گزارش
در چهل‌وسومین گفت‌وگوی اجتماعی «تهران امید دارد» مطرح شد
رسانه؛ یار و همراه بحران‌ها
رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری: در مدیریت بحران، رسانه‌ها کنترل‌کننده بحران هستند
17مرداد را با نام خبرنگاران می‌شناسیم؛ نامگذاری این روز و اهمیت خبر و خبرنگاری آن‌هم در شرایط بحرانی، موضوع چهل‌وسومین گفت‌وگوی اجتماعی «تهران امید دارد» بود. بحران کرونا که هر روز جدی‌تر می‌شود و الزام حضور خبرنگاران در صحنه‌های خبری، موضوع گفت‌وگوی الهام فخاری عضو شورای شهر تهران، غلامحسین محمدی رئیس مرکز ارتباطات و امور بین‌الملل شهرداری و حمید حیدرپناه از مدیران اطلاع‌رسانی مجموعه هلال احمر و پژوهشگر حوزه رسانه بود.
به‌گزارش همشهری، در این نشست که مانند چند نشست قبلی مجازی برگزار شد، پس از طرح موضوع، حیدرپناه آغازکننده گفت‌وگو بود. او از بحران‌ها و بیشتر‌شدنشان صحبت کرد: «بحران در دهه‌های گذشته با مکث بیشتری حرکت می‌کرد ولی سال‌های اخیر تعداد بحران‌ها به‌دلیل اتفاقات زیست‌محیطی بیشتر شده است. اتفاقاتی مانند زلزله یا مثل آتش‌سوزی ساختمان پلاسکو و یا حوادثی چون سقوط هواپیما و... به‌شکل خلاصه در تعریف بحران قرار می‌گیرد. در واقع بحران آن چیزی است که زندگی عادی و روزمره ما را دچار اخلال می‌کند و مادامی که بحران وجود دارد، باید آمادگی و مدیریت بحران هم باشد.»
الهام فخاری از نقش کار رسانه‌ای در بحران پرسید، اینکه کار خبرنگاری و رسانه پیش از بحران، در زمان بحران و پسابحران می‌تواند تعریف مشخصی داشته باشد. حیدرپناه به این سؤال اینگونه جواب داد: «اهمیت عرصه خبر در زمان بحران به‌دلیل رجوع مردم به رسانه‌ها بیش از هر زمان دیگری پدیدار می‌شود. در زمان پیش از بحران نیازمند آموزش رسانه‌ای هستیم؛ خبرنگار باید آگاه باشد که چه ابزاری برای بحران مورد نیاز است و بتواند به شکل حرفه‌ای در اشاعه اخبار درست در زمان حادثه اطلاع‌رسانی کند.»
این توضیحات حیدرپناه با سؤال دیگر فخاری همراه شد: «آیا ما صرفا باید به نقش و کارکرد آموزشی پیش از بحران توجه کنیم و یا اطلاع‌رسانی بهنگام و خبرنگاری درست و حرفه‌ای پیش از تشدید بحران می‌تواند مانع از بحرانی‌‌ترشدن شرایط شود؟»
نظر غلامحسین محمدی این بود که با تفکیک تئوری بحران می‌شود عملکرد درستی داشت. او در این‌باره گفت: «ما در بحران با یک آشوب کامل مواجه هستیم و اگر بتوانیم تئوری بحران را تفکیک کنیم، می‌توانیم عملکرد درستی در بحران داشته باشیم. در زمان بحران باید ترسیم درستی از میزان آشوب و بحران داشته باشیم. این موضوع در حوزه اطلاع‌رسانی و خبر نیز صدق می‌کند. به این صورت که ما باید تمام جوانب بحران را ببینیم؛ باید توجه کنیم که در بحران ذی‌نفع خبر چه‌کسی یا کسانی هستند، نقش پیش‌بینی‌ها در زمان بحران چیست و براساس آن برنامه‌ریزی و خبررسانی شود.»
