یادداشت
چرا این گزارش را جدی نمی‌گیریم؟
محمد درویش| کارشناس محیط‌زیست:
دوشنبه گذشته، سرانجام پس از 3سال کار مداوم توسط یک گروه ۱۰۰نفره از پژوهشگران ممتاز خاک‌شناس و اکولوژیست جهان، گزارشی تکان‌دهنده با حمایت سازمان ملل متحد در مدئین/ کلمبیا منتشر شد؛ گزارشی که هشدار می‌دهد اگر به سرعت روش زندگی خود را تغییر ندهیم، بحران هدررفت، فرسایش، اُفت کیفی و کمی خاک رفاه 2/5میلیارد نفر از ساکنان زمین را به مخاطره می‌‌اندازد و خطر مهاجرت، درگیری و ناامنی را در مقیاسی فرامنطقه‌ای تشدید می‌کند.
در این گزارش تأکید شده که باید هرچه سریع‌تر به روند تغییر کاربری اراضی جنگلی، کوهستانی و تالابی به سود کشاورزی پایان داده و به‌سرعت میزان سرانه مصرف گوشت قرمز کاهش یابد. این درحالی است که نمایندگان مجلس در ایران، دولت را واداشته‌اند تا در جریان اجرای برنامه ششم توسعه، 500هزارهکتار از اراضی شیب‌دار را تغییرکاربری دهد و به مایملک کشاورزی کشور بیفزاید. چگونه چنین مصوبه خطرناک و تأسف‌باری باید مطرح شود، رأی بیاورد و از تصویب شورای نگهبان هم بگذرد؟ غم‌انگیزتر آنکه وزیر جهادکشاورزی در شرح وظایف رئیس جدید سازمان جنگل‌ها، به وی گوشزد می‌کند که تو مسئولیت واگذاری این اراضی و تولید اشتغال را برعهده داری.
برای مقابله با این شرایط، پژوهشگران خواستار هماهنگی بین عملکرد وزارتخانه‌ها برای تشویق مردم به راه‌های تولید پایدار و قطع یارانه‌های کشاورزی هستند که تنزل کیفیت خاک را ترویج می‌دهد.
آنها از مصرف‌کنندگان می‌خواهند تا پسماندها را کاهش دهند و روش‌های تغذیه خردمندانه‌تری در پیش بگیرند. مصرف گیاهان در مقایسه با گوشت عواقب کمتری برای زمین دارد. کشاورزان ترغیب می‌شوند تا به‌جای گسترش زمین، بهره‌وری -productivity- را بیشتر کنند. به کمپانی‌ها و دولت‌ها پیشنهاد می‌شود تا تلاش‌های خود را برای احیای زمین سریع‌تر کنند. چندین پروژه در چین، آفریقای جنوبی و منطقه ساحل (آفریقا) در این زمینه موفقیت‌آمیز بوده‌اند.
احیای خاک یک موضوع اقتصادی بسیار جدی است که بنا به بررسی جدید سود حاصل از آن ۱۰ برابر بیشتر از هزینه انجامش و 3برابر بالاتر از هزینه بی‌فعالیتی در این زمینه است. اما در بسیاری مناطق، رسیدگی به این مسئله به تأخیر افتاده است،چرا؟
نگارندگان تنزل خاک را با بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۸ مقایسه می‌کنند. به گفته کریستیان استیل، مدیر یک سازمان غیرانتفاعی محیط‌زیستی نروژی: «آن زمان مردم بیش از اندازه توانایی بازپرداخت، پول قرض گرفتند. اکنون هم ما از طبیعت آن اندازه قرض می‌گیریم که بسیار بالاتر از حد پایداری دنیاست. در اروپا صنعتی شدن کشاورزی و جنگلداری کیفیت خاک را تنزل داده. ما همچنین بیش از اندازه واردات غذایی داریم و با این کار عواقب مصرف خود را به نقاط دیگری منتقل می‌کنیم. ما در واقع بر سر خودمان کلاه می‌گذاریم. فاجعه آنطور که در یک فیلم سینمایی از هالیوود رخ می‌دهد، گریبان ما را نمی‌گیرد بلکه هم‌اکنون به‌تدریج در حال به‌وقوع پیوستن است.»
واکنش‌های بازدارنده و خردمندانه مؤثر تا به‌حال به‌دلیل کمبود هوشیاری و آگاهی در زمینه ابعاد و ژرفای مشکل و اغلب وجود شکاف بزرگ بین مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان صورت نگرفته‌اند. دانشمندان می‌گویند: بسیاری از کسانی که از استثمار مفرط منابع طبیعی بهره می‌برند، در میان کسانی هستند که با کمترین نتایج مستقیم تنزل کیفیت خاک روبه‌رو می‌شوند و از این‌رو نیز کمترین انگیزه را برای عمل دارند.
خواننده فهیم روزنامه همشهری، در سال ۲۰۱۶، IPBES (یکی از نهادهای مهم بین المللی وابسته به برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد موسوم به پنل بین دولتی تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی )بر مرگ گرده‌افشان‌ها تأکید کرد که وجود آنها برای محصولات کشاورزی حیاتی است و اینک به ماجرای نابودی خاک می‌رسیم و البته همه می‌دانیم که کمبود منابع آب شیرین و آلودگی هوا هم دو خطر بزرگ دیگر برای آینده زندگی در کره زمین و به‌ویژه ایران است. آیا باید مقدمات ترک کره‌زمین را آنچنان که شادروان استیون هاوکینگ پیش‌بینی کرده بود، فراهم کنیم یا آنکه می‌توان با غلبه بر آزمندی‌ها و نابخردی‌ها، نرخ مصرف را کاهش داده و از شتاب بدهکاری بوم‌شناختی زمین بکاهیم؟ بیاییم از همین آغازین روزهای سال نو، از خود شروع کرده؛ کمتر گوشت بخوریم؛ بیشتر رکاب بزنیم؛ کمتر پلاستیک مصرف کنیم و از پساب آب مصرفی در استحمام تا چندبار برای آبیاری گلدان‌ها استفاده کنیم.
