قاچاق نفت؛ محور جدید تنش‌های بغداد و اقلیم

سیاوش فلاح پور- خبرنگار

به فاصله کوتاهی پیش از آغاز دور جدید مذاکرات بغداد و اربیل، بار دیگر پرونده شکایت دولت عراق از اقلیم کردستان درباره قاچاق نفت این منطقه به اسرائیل سر از رسانه‌ها درآورده است. این شکایت در دولت عادل عبدالمهدی با جمع‌آوری اسنادی مبنی بر قاچاق سازمان یافته نفت کردستان عراق به اسرائیل، تقدیم دستگاه قضایی این کشور شد اما تا‌کنون نه‌تنها به هیچ نتیجه‌ای نرسیده بلکه حتی به گفته رسانه‌های عربی، تحقیقات قضایی جدی درباره آن نیز اجرا نشده است. روزنامه لبنانی الاخبار در این‌باره می‌نویسد: پرونده قاچاق نفت اقلیم کردستان، به‌رغم وجود اسناد قطعی به‌دلیل فشارهای داخلی و خارجی بر دستگاه قضایی عراق عملا از سال2019 تا‌کنون در تعلیق مانده است. اما حالا به‌نظر می‌رسد بار دیگر فشارهای سیاسی و رسانه‌ای برای از سرگیری این پرونده حساس آغاز شده است؛ فشارهایی که بدون شک با دور جدید مذاکرات بغداد- اربیل بی‌ارتباط نیست.
شبکه الجزیره با اشاره به این موضوع به نقل از یک منبع در دولت عراق می‌نویسد: براساس تسلط قانونی دولت بغداد بر منابع ملی و روابط خارجی، اقلیم کردستان حق هیچ‌گونه تصمیم‌گیری مستقل برای فروش نفت را ندارد، به‌ویژه آنکه مقصد این معامله، اسرائیل باشد که از سوی حاکمیت ملی عراق اصلا به رسمیت شناخته نمی‌شود. این منبع همچنین با اشاره به روند قضایی پرونده شکایت از اقلیم کردستان افزود: متأسفانه طی بیش از یک سال گذشته هیچ پیشرفتی در فرایند تحقیقات این پرونده صورت نگرفته اما این‌بار عزم دولت برای روشن شدن حقیقت و احقاق حقوق شهروندان عراقی جدی است.
اما چرا پرونده‌ای با این سطح از اهمیت و حساسیت تا‌کنون بی‌نتیجه مانده و حکم روشنی درباره آن صادر نشده است؟ پاسخ این سؤال به مذاکرات دولت عراق با اقلیم کردستان برسر بودجه در همان سال2019 برمی‌گردد! به نوشته روزنامه الاخبار، در جریان آن مذاکرات اقلیم کردستان با عقب‌نشینی از مواضع اولیه خود تنها به  13درصد از بودجه عمومی کشور اکتفا کرد. پس از آن به فاصله کوتاهی، اخبار مربوط به شکایت وزارت نفت دولت عبدالمهدی از اقلیم کمر‌نگ شده و کمی بعد هم در سایه بحران‌های پیاپی عراق به کلی فراموش شد!
حالا بار دیگر این پرونده جنجالی به رسانه‌های عراق بازگشته است؛ به‌گونه‌ای که نمایندگان نزدیک به دولت مرتبا نسبت به سرنوشت آن ابراز نگرانی کرده و هرازگاهی هم منابع آگاه، جزئیاتی تازه را از ابعاد گسترده آن فاش می‌کنند؛ برای مثال محمود الزجراوی، عضو کمیسیون نفت و انرژی پارلمان عراق روز سه‌شنبه با برگزاری نشستی خبری در این‌باره گفت: زمان آن فرارسیده که اقلیم کردستان، کمیت نفت صادراتی خود و طرف‌های قراردادی آن را به‌طور شفاف اعلام کند. او همچنین تأکید کرد: نشانه‌های موجود بیانگر آن است که اراده دولت برای برخورد با این پدیده غیرقانونی و ناقض حقوق اقتصادی شهروندان عراقی است؛ بانیان قاچاق نفت، خود را برای پاسخ‌دهی آماده کنند.
از سوی دیگر، فراکسیون عراقیون به رهبری عمار حکیم که با هدف حمایت از اجرای برنامه‌های دولت مصطفی الکاظمی تاسیس شده هم در واکنش به این مسئله با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: ما خواهان مذاکرات جدی با اقلیم برای دستیابی به راه‌حلی جامع برای حل اختلاف نظرهای موجود هستیم. حاکمیت یکپارچه عراق بیش از این نمی‌تواند رفتارهای خارج از چارچوب دولت مرکزی را تحمل کند. زمان آن رسیده که به جای مصالحه‌های تاکتیکی و راه‌حل‌های مقطعی به چشم‌اندازی استراتژیک و بلندمدت برای ساختار روابط میان بغداد و اقلیم کردستان دست یابیم.
نکته قابل توجه در این میان اما نحوه استفاده دولت‌های عراق از این پرونده علیه اقلیم کردستان است. اگر واقعیت موجود در بین سطور گزارش روزنامه الاخبار را بپذیریم (دولت در ازای عقب‌نشینی اقلیم در مذاکرات بودجه، پرونده را به تعلیق درآورده)، می‌توان گفت حالا بار دیگر این سناریو از سوی دولت مصطفی الکاظمی در حال تکرار است. به این ترتیب که دقیقا در آستانه آغاز دور جدید مذاکرات مهم بغداد- اربیل، پای این پرونده به‌عنوان اهرم فشاری توسط دولت به رسانه‌ها باز شده است تا زمینه برای امتیازگیری مجدد از نمایندگان اقلیم فراهم شود. بر این اساس، اگر طرفین باز هم به نتیجه‌ای مطلوب بر سر بودجه یا موضوعی نظیر آن دست یابند می‌توان انتظار داشت کمپین فشار رسانه‌ای بر سر این پرونده مجددا در مدت کوتاهی تعطیل شود! البته بدون شک هنوز برای صدور حکم قطعی در این‌باره زود است و باید منتظر تحولات هفته‌های پیش رو در مورد مذاکرات بغداد- اربیل ماند.

