همکاری‌های اقتصادی با همسایه شرقی چه شرایطی دارد؟
دردسرهای تجارت با افغانستان زیاد است
گفت‌وگو با حسین سلیمی رئیس اتاق بازرگانی ایران و افغانستان درباره وضعیت این روزهای صادرات ایران به همسایه غربی
مائده امینی ـ روزنامه‌نگار
تلاش‌ها برای حفظ بازارهای خارجی صنایع غذایی ایران با شیوع کرونا شکست خورد و افغانستان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در حوزه صنایع غذایی؛ از این قاعده مستثنی نماند. تجارت ایران و افغان‌ها به واسطه شیوع کرونا به‌مدت 2ماه به صفر رسید و همه معادلات را بر هم زد. این روزها مرز ایران و افغانستان تنها مرزی است که امکان ترانزیت کالا از آن وجود دارد، درحالی‌که بسیاری از مرزهای دیگر مانند ترکیه و عراق همچنان بسته است یا کالاها به شکل اندکی از آن عبور می‌کند. تجارت با افغانستان برای ایران اگرچه کم حجم اما شیرین است. زبان مشترک، سلایق غذایی و فرهنگ نزدیک به هم در کنار حضور حدود 3 میلیون افغان در ایران، این تجارت را عمیق‌تر کرده است. اما چشم‌انداز این تجارت در روزهایی که اقتصاد ایران تحت شدیدترین فشارهاست، چگونه تصویر می‌شود؟ حسین سلیمی- رئیس اتاق بازرگانی ایران و افغانستان- بر این باور است که ممکن است باز با شیوع دوباره کرونا تجارت دو کشور به صفر برسد.
آقای سلیمی! وضعیت مرزهای ایران و افغانستان چگونه است؟ آیا به روال سابق تجاری با این کشور برگشته‌ایم یا هنوز درگیر تبعات ویروس کرونا در این زمینه هستیم؟ آماری از حجم کنونی تجارت با این همسایه در اختیار ما بگذارید...
مرزها،3هفته‌ای می‌شود که کاملا باز شده‌اند و میزان واردات و صادرات ما به افغانستان به ظرفیت پیش از کرونا بازگشته است. هنوز آمار دقیقی به‌دست ما نرسیده است چرا که در این مدت آمار به شکل نوسانی تغییر کرده است و از نظم خاصی برخوردار نبوده.
به‌نظر می‌رسد اما در همین مدت کوتاه به‌مدت مشابه سال قبل نزدیک شده‌ایم... این ناشی از افزایش قیمت کالاهاست یا بازگشت تجارت به مدار رونق؟
رونقی در کار نیست. با رکود عمیقی در تجارت خارجی با افغانستان مواجه هستیم. تقاضای خرید و صادرات‌مان کاهش پیدا کرده البته این کاهش به واسطه جنس روابط ما با افغانستان، جزئی است. من دقیق نمی‌توانم بگویم اما اگر بخواهم تخمین بزنم حجم تجارت ما حدود 100میلیون دلار کاهش پیدا کرده اما نکته اینجاست که به‌علت بالا رفتن قیمت ارز و در نهایت قیمت کالاها، اگر هم کالای کمتری در مرزها جابه‌جا شود؛ ارزش دلاری جایگزین این کمبود می‌شود و در ظاهر آمار امسال را مانند سال98 می‌کند. می‌خواهم بگویم حجم صادرات بالا نمی‌رود؛ مبلغ آن زیاد می‌شود.
با توجه به بسته بودن مرزهای ایران به شکل تقریبی با کشورهای دیگر و باز بودن مرزها با افغانستان، آیا از این فرصت طلایی در روزهای کرونایی، استفاده درستی کرده‌ایم؟
ماجرای تجارت ما با افغانستان فرق دارد. یعنی افغانستان واسطه تجاری ما با هیچ کشور دیگری نیست و هرچه صادر می‌کنیم عملا به‌خود افغانستان است. بیش از این خیلی شرایط استفاده از این فرصت را نداشتیم و نداریم. ما صرفا می‌توانیم با کامیون به افغانستان صادرات داشته باشیم که آن هم ظرفیت محدودی (در شرایط فعلی) دارد.
مهم‌ترین تأثیر کرونا بر روابط ایران و افغانستان چه بود؟ آیا در ماه‌های اسفند و فروردین تجارت دو کشور به صفر رسید؟
بله. حدود 2ماه در اوایل شیوع کرونا تجارت دو کشور به صفر رسید. یعنی حتی کامیون‌های دو طرف هم آمدند بار هم آوردند اما اجازه تخلیه و عبور داده نشد. یکی از مهم‌ترین تأثیرهای منفی کرونا بر پیشرفت روند تجاری ایران و افغانستان در حوزه‌های مختلف بود. امروز بیش از 4ماه است که جلسات مداوم ما با افغان‌ها تعطیل شده و کار پیش نمی‌رود.
