بازی بی‌سابقه آمریکا با شورای امنیت

یوسف مولایی- استاد حقوق بین‌الملل

اقدامات ضدبرجامی اخیر آمریکا کمتر قابل نیت‌خوانی است و چندان مشخص نیست ایالات متحده براساس چه دریافت و برآوردهایی می‌خواهد سازوکار بازگشت 6 قطعنامه قبل از سال2010 علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل را فعال کند. تلاش مجدد آمریکا عجیب است، چون چند روز بیشتر از رأی منفی اعضای سازمان ملل به قطعنامه کاخ سفید مبنی بر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران نمی‌گذرد. اغلب کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که قطعنامه اخیر تصویب نمی‌شود و در بهترین حالت چین و روسیه قطعنامه آمریکا را وتو خواهند کرد. به‌طور منطقی آمریکا قبل از رأی‌گیری در شورای امنیت نظرسنجی می‌کند و ارزیابی‌های واقعی از شرایط به‌دست می‌آورد. با وجود این مشخص نیست آمریکا به‌دنبال چه دستاوردی بوده است که تن به شکست این قطعنامه داده است. کاخ سفید شاید می‌خواهد در ادامه همین مسیر از همه ظرفیت‌های حقوقی و سیاسی برای اعمال فشار بیشتر به ایران استفاده کند و پس از آنکه مسیرهای سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک بسته شد، تصمیم دیگر یا واقعی خودش را اعمال کند یا گام‌های دیگری بردارد. موضوع بازگشت تحریم‌های شورای امنیت در برجام از نظر حقوقی امری جدید و تجربه نشده است، به‌علت اینکه رویه و سابقه مشابهی پیش از این وجود نداشته است و پرونده مشابه مطرح نشده است. بر همین اساس پیش‌بینی اتفاقات آتی در شورای امنیت سازمان ملل پیچیده است. براساس داده‌هایی که تاکنون در اختیار است و اظهارنظرهای حقوقدانان و حتی دیپلمات‌ها، می‌توان پیش‌بینی کرد که آمریکا برای اینکه بتواند در چارچوب ماده37 برجام و قطعنامه2231 از مکانیسم ماشه استفاده کند، با چالش بسیار بزرگی مواجه است. آمریکا راه سختی حتی برای برگزاری جلسه شورای امنیت در این ارتباط دارد. وقتی ایالات متحده از شورای امنیت درخواست تشکیل جلسه می‌دهد، دلایل خودش را هم ابراز می‌کند. و باقی کشورها نیز می‌دانند که آمریکا به‌دنبال آن است تا شلیک به جان برجام انجام گیرد و به حیات برجام خاتمه داده شود. اروپایی‌ها و بقیه اعضای برجام موافق سیاست و استراتژی آمریکا نیستند و به همین علت به‌طور قاطع مقابل اقدام آمریکا مقاومت خواهند کرد. مشکل اصلی این است که در چارچوب برجام و قطعنامه2231 خیلی واضح نیست که آمریکا به هیچ وجه حق استفاده از ظرفیت برجام و قطعنامه2231 برای فعال کردن مکانیسم ماشه را ندارد. آمریکایی‌ها معتقدند به‌عنوان یک شرکت‌کننده و دولتی که اراده آن در شکل‌گیری برجام و قطعنامه2231 نقش داشته می‌توانند با توسل به بندهای 9، 10 و 11 قطعنامه ظرفیت‌های ماده حل اختلاف را به‌کار بگیرند. تشکیل جلسه چالش بزرگی برای آمریکاست. سخت قابل پیش‌بینی است که کشورهای مخالف سیاست‌های آمریکا به چه صورت نسبت به تشکیل جلسه برای بررسی مکانیسم تن خواهند داد. افزون بر اینکه شورای امنیت درباره تعلیق تحریم‌ها رأی‌گیری می‌کند و اگر همه اعضای دائم شورای امنیت به همراه آلمان به آن رأی بدهند، تعلیق تحریم‌ها ادامه پیدا می‌کند ولی اگر یکی از کشورهای رأی مثبت ندهد، آن وقت ایران به شرایط تحریم و ماقبل برجام برمی‌گردد. همه اعضای باقیمانده برجام باید برای تشکیل جلسه شورای امنیت موافقت حضور داشته باشند. اگر آنان مخالف تشکیل جلسه باشند چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا آمریکا می‌تواند بدون حضور اعضای دائم شورای امنیت این جلسه را تشکیل دهد و موضوع را به رأی بگذارد؟ در مکانیسم ماشه ایران و 1+5 اهمیت دارند. وقتی آمریکا خارج شده است یعنی ایران و 1+4 باقی‌مانده‌اند. اگر اعضای باقیمانده موافق سیاست‌های آمریکا نباشند، قطعا مانع تشکیل این جلسه شورای امنیت خواهند بود، ولی تا زمان تصمیم‌گیری مشخص نخواهد بود شورای امنیت چگونه به این درخواست واکنش نشان خواهد داد. آیا رئیس شورای امنیت با استعلام و کسب نظر اعضا می‌تواند بیانیه صادر کند و درخواست آمریکا را رد کند؟ اگر شورای امنیت تشکیل جلسه دهد، این بار نمی‌تواند از قاعده رأی مثبت 9عضو شورای امنیت به‌اضافه رأی مثبت یا حداقل عدم‌وتوی اعضای دائم پیروی کند. وضعیت حقوقی پیچیده‌ای دارد چون مسئله ماهیتا سیاسی است و چون سابقه حقوقی مشابه در این پرونده وجود ندارد، در تفسیر وقایع حقوقی تأثیرگذار بر این روند تردید و احتیاط وجود دارد.