گفت‌وگو با صاحب قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌فروشی تهران که خودش را خادم اهل‌بیت ع می‌داند
پرچم‌هایی که تا قلب آمریکا می‌رود
مهرداد رسولی
دیوار قدیمی خیابان ناصرخسرو با انبوه پرچم‌ها، کتیبه‌ها و کتل‌ها پوشانده شده و بازار تهران این روزها حال و هوایی متناسب با روزهای محرم دارد. مغازه‌های پرچم‌فروشی که قدمت برخی از آنها به یک‌قرن رسیده انبوه جمعیت را به قسمت غربی خیابان کشانده و قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌فروشی پایتخت هم مملو از مشتریانی است که بیرق‌های دوخته شده را زیر و رو می‌کنند. خیلی از مشتری‌ها به رسم هر سال سراغ پرچم‌های دست‌دوز حاج‌حسین را می‌گیرند و از لا‌به‌لای جمعیت سرک می‌کشند تا احوال یکی از قدیمی‌ترین پرچم‌دوزهای تهران را بپرسند. عباس جلالی در 70سالگی هنوز پشت چرخ پرچم‌دوزی نشسته تا امسال هم پرچم‌هایش زینت مجالس اباعبدالله(ع) باشد؛ آن هم در مغازه‌ای که می‌توان گفت یکی از قدیمی‌ترین مغازه‌های راسته پرچم‌فروش‌ها در خیابان ناصرخسرو است و نخستین بیرق‌های مجالس اهل‌بیت(ع) پایتخت رادر این مغازه 100ساله دوخته‌اند. عباس جلالی که از کودکی این حرفه را از پدر و عمویش آموخته تاریخ شفاهی پرچم‌دوزی در تهران به شمار می‌رود و روایت‌هایش شنیدنی است. او از معدود باقی‌مانده‌های نسل پرچم‌دوزهای قدیمی و اسم و رسم‌دار تهران است و می‌گوید موهایش در این کار سپید شده و قلبش با باتری کار می‌کند اما هنوز پرچم‌هایی می‌دوزد که بچه مسلمان‌ها آنها را به مجالس اهل‌بیت(ع) در آمریکا و اروپا می‌برند.
پرچم‌فروشی صدساله
قدمت پرچم‌دوزی برای هیئت‌ها و مجالس اهل‌بیت(ع) به دوران صفویه برمی‌گردد اما برای آگاهی از تاریخچه پرچم‌دوزی در پایتخت باید کتاب «تاریخ تهران قدیم» را ورق بزنیم و برسیم به روزهایی که تهران‌نشین‌ها برای تهیه پرچم‌های دست‌دوز به پشت بازار بزرگ تهران می‌رفتند. مغازه جمع‌و‌جور عباس جلالی یادگار همان سال‌هاست و با گذشت سال‌های طولانی هنوز سرپا مانده است. او برای اینکه پرچم‌دوزی در روزگار قدیم را روایت کند پشت چرخ خیاطی قدیمی و رنگ و‌رو رفته‌اش می‌نشیند و می‌گوید:« پدر و عموی من از نخستین پرچم‌دوزهای بازار تهران بودند و کسب و‌کارشان حسابی رونق داشت. من هم ازده‌سالگی در همین مغازه عصای دست آنها بودم و می‌شود گفت 60سال از عمرم را در این شغل که قداست دارد گذرانده‌ام اما 40سال است که به‌طور حرفه‌ای پرچم می‌دوزم». از مغازه‌های پرتعداد راسته پرچم‌فروش‌ها در خیابان ناصرخسرو چند مغازه بیشتر باقی‌نمانده و خیلی از مغازه‌های پرچم‌فروشی با گذشت زمان، تغییر کاربری داده‌اند. صاحب قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌دوزی تهران، کم‌رنگ شدن سنت‌ها در عصر مدرنیته را دلیل تعطیلی یا تغییر کاربری این مغازه‌ها می‌داند؛«حقیقت ماجرا این است که جوان‌های امروزی علاقه‌ای به شغل‌های قدیمی و سنتی بازار نشان نمی‌دهند و به همین دلیل چند مغازه پرچم‌فروشی که هویت راسته پرچم‌فروش‌ها بودند تعطیل شدند . بازار‌گرمی ما همین دهه اول محرم است اما به برکت امام‌حسین(ع) زندگی‌مان می‌چرخد.»
