میدان شش‌ضلعی

مرتضی برکتی همدانی

خیابان‌های همدان را می‌توان نمونه بارزی از میراث حضور آلمانی‌ها در ایران دانست؛ کشوری که مردم تا آن زمان خاطره خوبی از آن داشتند و عملکردشان هم به دور از رفتار آمرانه انگلیسی‌ها و روس‌ها در تاریخ ایران بود. همدان شهری تاریخی و پررمزوراز است. در 1307شمسی که نوشدن شهرها در دستور کار حکومت قرار گرفت. کارل فریش، معمار آلمانی نقشه‌ای هوایی از کهن‌شهر همدان تهیه کرد تا فضای عمومی شهر را از بالا ببیند و نسبت به طراحی جدید اقدام کند. کارل فریش از بالا منظره‌ای حیرت‌انگیز را دید. همدان از معدود شهرهای متحدالمرکز است که همه خیابان‌ها و گذرها در میدانگاهی به هم می‌رسد. بر همین اساس او طرحی نو زد که شهری با میدان مرکزی را طراحی کند. در واقع او میدانی را طراحی کرد که خیابان‌ها به‌صورت شعاعی دورش قرار گرفته بودند. طرح، توسط یک تیم طراحی نقشه متشکل از کارل فریش، گرهارد رودنبرگ، گراندلر، اشتونباخ، به همراه یک مهندس کمک ایرانی به نام سیف‌الله‌خان سلیمانی و یک مهندس از شوروی به نام ولادیمیر چارویف تهیه شد. اجرای نقشه این تیم طراحی برای همدان تقریبا از سال 1310تا 1332در چندین فاز به طول انجامید. میدان مرکزی در کنار بافت قدیمی شهر، سبزه‌میدان کنونی، مدرسه بزرگ، مسجد جامع و اصلی‌ترین راسته بازار، قبل از خیابان‌کشی احداث شد. ساخت میدان و خیابان‌های شش‌گانه تا سال1312به طول انجامید؛ گرچه کف‌سازی‌ و محوطه‌سازی‌ آن تا سال1316 هنوز انجام می‌شد. فاز دوم کار بعد از شکل‌گیری نمای اصلی میدان با تخریب خیابان شورین (شهدای کنونی) و بعد داریوش (شریعتی امروز) با خیابان‌کشی و محوطه‌سازی‌ تا سال1316 به‌طول انجامید و مرحله بعدی یعنی خیابان بوعلی نیز به همین ترتیب در دستور کار قرار گرفت.