ادیب اول

 سیدمحمدحسین محمدی    

چند دهه است که حوزه علمیه مشهد را به‌عنوان قطب ادبیات عرب در حوزه‌های علمیه می‌شناسند. این شهرت البته اتفاقی نبوده است؛ ریشه‌های آن به استادی برمی‌گردد که میراثش تا به امروز، نه‌تنها در حوزه که حتی در دانشگاه نیز ظهور و بروز روشنی دارد. به یک معنا شاید بتوان او را پدر ادبیات کلاسیک در دوره جدید دانست؛ روحانی‌ای که بزرگانی چون بدیع‌الزمان‌فروزانفر، ملک‌الشعرای بهار، جلال‌الدین تهرانی، محمد پروین گنابادی و محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب ثانی) تنها بخشی از شاگردان او هستند و نامدارانی همچون مهدی محقق، احمد مهدوی دامغانی، محمدرضا شفیعی کدکنی، محمدرضا حکیمی و عبدالجواد فلاطوری شاگردان شاگردانش او قلمداد می‌شوند.  استاد عبدالجواد ادیب نیشابوری، معروف به ادیب اول، استاد مسلم ادبیات فارسی و عربی بود. علاقه وافری به شعر قاآنی و سبک خراسانی داشت و شاگردان بسیاری را در حوزه ادبیات فارسی و ادبیات عرب تربیت کرد. ویژگی منحصر به فرد او به ادبیات منحصر نمی‌شود؛ کسانی که او را بسیار می‌شناسند از مناعت طبع و زندگی درویشی او بسیار گفته‌اند. شهید مطهری او را به‌عنوان نمونه‌ای از کسانی می‌شمرد که ضد‌ ریاکاری رفتار کرده و همچون حافظ شیرازی در خفا بسیار اهل مراقبت و سلوک بوده‌اند.  وضع ظاهری ادیب اول، ترکیبی از روحانیت سنتی و جدید بود؛ مجرد بود، سبیل بلند می‌کرد، زیر قبا پیراهن یقه آهاردار می‌پوشید، کفش قندره به‌پا می‌کرد و با کسانی مثل ایرج‌میرزا رفاقت داشت؛ اما در عین‌حال قبا و عبا و عمامه نیز بر تنش بود و در حجره‌ای در مدرسه علمیه نواب سکونت داشت. همین نشانه‌های به‌ظاهر کوچک را می‌توان در شاگردانش و شاگردان شاگردانش نیز به‌وفور مشاهده کرد. عبدالجواد ادیب نیشابوری اگرچه در خرداد 1305 از دنیا رفت اما ویژگی‌های ظاهری و باطنی‌ا‌ش، سبب می‌شود تا او را سرسلسله آن دسته از روحانیونی بدانیم که ظاهرشان کمی متفاوت بود، میل چندانی به حضور در عرصه‌های متداول حوزه‌های علمیه نداشتند و ترجیح می‌دادند در شاخه‌های دیگری جز فقه و اصول، بروز و ظهور علمی‌ خود را عیان کنند؛ سلسله‌ای که هنوز زنده است و همچنان ادامه دارد.