هر خانه، یک هیئت
ریشه‌های مذهبی گاهی در انتخاب شغل آدم‌ها نقش پررنگی ایفا می‌کند و عباس جلالی یکی از همین افراد است. صاحب قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌فروشی تهران، انتخاب نام حسین توسط پدرش را نشانه‌ای از ارادت خانوادگی به اهل‌بیت(ع) می‌داند و دلیلی برای ماندنش در حرفه‌ای که نفس‌اش به شماره افتاده و درآمد نسبتا ناچیز و آینده نامعلومی دارد؛«عشق به هر کاری داشته باشی بالاخره یک روز آن را یاد می‌گیری. من هم از بچگی در تکیه و مسجد و منبرهای اطراف بازار تهران بزرگ شدم و شغل پرچم‌دوزی را با عشق انتخاب کردم. این شغل در مقایسه با آن سال‌هایی که ما تازه پرچم‌دوز شده بودیم خیلی تغییر کرده است. الان نخ و پارچه در رنگ‌ها و طرح‌های مختلف به بازار آمده اما آن موقع‌ها ما خامه نخ ابریشم را می‌خریدیم و خودمان رنگ می‌کردیم. یادش به‌خیر، نخ‌ها را در 3رنگ سفید، قرمز و سبز به شاخه درختان چناری که جلوی مغازه بود آویزان می‌کردیم تا خشک شود. الان نخ با هر رنگی که بخواهید در بازار موجود است و این کار را راحت‌تر می‌کند.»پرچم‌دوزی شغلی نیست که در سراسر سال بازار پررونقی داشته باشد و روزهای شلوغ و پرمشتری آن مختص محرم و صفر، ایام فاطمیه(س)، نیمه‌شعبان و ماه‌مبارک رمضان است که هیئت‌ها و تکایای تهران برپا می‌شوند. شیوع کرونا هم این روزها بازار پرچم‌دوزها را تحت‌تأثیر قرار داده و انتظار می‌رود که مشتریان کمتری به راسته پرچم‌فروش‌ها مراجعه کنند اما عباس جلالی می‌گوید مغازه‌اش از هر سال شلوغ‌تر است و این همان برکتی است که نصیب خادمان دستگاه امام‌حسین(ع) می‌شود؛«می‌گویند امسال به‌دلیل شیوع کرونا بسیاری از هیئت‌ها تعطیل شده‌اند. از شلوغی مغازه ما و ازدحام راسته پرچم‌فروش‌های خیابان ناصرخسرو معلوم است که مردم بیرق ابا عبدالله(ع) را در خانه‌های‌شان برافراشته‌اند. آخر مجلس امام‌حسین(ع) که تعطیل بردار نیست.»
عزاداری با پرچم‌های چینی
ورود چرخ‌های گلدوزی که با کامپیوتر کار می‌کنند از یک سو و فراوانی پرچم‌های چینی در بازار، شغل پرچم‌دوزی را دستخوش تغییرات اساسی کرده اما پرچم‌های دست‌دوز هنوز هم مشتریان خاص خودشان را دارند. عباس جلالی مقایسه پرچم‌های چاپی با پرچم‌های دست‌دوزی که کار دست خیاط‌های هنرمند ایرانی است را مثل قیاس فرش‌های بی‌روح ماشینی با فرش‌های دستباف ایرانی می‌داند؛« پیشرفت تکنولوژی تأثیر خودش را روی شغل پرچم‌دوزی گذاشته؛ مثلا پرچم‌هایی که با دستگاه‌های گلدوزی دوخته می‌شوند و زرق‌و‌برق هم دارند در بازار زیاد است اما مثل پرچم‌های دست‌دوز خواهان ندارد. این پرچم‌ها ممکن است خوش رنگ و لعاب به‌نظر برسند اما مثل پرچم‌های سنتی و دست‌دوز دوام و اصالت ندارند. مردم با پرچم‌های دست‌دوز ارتباط بهتری برقرار می‌کنند چون آنها را یاد سنت عزاداری در سال‌های دور می‌اندازد.» راسته پرچم‌فروش‌های خیابان ناصرخسرو برای خودش تاریخچه مدون و هویت مستقلی دارد. این قسمت از بازار تهران هویتش را مدیون پرچم‌دوزهای قدیمی است که اعتنایی به کسب درآمدهای بیشتر نداشتند و نیتشان زینت بخشیدن به مجالس اهل‌بیت(ع) بوده است؛ بزرگانی مثل حاج‌حسین و حاج‌رضا محمدی، حسین جلالی، صاحب قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌فروشی در تهران و حاج تقی پرچم‌دوز که افتخارشان دوخت پرچم و خادمی اهل‌بیت(ع) بود و در گمنامی با دنیای فانی وداع کردند. عباس جلالی می‌گوید در آن سال‌ها پرچم‌دوزی یک کار نسبتا پر‌رونق بود و هیئت‌دارها برای خرید پرچم‌های دست‌دوز و سنتی از همه شهرهای ایران مسیر رسیدن به خیابان ناصرخسرو را گز‌می‌کردند اما حالا پرچم‌های چینی بازار را از نفس انداخته‌اند؛«از نسل پرچم‌دوزهای قدیمی فقط 3 نفر که سال به دوازده‌ماه پرچم می‌دوزند باقی‌مانده‌اند و من یکی از این سه نفر هستم. تعدادی هم رفتند روی پرچم‌های چینی که چاپی است سرمایه‌گذاری کردند.»