آخرین عددها از صادرات ایران به افغانستان کمتر از 3میلیارد دلار برای 12ماهه سال گذشته است. آیا این میزان صادرات به افغانستان برای ما باید کافی باشد؟
2.7میلیارد در سال گذشته به ثبت رسیده است؛ بیش از 30درصد واردات افغانستان از ایران است. برای ما ایده‌آل است که سهم بیشتری از واردات به افغانستان داشته باشیم اما بیشترین زمینه‌ای که برای صادرات داریم مواد غذایی است. تنوع صادرات ما به افغانستان امروز کمتر از ظرفیت ماست چرا که خود کشور مقصد زیرساخت‌های لازم برای دریافت خدمات را ندارد.
منظورتان از این خدمات چیست؟ اساسا چه فرصت‌هایی برای همکاری با افغانستان پیش روی آینده ماست که اکنون امکان تحقق‌شان وجود ندارد؟
برای مثال ما می‌توانیم خدمات فنی و مهندسی خود را به افغان‌ها ارائه بدهیم. آنها نیاز شدیدی به مهندسان و پیمانکاران متبحر ما برای ساخت پل‌ها، بزرگراه و... در کشور خود دارند اما متأسفانه این فرصت همکاری به‌خاطر شرایط بد خود افغانستان برای ما هم از دست رفته است. امکانات بودجه‌ای افغانستان محدود است و کشورهای دیگر مثل چین و ترکیه توانسته‌اند با امتیازات ویژه‌ای که به افغان‌ها می‌دهند از این فرصت بهره‌برداری عالی کنند. در شرایطی که دولت ایران توان کمک کردن به پیمانکاران برای مشارکت و حضور را ندارد. نتیجه هم این است که بخش خصوصی افغانستان می‌رود سراغ خدمات کشورهایی که بتواند از آنها امتیاز بگیرد.
با توجه به شیوع دوباره ویروس کرونا آیا ممکن است دوباره در حوزه تجارت با این همسایه غربی به صفر برسیم؟
بعید نیست. تلفات افغانستان از ویروس کرونا دوباره مانند ایران زیادشده است و احتمال دارد دوباره به شرایط قبل برگردیم.
با توجه به محدودیت‌هایی که خود ما در ایران با آن مواجه هستیم؛ ارز ناشی از صادرات به افغانستان چطور به کشور برمی‌گردد؟ اصلا مراودات مالی ما با کشوری مانند افغانستان از چه راهی انجام می‌شود؟
در ایران دغدغه‌ای برای حل مشکلات بخش خصوصی وجود ندارد. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما امروز همین است. کالا صادر می‌کنیم و برای دریافت پول آن دچار هزار دردسر می‌شویم. اصلا عقیده سیاستگذار ما این است که بخش خصوصی که خودش کالا صادر می‌کند؛ خودش هم برود دنبال پول و سودش!
اکنون بانک مرکزی بخشنامه‌ای داده و گفته که همه صادرکنندگان باید 50درصد ارز ناشی از صادرات خود را در سامانه‌ای ثبت کنند. تکلیف تجارت ما با افغانستان با وجود این بخشنامه چه می‌شود؟
بگذارید نکته‌ای را خدمت‌تان بگویم. این بخشنامه می‌تواند صادرات را مختل کند چرا که سال‌هاست تجارت ما با افغانستان به ریال انجام می‌شود. با توجه به اینکه امکانات بانکی هر دو کشور بسیار کم است امکان بازگشت ارز به آن شکل برای این مدل تجارت وجود ندارد و می‌توانم بگویم تاحدی با مشکل مواجه می‌شود.
خب مثلا سال گذشته چطور با افغانستان تجارت کردیم؟ همه به ریال بود؟
آن بخشی که به ریال نبود براساس توافق دو کشور، از طریق چند صرافی انجام شد.
وضعیت تاسیس بانک افغان (آرین) در ایران به کجا رسید؟
همچنان همه‌‌چیز معلق است. بانک آرین کمکی برای جابه‌جایی حواله‌ها بود. اگر می‌شد چنین شعبه‌ای از بانکی مشترک می‌داشتیم تجارت پررونقی راه می‌انداختیم اما بانک مرکزی افغانستان با تاسیس آرین مخالفت کرد و سوییفت و عدم‌تبعیت از قوانین بین‌المللی توسط دو کشور موانع زیادی بر سر این راه تراشید.
غضنفر بانک چطور؟ شما چند روز پیش خبر از احتمال افتتاح این بانک در منطقه آزاد چابهار دادید اما در نهایت خبری از این بازگشایی نشد...
کرونا جلسات ما با افغان‌ها را لغو کرده است. مقامات یکدیگر را نمی‌بینند. هر پیغام ساده که می‌فرستیم یک هفته درگیر ارسال و دریافت پاسخ می‌شویم. همین موضوع روند تاسیس را به تأخیر انداخته است. من فکر می‌کنم که تا پایان سال بتوانیم این بانک را در ایران تاسیس کنیم. آن‌سوی ماجرا در اختیار ما نیست. در داخل کشور هر کار که از دست ما برمی‌آمد کرده‌ایم. این بانک اکازیون خوبی برای دو کشور است چرا که تحریم‌های آمریکا به این بانک کار ندارد.
در همینه زمینه :