانون شمارگان مطبوعات» نوشته، از فردای صدور این تصویب‌نامه تا 29اسفند، 61نشریه لغو امتیاز شد. تفضلی مسئولیت لغو امتیاز نشریات را شخصا برعهده گرفته و این اقدام را «عاری از حب و بغض و نظر شخصی» توصیف کرد. برخی از جرایدی که مطابق تصویب‌نامه اجازه فعالیت داشتند، به لغو امتیاز نشریات هم‌صنفان‌شان واکنش نشان دادند و این تصویب‌نامه را تلاش دولت برای تصفیه مطبوعات قلمداد کردند. دکتر محمود عنایت، مدیر مجله «فردوسی»، در مقاله‌ای با عنوان «تیراژ اصیل و تیراژ اصغرقاتل» نوشت: «در تصفیه جدید مطبوعات، ظاهرا معیار کار، تیراژ بوده است و این البته معیار صحیح و عادلانه‌ای نمی‌تواند باشد. اگر قابلیت بازارگرمی و جلب هر چه بیشتر خواننده و مشتری ملاک کار باشد، مرحومه مغفوره بانو مهوش اصلح، اعلی، اقدم، اجل، انسب آحاد و افراد آدمی برای انتشار روزنامه در این ملک است.» علی‌اصغر امیرانی، مدیرمسئول مجله «خواندنی‌ها»، در مقاله «اصلاح قانون مطبوعات نیازمند اصلاح است» با اشاره به اینکه تعیین تیراژ ماهانه نه عملی و آسان است و نه قابل اطمینان نوشت: «من هنوز بعد از 23سال نتوانسته‌ام تیراژ دقیق خواندنی‌ها را خودم بفهمم. زیرا فرق است بین مقداری که چاپ می‌شود، با مقداری که توزیع می‌شود و مقداری که فروش می‌رود، تا مقداری که پولش برمی‌گردد؛ خاصه که تیراژ به تنهایی در هیچ‌یک از مراحل چهارگانه، دلیل کمی یا زیادی خواننده نیست و نمی‌تواند باشد و همیشه تعداد خوانندگان یک نشریه به‌ویژه در مورد مجلات چندین برابر بیش از عده خریداران است و همیشه مساوی است با عده افراد خانواده خریدار و حتی دوستان و همسایگان او به علاوه خودش و اینها همه غیراز مفت‌خوان‌ها و کرایه‌کن‌ها که روزبه‌روز بر عده آنها افزوده می‌شود، هستند». به‌رغم این مخالفت‌ها، در کل، لغو امتیاز گسترده نشریات در سال1342 انعکاس زیادی در جامعه نداشت و توجه اغلب مطبوعات و حتی مخالفان رژیم را جلب نکرد.