خطر سیلاب در کمین تهران

 سیدمحمد فخار- روزنامه‌نگار

 احتمال وقوع سیلاب شدید در تهران قوت گرفته‌است. الگوی بارش‌‌ در 3سال اخیر نیز نشان داده که سیلاب با هیچ شهر و منطقه‌ای شوخی ندارد . سازمان جنگل‌ها اطلاعاتی در اختیار همشهری قرارداده‌است که براساس آن با یک ساعت بارش شدید در کوه‌های بالادست تهران و رسیدن میزان بارش به 20میلی‌متر، مناطق کوهپایه شهر به سرعت در معرض سیلاب قرار می‌گیرند و تلفات مالی و جانی به پایتخت تحمیل می‌شود.
به گزارش همشهری، طی دهه90 تنها یک سیلاب جدی در تهران رخ داد که مربوط به اردیبهشت91 در روددره کن بود. طی این سیل خسارات فراوانی به تأسیسات و زیرساخت‌های شهری پایتخت وارد شد. اما فرورفتن آب در ایستگاه‌های مترو موجب شد دامنه خسارات گسترده نشود. از سویی سایه وقوع سیل از ابتدای سال97 بر سر بسیاری از شهرهای بزرگ کشور گسترده شده است. عرصه‌های طبیعی کشور سال‌هاست با خشکسالی سخت دست‌وپنجه نرم می‌کنند و در چنین شرایطی بارش‌های رگباری افزایش یافته است. در ماه‌های فروردین و اردیبهشت و در فصل پاییز نیز احتمال بارش‌های رگباری بالا و خطر وقوع سیلاب جدی است.

علت کلیدخوردن سیل
حوضه آبخیز بالادست تهران حوضه بسیار خطرناکی است. هوشنگ جزی مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها به همشهری می‌گوید: فاصله قله توچال تا مثلا نقطه‌ای مثل ابتدای بزرگراه امام‌علی(ع) آنقدر کم و شیبدار است که اگر باران با 20میلی‌متر بارش در یک ساعت اتفاق بیفتد، سیلاب سریع در شهر تهران جاری می‌شود. بنابراین حجم سیلابی که در این محدوده رخ خواهد داد، بسیار زیاد است. از طرفی چون جنس زمین در دامنه کوه‌های شمال پایتخت، از سنگ درشت‌دانه تشکیل شده است، همراه با سیلاب حجم بسیار زیادی خاک و سنگ به شهر وارد می‌شود. برای نمونه در سیلاب سال66 تهران، یک سنگ چندتنی به میدان تجریش وارد شد و هر اندازه حجم خاک و سنگ بیشتر باشد، تخریب نیز بیشتر می‌شود. حتی جنس سنگ‌های تهران می‌تواند تا 4برابر یک سیل عادی موجب تخریب در شهر شود.

مدل‌سازی جزئیات خسارت
سیل چالش جدی برای مدیریت آبخیز بالادست تهران است. برای مشخص‌کردن ابعاد این شرایط خطرناک، جلسه‌ای میان سازمان جنگل‌ها و شورای شهر تهران برگزار شده که توجه جدی به سیل در شهر صورت گیرد. به گفته جزی، اگر سیلاب در تهران با شدتی که پیش‌بینی‌ می‌شود اتفاق بیفتد که حتما این اتفاق خواهد افتاد، مسیل ورودی بزرگراه امام‌علی(ع)‌ گنجایش 10مترمکعب آب در ثانیه را دارد و این مسیر پر از آب خواهد شد. روددره کن هم به‌شدت در تهدید سیل قرار می‌گیرد و همه مشاغل ساکن در دره با سیل آسیب خواهند دید. در اردیبهشت سال91 هم سیل کوچکی در این مسیر جاری شد که اگر ایستگاه‌های مترو در مسیر نبود، خسارات بسیار بیشتر و تلفات جانی فزاینده‌ای نسبت به آنچه رخ داد برجای می‌گذاشت.
مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها تنها راه نجات از سیل قریب‌الوقوع تهران را چنین عنوان می‌کند: باید دست استان تهران در تامین منابع مالی آبخیزداری باز باشد. شهرداری تهران هم باید، اقدامات آبخیزداری را انجام دهد و خروجی‌های شهر را برای سیلاب مناسب‌سازی کند. چون جنس سیلابی که برای تهران پیش‌بینی می‌شود، سیلاب «واریزه‌ای» است. یعنی سیلاب سنگین، مملو از گل‌ولای که بلافاصله تمام معابر شهر را می‌بندد.

افزایش بارش‌های پاییزی
براساس پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته، ماه‌های مهر، آبان و آذر از لحاظ احتمال بارندگی بیشتر از میزان نرمال یعنی طبق آمار بلندمدت ۵۰ساله خواهد بود. این وضع برای همه شهرهای در حاشیه کوه‌ها هشدارزاست اما برای تهران به‌علت ساختار بافت ریزدانه و فشرده‌ای که در شمال شهر وجود دارد، بسیار بیشتر است.
برای مدیریت سیلاب 2مقوله مهم شامل پیش‌بینی و هشدار وجود دارد. پیش‌بینی‌ها در بازه زمانی طولانی‌‌مدت و حدودا 3ماهه صورت می‌گیرد و هشدارها در بازه زمانی کوتاه‌مدت 3 یا 4ساعته است که البته به‌ علت نظام اطلاع‌رسانی کند و مسائل آن، همواره بعد از وقوع سیل مردم از خبرهای مربوط به احتمال سیل مطلع می‌شوند. از این‌رو باید تمهیدات لازم در زمینه مدیریت سیلاب، تخلیه ایمن سیلاب در مجاری انتقال آب، رودخانه‌ها و کانال‌ها فراهم شود. از طرفی لایروبی‌ها، آزادسازی مسیرها و رفع تصرف‌ها در مسیر احتمالی وقوع سیلاب اهمیتی فزاینده در کاهش تخریب‌ مالی و جانی دارد.