از کثرت تا وحدت
پس از آیت‌الله‌حائری مراجع ثلاث اعلام مرجعیت کردند
سید محمد حسین محمدی
سال‌های پس از وفات آیت‌الله حائری، سال‌های درگیری میان طرفداران مراجع ثلاث بود. مراجع ثلاث اصطلاحی بود که نخستین بار به سه روحانی مشروطه‌خواه؛ محمدکاظم خراسانی، میرزاحسین خلیلی‌تهرانی و عبدالله مازندرانی گفته می‌شد. بعد از وفات شیخ عبدالکریم حائری نیز همین اصطلاح به آیت‌الله‌سیدصدرالدین صدر، آیت‌الله کوه‌کمره‌ای و آیت‌الله‌محمدتقی خوانساری اطلاق شد.
تا پیش از هجرت آیت‌الله‌حائری به قم، تمرکز مرجعیت روی دوش علمای نجف بود اما بعد از مهاجرت ایشان و تشکیل حوزه علمیه قم، مناسبات کمی تغییر کرد و اهمیت ایران و علمای ایران افزایش پیدا کرد. بعد از وفات آیت‌الله‌حائری، سیدابوالحسن اصفهانی مرجعیت عام و علی الاطلاق را در عراق داشت، در ایران نیز مراجع ثلاث، اعلام مرجعیت کرده و امور را در دست گرفتند.
از میان این سه، مرجعیت اصلی را مرحوم سیدصدرالدین صدر بر عهده داشت. سیدصدرالدین کسی بود که آیت‌الله حائری در اواخر حیاتش، نماز اصلی حرم را به او سپرده و به‌طور ضمنی مرجعیت و ریاستش را تأیید کرده بود.
اختلاف میان طرفداران مراجع ثلاث بلافاصله پس از وفات آیت‌الله‌حائری شکل‌گرفت اما حوالی 1317نقطه اوج این کشمکش‌ها بود. بعد از وفات آیت‌الله حائری تصمیم بر این شده بود که شهریه مراجع ثلاث تجمیع و به نام مرحوم شیخ عبدالکریم پرداخت شود. این رویه مدتی ادامه داشت تا اینکه میان طرفداران هر سه مرجع اختلاف افتاد؛ هرکدام از طرفداران سهم مرجع خودشان را بالاتر می‌دانستند و این باعث شد تا شهریه‌ها به‌طور جداگانه توزیع شود. این اختلاف‌نظرها مشکلاتی را نیز در حوزه علمیه قم به‌وجود آورده بود؛ مشکلاتی که حدود 8سال، یعنی تا ورود آیت‌الله‌بروجردی به قم ادامه پیدا کرد. برخی حتی علت دعوت برخی بزرگان قم از آیت‌الله‌بروجردی برای ورود به قم را در سایه اختلافات میان مراجع ثلاث تحلیل کرده‌اند. این اختلاف‌ها هرچه بود پس از ورود آیت‌الله بروجردی به پایان رسید و با ورود ایشان به قم هر سه، حق تقدم را به ایشان دادند و عملاً مرجعیتشان در ذیل مرجعیت آیت‌الله بروجردی به حاشیه رفت.
