در مسیر تندباد

 محمدناصر احدی    

از آنجا که حال و وضع مطبوعات در سال1325 با اغلب روزهای بعد از شهریور1320تفاوت عمده‌ای ندارد، این بار به جمع‌بندی وضعیت مطبوعات از شهریور 1320 تا 1326 می‌پردازیم و در این کار از کتاب «مطبوعات ایران» دکتر حسین ابوترابیان بهره می‌بریم که نام و مشخصات نشریاتی را که در این بازه زمانی منتشر شده‌اند، فهرست کرده و اطلاعات ذی‌قیمتی ارائه داده است. ابوتربیان می‌نویسد: «از میان 580نشریه‌ای که طی سال‌های 1320 تا 1326 انتشار یافتند، فقط 98نشریه سابقه انتشار در سال‌های قبل را داشتند که از بین این 98نشریه هم تعدادی، در حدود 57روزنامه، قبل از کودتای سوم اسفند1299 منتشر می‌شدند. بعدا در زمان حکومت رضاخان تعداد روزنامه‌های ایران به 41عدد کاهش یافت که حدود یک‌سوم آنها نیز بعد از یک‌سال تعطیل شدند و بقیه انتشار خود را تا سقوط رضاشاه ادامه دادند. در فاصله سال‌های 1320 تا 1326 تقریبا 40نشریه به‌صورت روزانه در تهران منتشر می‌شد که فقط 8روزنامه از بین آنها توانستند در تمام طول این دوره مستمراً به انتشار خود ادامه دهند. نام این روزنامه‌ها به‌ترتیب اهمیت و تیراژ عبارت است از: اطلاعات، کیهان، ایران، ایران ما، رهبر (و دنباله آن به نام مردم)، ستاره، کوشش و مهر ایران». ترابیان از نشریات «هفتگی» و «مردم‌پسند» به اطلاعات هفتگی (با حدود 15هزار نسخه تیراژ)، امید، صبا، ترقی و تهران مصور (با تیراژی بین 5 تا 10هزار نسخه) اشاره می‌کند. مهم‌ترین مجلات علمی و ادبی هم شامل آینده، سخن، مردم و یادگار بود. بعد از تهران، اصفهان (با 16روزنامه)، شیراز، تبریز، رشت، مشهد و همدان بیشترین تعداد روزنامه را داشتند. اغلب روزنامه‌ها فاقد تشکیلات و ملزومات مورد نیاز روزنامه‌نگاری و نیروهای خبره بودند و فقط چندروزنامه چاپ تهران از این حیث مشکلی نداشتند و اغلب روزنامه‌ها «تنها با کوشش یکی دو نفر انتشار می‌یافتند». چاپخانه‎هایی که به روزنامه‌ای خاص تعلق داشتند عبارت بودند از: «شرکت چاپ (روزنامه اطلاعات)، چاپ خودکار (روزنامه ایران)، چاپ کیهان (روزنامه کیهان) و چاپ سیروس (روزنامه کوشش) که البته این چاپخانه‌ها اغلب به‌کار چاپ مجلات و روزنامه‌های دیگر نیز می‌پرداختند. تنها در این میان باید از چاپخانه «شعله‌ور» نام برد که صرفا کار چاپ روزنامه‌های وابسته به حزب توده را انجام می‌داد.»
از خصوصیات عمده روزنامه‌نگاری پس از شهریور1320 می‌توان این موارد را نام برد: پرداختن پر آب‌وتاب به مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی داخلی، سانسور اخبار مربوط به نیروهای خارجی، انتشار تحلیل‌ها و تفسیرهای آلوده به اغراض شخصی و حزبی، صف‌آرایی مطبوعات چپ و راست در برابر یکدیگر، رونق روزنامه‌نگاری حزبی و جناحی، صدور تعداد زیادی امتیاز نشریه، توقیف مکرر جراید و  استفاده از امتیاز نشریات دیگر برای انتشار روزنامه‌های توقیف‌شده.