زباله‌ریزها تنبیه شوند
بررسی آزاردهنده‌ترین رفتار مردم در شهر، از نظر فعالان محیط‌زیست
زهرا رستگارمقدم ـ روزنامه‌نگار
می‌گویند رفتار مردم یک شهر، در فضای شهری، تعیین‌کننده شاخص‌های فرهنگی آن شهر است. به‌عبارتی آنچه نشانگر فرهنگ شهر در نظر گرفته می‌شود، رفتارهای خواسته یا ناخواسته مردمان آن شهر است. واضح است که رفتار مردم امروز، نسبت به گذشته تغییراتی کرده، همانطور که جمعیت شهرها تغییرکرده و گاهی مهاجرت‌های وسیع، رفتارهای غیرمدنی را به کلانشهرها کشانده است. اما آنچه در اینجا درباره آن صحبت می‌شود، آزاردهنده‌ترین این رفتارهاست. آنچه به زعم فعالان محیط‌زیست نمی‌توان تحملش کرد و نیاز به تغییرات اساسی دارد. از این‌رو با تعدادی از فعالان این رشته صحبت کرده‌ایم و از آنها خواسته‌ایم بدترین رفتار روزمره مردم را در زندگی شخصی و شهری‌شان نام ببرند؛ آن رفتارهایی که به‌نظرشان نمی‌شود تحمل کرد یا برای تغییر آن تلاش‌هایی کرده و زخم‌هایی خورده‌اند. با 6 فعال محیط‌زیست که در این‌باره گپ زدیم، همه آنها یک درد مشترک داشتند؛ زباله. آنچه پیش‌رو دارید، ابتدایی‌ترین قانون شهرنشینی و از مهم‌ترین پارامترهای فرهنگی یک شهر محسوب می‌شود.
30درصد زباله‌ها در جوی‌هاست
روی مُخ‌ترین رفتار مردم شهر از نظر رضا ساکی، فعال محیط‌زیست، زباله ریختن در خیابان است؛ آنچه گاهی در قالب یک اعتراض و گاهی لجبازی با یک همسایه یا شهردار شهر معنا پیدا می‌کند. ساکی می‌گوید:«رفتار بی‌تفاوت مردم نسبت به کثیف کردن محیط‌زیست بارها باعث شده با آنها به اختلاف بخورم». این البته، تنها مشکل او نیست. بسیاری از فعالان محیط‌زیست در زندگی شهری با این بی‌تفاوتی عمومی روبه‌رو بوده و از آن زجر کشیده‌اند. اسماعیل کهرم، بوم‌شناس و فعال محیط‌زیست می‌گوید:«شهردار منطقه یک تهران اعلام کرده که رفتگران 30درصد زباله را از جوی‌های محله‌ها جمع‌آوری می‌کنند». کهرم می‌گوید که بارها شاهد آن بوده کسبه در این منطقه غذاهایشان را در جوی‌ها رها می‌کنند؛«یکی از اهالی، به شکل اعتراضی، وقتی من را در خیابان دید گفت که موش‌های درشت هیکل شهری، اهالی را بیچاره کرده‌اند و چون من را طرفدار محیط‌زیست دیده بود، خواست کاری برای این مشکل انجام دهم. درحالی‌که تغذیه این موش‌ها را همین اهالی تامین می‌کنند، برای چاره به من مراجعه کرده بودند». کهرم معتقد است ته‌مانده غذاهایی که اهالی در جوی‌ها می‌ریزند، غذای موش‌های شهری است. او می‌گوید:«ما با پوشاندن جوی‌ها برایشان پناهگاه درست کرده‌ایم». با این حال آنچه کهرم را به‌عنوان فعال محیط‌زیست آزار می‌دهد پرت‌کردن زباله سرنشینان ماشین به خیابان است؛«70هزار تومان جریمه انداختن زباله از ماشین به خیابان است. اما کسی چندان به این قانون توجه نمی‌کند و این بی‌توجهی‌ها آزاردهنده است. این روزها نیز رها کردن ماسک و دستکش آلوده، رفتگران را بیش از گذشته در معرض بیماری قرار داده است».
فقر آگاهی در مردم شهرنشین
«رفتار اجتماعی ناشی از التزام به حقوق شهروندی است. درحالی‌که ما شهرنشینان همیشه مطالبه‌گر بوده و هیچ حقی برای شهر قائل نیستیم.»؛ جمال قدوسی، کارشناس محیط‌زیست با اشاره به این موضوع معتقد است مشکل جامعه ما بی‌توجهی به محیط‌زیست شهری است. او می‌گوید:«درحالی‌که سال‌ها در این‌باره فرهنگسازی شده است، همچنان ما کسانی را می‌بینیم که صبح هنگام خارج شدن از منزل زباله‌هایشان را بیرون می‌آورند. همین رفتار نوعی بی‌توجهی به محیط شهری است. بزرگ‌ترین درد مردم شهرنشین فقر آگاهی نسبت به محیط‌زیست شهری است. این رفتار غلط از نحوه رانندگی‌کردن مردم شروع شده و در دیگر رفتارها مثل بی‌تفاوتی نسبت به فاصله‌گذاری اجتماعی، تفکیک زباله و... بروز پیدا می‌کند. غافل از اینکه انداختن زباله روی زمین بیش از هر کسی، رفتگران را آسیب‌پذیر می‌کند». قدوسی بی‌توجهی مردم نسبت به آیین‌نامه‌ها و مقررات را معضل بزرگ جامعه شهرنشین امروز می‌داند و می‌گوید:«مردم معتقدند برای بهبود کیفیت زندگی‌شان در شهر همه‌‌چیز باید درست و خوب باشد. اما با وجود آلودگی هوا، ماشین به خیابان می‌آورند و شهر را شلوغ می‌کنند. تحلیل‌شان هم این است که حوصله‌شان سر رفته است. پیشنهاد من برای این دسته از افراد این است که به کوه بروند. این درست نیست که با چنین تحلیلی شهر را به انواع آلودگی‌ها دچارکنیم. رعایت همه اینها نیاز به آگاهی و تسلط به حقوق شهروندی دارد».