پرچم‌های پرفروش
پرچم‌های چینی توان رقابت با محصولات چشم‌نواز و با‌اصالت ایرانی را ندارند اما تأثیر خودشان روی بازار گذاشته‌اند. با این حال هنوز هم خیلی از مشتری‌ها سراغ پرچم‌های ایرانی که روی پارچه‌های مخمل کاشان برجسته‌دوزی می‌شد و قیمتشان دوبرابر پرچم‌های چینی بود را می‌گیرند. کارخانه مخمل کاشان حدود 20سال است که تعطیل شده اما پرچم‌دوزهای قدیمی مثل عباس جلالی چنان روی پارچه‌های مخمل ترک و چینی نقش می‌زنند که کمتر کسی جای خالی آن را حس می‌کند. صاحب قدیمی‌ترین پرچم‌فروشی تهران می‌گوید:«شیوه کسب‌و‌کار پرچم‌فروشی در مقایسه با چند دهه قبل حسابی تغییر کرده. در آن سال‌ها مشتری می‌آمد و پرچم آماده می‌خرید اما حالا خیلی از مشتری‌ها طرح خودشان را می‌دهند تا بعد از انتخاب خط و رنگ نخ، روی پارچه‌های مخمل اجرا شود». قدیمی‌ترین مغازه پرچم‌فروشی پایتخت مملو از پرچم‌هایی است که با نام ائمه‌اطهار(ع) مزین شده.
من از کودکی عاشقت بوده‌ام
عباس جلالی 60سال از عمرش را در شغل پرچم‌دوزی سپری کرده و در 70سالگی هنوز پشت چرخ خیاطی قدیمی‌اش می‌نشیند تا پرچم‌هایی بدوزد که زینت مجالس اهل‌بیت(ع) از تهران تا دورترین نقاط جهان می‌شوند. او به واسطه پرچم‌هایی که در همین مغازه کوچک و جمع‌و‌جور دوخته و آنها را به‌دست ایرانیان مقیم آمریکا و اروپا رسانده نامش بر سر زبان‌هاست و شهرتش کمتر از تاجران موفق ایرانی نیست. صاحب قدیمی‌ترین پرچم‌فروشی تهران دکمه‌های پیراهنش را باز می‌کند و با نشان دادن بخیه‌های قفسه‌سینه‌اش می‌گوید:« قلب من سال‌هاست با باتری کار می‌کند اما هنوز به عشق دوختن پرچم «یا حسین(ع)» می‌تپد. برخی مشتری‌های ساکن آمریکا و انگلیس و ترکیه وقتی به ایران می‌آیند حتما سری به این مغازه می‌زنند تا پرچم دست‌دوز بخرند. وقتی می‌بینم پرچم‌های من تا قلب آمریکا و اروپا هم می‌روند خستگی از تنم درمی‌رود». پای صحبت‌های پرچم‌دوزهای قدیمی که بنشینید از درآمد نسبتا ناچیز این شغل برایتان می‌گویند. عباس جلالی برکت پرچم‌دوزی را بیشتر از هر کار دیگری می‌داند؛ «احساس می‌کنم پرچم‌دوزی شغل نیست، فضیلت است. این کار برکت دارد. اصلا کاری که برای ائمه و اهل‌بیت(ع) انجام بدهید بی‌اجر نمی‌ماند. دکترها می‌گویند خیلی مراقب خودت باش اما من و خانواده‌ام بیمه امام‌حسین(ع) شده‌ایم. من همیشه این بیت را زمزمه می‌کنم که می‌گوید: من از کودکی عاشقت بوده‌ام/ قبولم نما گرچه آلوده‌ام.»
در همینه زمینه :
نقد خبر
گزارش تصویری
گزارش
یادداشت