جزئیات قاچاق نفت از کردستان به اسرائیل
براساس اطلاعات پراکنده‌ای که تاکنون در برخی رسانه‌ها، ازجمله روزنامه اقتصادی The Marker منتشر شده، منبع اصلی صادرات نفت کردستان به اسرائیل، میدان «بابا کرکر» است. به این ترتیب محموله‌های نفتی به شکل قاچاق وارد خاک ترکیه شده و از طریق بندر جیهان این کشور به آب‌های آزاد فرستاده می‌شود. گفته می‌شود کشتی‌های حامل نفت اقلیم، مسیرهای پیچیده‌ای را برای فرار از ردیابی‌های احتمالی دنبال کرده و در نهایت، محموله خود را در نزدیکی سواحل رژیم صهیونیستی تحویل طرف مقابل می‌دهند. همچنین براساس گزارش TheMarker، نفت خام اقلیم در پالایشگاه واقع در بندر حیفا پالایش شده و پس از آن، وارد بازار سرزمین‌های اشغالی می‌شود. شبکه الجزیره نیز پیش از این در گزارشی به بررسی ابعاد مختلف شراکت استراتژیک اقلیم کردستان با اسرائیل پرداخته و صادرات نفت را بخش مهمی از این روابط پنهان به شمار آورده بود. این در حالی است که رژیم صهیونیستی همواره از استقلال کامل اقلیم و تشکیل کشوری جداگانه به نام کردستان در همسایگی عراق، ایران و ترکیه حمایت کرده است.