محمدی: خبرنگاران موی دماغ نیستند
فخاری مشکل اصلی رسانه‌ها در زمان بحران را مطرح کرد: «در زمان بحران، رسانه‌ها از سوی برخی مدیران مزاحم پنداشته می‌شوند، درصورتی که اگر خبرنگار کارش را درست انجام ندهد، چه‌بسا که بسیاری از فجایع به شکل بدتری رخ دهد. این قضیه را چگونه می‌بینید؟»
محمدی در این بحث از رسانه و خبرنگاران طرفداری کرد: «مدیرانی که تصور می‌کنند می‌توانند مدیریت را با در بسته انجام دهند، می‌پندارند که در اتمسفر خود می‌شود رسانه را متوقف کرد، اما همواره دیده شده که هیچ خبری پنهان نشده است. در کشور باید به این واقعیت برسیم که به‌دلیل شرایط موجود، همواره با بحران مواجه بوده‌ایم. در چنین وضعیتی مسئولان باید بدانند که باید با بحران زندگی کرد و شهروندان نیز باید بتوانند با این وضعیت کنار بیایند. نقش آموزش و اطلاع‌رسانی در بحران با ابزار رسانه در اولویت است. در زمان گرانی بنزین به‌دلیل عدم‌اطلاع‌رسانی درست با اعتراضات دامنه‌دار مواجه شدیم درصورتی که اگر اطلاع‌رسانی درستی بود، این اتفاق نمی‌افتاد. در شهرداری تهران برعکس این موضوع رخ داد. فروردین‌ماه سال گذشته و در ماجرای سیل تهران، به‌دلیل اطلاع‌رسانی و مدیریت درست و عملکرد صحیح توانستیم بدون هیچ اتفاقی سیل را پشت سر بگذاریم. رسانه‌ها و خبرنگاران به‌اصطلاح موی‌دماغ نیستند، بلکه در مدیریت بحران، رسانه‌ها کنترل‌کننده بحران هستند.» در بحث بعدی، فخاری به تفاوت محتوا و ابعاد پیامدهای خبررسانی 2مسئله گران‌شدن بنزین و سیلاب‌ها هم اشاره کرد و گفت: «در چنین شرایطی و در بحران‌های اینچنینی مردم با دوگانگی اخبار مواجه می‌شوند. خبرنگار تعدیل‌گر و تسهیل‌گر مدیریت بحران در بدنه جامعه است. اگر باور داشته‌باشیم آگاهی حق مردم است، رویکردها قطعا متفاوت است؛ اما اگر بخواهیم در مورد رسانه‌های رسمی و غیررسمی صحبت کنیم، با وجود رسانه‌های شهروندی، رسانه‌های رسمی چگونه می‌توانند به دوام و بقای خود ادامه دهند؟ آیا رفتار مردم در زمان بحران دچار دوگانگی است یا مسئله چگونگی و زمان اقدام رسانه‌های حرفه‌ای و رسمی است.»
حیدرپناه موضوع اصلی را اطلاع‌رسانی بموقع عنوان کرد و گفت: «اطلاع‌رسانی باید در زمان درست اتفاق افتد؛ در موضوع کرونا ما در اطلاع‌رسانی دیر عمل کردیم. در بحران‌های طبیعی مانند زلزله این موضوع شدت بیشتری به‌خود می‌گیرد. خبرنگار در بحران باید تسهیل‌گر باشد نه محدود‌کننده. خبرنگار باید دقیق و باهوش باشد و به کاستی‌های بحران توجه کند و بتواند اطلاع‌رسانی درستی داشته باشد؛ بی‌جهت به افراد وعده ندهد و از طرفی باید امید‌بخش باشد و به تلطیف‌شدن فضای جامعه کمک کند.»
فخاری در جمع‌بندی صحبت‌ها از روند سیاستگذاری‌ها در رسانه رسمی و اعتبار این رسانه گفت؛ اینکه اعتبارش با هیچ رسانه غیررسمی دیگری قابل مقایسه نیست. او «خبرنگاری» را عنصری سازنده در زمان بحران می‌داند که مدیریت بحران را در دست دارد. فخاری بی‌اهمیت جلوه‌دادن بحران توسط مردم را نوعی واکنش فرار از بحران دانست. در واقع اطلاع‌رسانی و رفتار رسانه در جهت‌گیری درست شهروندان پراهمیت است و بخش ارزنده‌ای از مدیریت بحران به‌شمار می‌رود.
مکث
حیدرپناه: رسانه هم می‌تواند باعث بحران شود
در جامعه ایرانی امکان آگاهی‌رسانی پیش از بحران وجود دارد؟ این سؤالی بود که فخاری، عضو شورای شهر تهران مطرح کرد: «اگر باور داشته باشیم که رسانه، خبرنگاری و اطلاع‌رسانی پیش از بحران با این رویکرد ادامه دهد که شناخت و معرفی مسئله در آن پررنگ باشد، انتظار می‌رود که این آگاهی به جامعه کمک کند که کنشگر مؤثرتری باشد و از رخداد یا شدت بحران بکاهد. آیا در جامعه ایرانی آگاهی‌رسانی پیش از بحران در کاهش بحران مؤثر است؟»
حیدرپناه معتقد بود که نوسانات احساسی افراد در رویکردشان در زمان بحران تأثیر می‌گذارد. شاید به همین دلیل است که عموما افراد در زمان بحران متوجه عمق موضوع می‌شوند. او این نظر را داد و با این پرسش فخاری مواجه شد: «اینکه مردم فراموشکار هستند و یا احساسی عمل می‌کنند، اینگونه توجیه می‌شود که اگر مردم فراموشکار نبودند، تداوم زندگی در خاورمیانه برایشان سخت‌تر بود، آیا این سخن درست است؟» حیدرپناه جواب داد: «بله، درست است. استرس به‌خودی خود تبدیل به بحران می‌شود اما زندگی تلفیقی از مهارت‌هاست و نیازمندیم که مهارت مقابله با بحران را آموزش ببینیم. باید توجه داشت که در دنیای امروز نمی‌توان رسانه را نادیده گرفت، اما نحوه اطلاع‌رسانی باید جهت‌گیری درستی داشته باشد؛ چراکه رسانه می‌تواند باعث بحران شود و یا از شدت بحران بکاهد.»
