معتدل و مشروطه‌خواه

 محمد حسین محمدی   

از زمان امام صادق(ع) و حتی پیش‌تر، اصحاب ائمه را می‌توان در سه خط طبقه‌بندی کرد؛ غلو، تقصیر و اعتدال. اینکه دقیقا خط غلو و تقصیر و اعتدال چیست، شاید بیشتر به یک دعوای حیدری نعمتی شبیه باشد، با این‌همه علما در طول تاریخ سعی می‌کردند موضع‌شان را نسبت به این جریان‌ها مشخص کنند. هرچند که لبه تیغ علما، در بیشتر ادوار تاریخ، پیراهن اهل تقصیر را پاره می‌کرد، در این میان ولی معدود کسانی هم بودند که به‌رغم خطرهایی که چنین موضع‌گیری‌هایی برایشان داشت، خط مبارزه با غلو را به جان می‌خریدند. یکی از مهم‌ترین علمایی که در مقابل خط غلو، صراحتا موضع می‌گرفت، سیدمحمدباقر درچه‌ای بود. درچه‌ای را از طرفداران شیخ‌فضل‌الله و از شاگردان میرزای شیرازی می‌دانند. او هرچند دفاع از مشروطه را در رزومه کاری‌اش دارد، اما جز این، روایت چندانی از فعالیت‌های سیاسی او وجود ندارد. پررنگ‌ترین وجه ممیزه او را باید مبارزه با خط غلو دانست.
نقل‌شده است که روزی سائلی نزد ایشان آمد. حضرت آقا دست در جیب مبارک کردند تا پولی به او بدهند. سائل گفت: «علی درد‌هایت را دوا کند، علی حاجتت را روا کند». حضرت آقا با شنیدن این جملات دستش را از جیبش بیرون کشید و بدون اعتنا به سائل به راه خود ادامه داد. او حتی نسبت به‌عبارت‌های ساده‌ روزمره مثل «حضرت عباس بهتون طول عمر بده» هم حساس بود و موضع می‌گرفت. گاهی نیز پیش‌آمده بود که یقه منبری‌هایی که گرایش به غلو داشتند را نیز گرفته باشد.
سیدمحمدباقر درچه‌ای را سرانجام در آذرماه 1302، در تخت فولاد تشییع کردند. برخی اعتقاد دارند که او توسط عوامل رضا پهلوی ترور شد هر چند این موضوع از سوی  نگارنده قابل تأیید یا تکذیب نیست.