بی‌تفاوتی و مسئولیت‌ناپذیری نسبت به شهر
اما در گفت‌وگو با کارشناسان محیط‌زیست درباره آزاردهنده‌ترین رفتارهای مردم در شهر همچنان زباله در صدر دغدغه‌ها قرار دارد. مثلا مجید مخدوم، از دیگر کارشناسان بنام محیط‌زیست هم زباله‌ریزی را زجرآورترین حرکت مردم در جامعه و زندگی‌شخصی‌شان می‌داند. مانند سروش مدبری، مدیرکل پیشین دفترآب وخاک سازمان محیط‌زیست کشور که نخستین حرکت زجرآور مردم در زندگی شهری را بیرون ریختن زباله از داخل ماشین و آلوده‌کردن محیط می‌داند. مدبری می‌گوید: «گاهی سرنشینان یک خودرو، زباله‌های خود را به بیرون پرتاب کرده و داخل محیط خودروشان را از زباله پاک می‌کنند. این هم اصلا ربطی به این ندارد که خودروشان آخرین مدل باشد یا یک خودروی مدل پایین و کارکرده. بی‌فرهنگی در همه اقشار جامعه نفوذ کرده. البته من عامل اصلی را مأموران راهنمایی و رانندگی می‌دانم که نسبت به چنین تخلفی حساس نیستند و کمتر دست به برگ جریمه می‌برند». به اعتقاد مدبری شاید اگر پلیس جدی‌تر با این تخلفات برخورد می‌کرد، فرد از ترس جریمه چنین تخلفی نمی‌کرد. او می‌گوید بارها در این‌باره نیز کوشش‌هایی کرده؛ «گاهی فقط این خاطیان رانندگان نیستند، و مغازه‌دارانی هم هستند که حاضر نباشند سطل زباله‌ای خارج از مغازه تعبیه کنند تا مردم زباله‌هایشان را در آن بریزند. با نخستین بارش باران، این زباله‌ها حرکت کرده و منجر به آبگرفتگی خیابان‌ها می‌شود». او به خاطره زجرآورش در این‌باره هم اشاره می‌کند. مدبری می‌گوید:«مثلا یک‌بار هنگام رانندگی متوجه شدم ماشین جلویی‌ام دو کف دست پوست تخمه را به خیابان پرتاب کرد. وقتی به او تذکر دادم عذرخواهی کرد، اما کمی جلوتر، باقی‌مانده زباله‌هایش را هم بیرون پرت کرد و دست‌هایش را تکاند و با عذرخواهی مجدد گفت دیگه تمام شد. این نوعی بی‌تفاوتی و مسئولیت‌ناپذیری است که هنوز یادآوری آن من را عصبانی می‌کند». مدبری به خانه‌هایی اشاره می‌کند که هر روز با فشار آب حیاط خانه‌شان را جارو می‌کنند و می‌خواهند برگی را از جلوی درشان جابه‌جا کنند؛ «این رفتار با تذکر درست نمی‌شود. باید نسبت به محیط‌زیست مسئول و حافظ آن باشیم. آموزش در این‌باره چندان جواب نمی‌دهد. شاید تنبیه و جریمه بتواند از بروز چنین رفتارهایی جلوگیری کند».
آزاردهنده مثل تفکیک نکردن زباله
برای محمدعلی یکتانیک نیز بی‌تفاوتی نسبت به تفکیک زباله خشک بسیار آزاردهنده است. این فعال محیط‌زیست می‌گوید: «درزندگی شهری، باید به آگاهی و سواد لازم مجهز بود. زباله در زندگی شهری به معضلی بزرگ بدل شده و بسیار ناراحت‌کننده است که همچنان عده زیادی نیستند که به خودشان زحمت تفکیک را بدهند. به‌نظر باید توجه به این رفتارها را معیاری برای سنجش فرهنگ افراد دانست». او حتی به مقاومت افراد برای تن دادن به چنین قانونی اشاره می‌کند و می‌گوید گاهی مخالفت در تفکیک زباله بسیار عجیب است؛ «گاهی شنیده‌ام توجیه مردم برای تفکیک‌نکردن زباله‌های خشک از تر، قاطی‌شدن آن در سطل‌های بزرگ یا ماشین‌های جمع‌آوری زباله است که به‌نظرم بسیار سهل‌انگارانه و برای شانه خالی‌کردن از زیر بار مسئولیت است». زباله این روزها به‌عنوان افیون زندگی شهری مطرح می‌شود که گاهی به‌عنوان مهم‌ترین درد مسئولان شهر هم از آن یاد می‌کنند؛ ابتدایی‌ترین آموخته برای شهرنشینی که متأسفانه هنوز مسئولان شهری نتوانسته‌اند آن را به مردم بیاموزند و درباره ارزش و قدرت مخربش مردم را آگاه کنند.
در همینه زمینه :
