دار و‌دسته تحریمی‌ها

شیوا نوروزی ـ روزنامه‌نگار

ایران و ونزوئلا از عمده کشورهای بزرگ نفت در جهان هستند که هر دو از طرف آمریکا تحریم هستند. بنابراین روابط این دو کشور با یکدیگر شامل تحریم نمی‌شود؛ یعنی نه ایران ترسی دارد که درصورت ایجاد روابط شامل تحریم‌های آمریکا بشود و نه ونزوئلا ترسی دارد؛ چرا که هر دو هم‌اکنون در تحریم هستند. از نظر قوانین بین‌المللی نیز منعی بین دو کشور آزاد که می‌خواهند مبادلات تجاری داشته باشند وجود ندارد. در دریای آزاد نیز محموله‌های تجاری هیچ دو کشوری نمی‌تواند توسط کشور سوم متوقف شود. البته در مسیر تجارت ایران با ونزوئلا گاهی دیده می‌شود که آمریکا کارشکنی‌هایی می‌کند تا بدین وسیله اجازه ندهد این دو کشور تحریم‌هایش را دور بزنند اما چون در قوانین بین‌المللی منعی وجود ندارد نمی‌تواند کاری از‌پیش‌ببرد؛ به‌عنوان مثال در صادرات اخیر ایران به ونزوئلا، آمریکا در مسیر نفتکش‌های ایرانی در حال اعزام به ونزوئلا، چهار ناو جنگی خود را به همراه هواپیمای «پی ۸ پوسایدون» از اسکادران VP-26 به منطقه کارائیب اعزام کرد تا مداخلاتی ایجاد کند اما وزارت امور خارجه ایران تهدید کرد که اگر مانعی ایجاد شود پاسخ قاطعانه‌ای به آمریکا خواهد داد. با تمام این تفاسیر باید دید در این شرایط تحریم و با وجود کارشکنی‌های آمریکا ارتباط دو کشور تحریمی تا چه اندازه منافع به‌دنبال دارد و تا چه اندازه می‌تواند خلأهای ناشی از صادرات را پر‌کند؟

معامله برد- برد
نرسی قربان، کارشناس نفت در گفت‌وگو با همشهری، صادرات بنزین ایران به ونزوئلا در شرایط تحریم را یک معامله برد- برد می‌داند و از آن به‌عنوان شروعی برای تحولات جدید در آینده حوزه انرژی یاد می‌کند و می‌گوید:«ایران با مازاد تولید سوخت مواجه است؛ چراکه به‌دلیل تحریم‌ها نمی‌تواند مانند قبل صادرات داشته‌ باشد، همچنین نمی‌تواند بنزین مازاد را بیش از این ذخیره کند و باید به فروش برساند، ونزوئلا هم در تولید و تامین نیاز داخلی خود دچار مشکل است به همین دلیل این اتفاق منافع زیادی برای هر دو کشور دارد».
ونزوئلا خود یک کشور بزرگ صادر‌کننده نفت است و پالایشگاه‌های بزرگی هم دارد اما به خاطر تحریم‌های آمریکا، نمی‌تواند هم‌اکنون از این پالایشگاه‌ها بهره‌برداری کند.
این تحلیل‌گر انرژی می‌افزاید:« اما در ایران تحریم‌ها مانع تولید نشده و فعالیت پالایشگاه‌ها را مختل نکرده است؛ بنابراین برای تامین مصرف داخل خود، هیچ مشکلی ندارد بلکه برای صادرات و انتقال پول حاصل از آن با موانعی مواجه شده است؛ پس صادرات بنزین به ونزوئلا اگرچه مسائلی مانند بعد مسافت و هزینه‌های حمل‌ونقل دارد اما یک بازی برد‌-برد است؛ گرچه ما منافع زیادی به لحاظ دلاری با این کشور نخواهیم داشت. این روابط برای ونزوئلا بسیار مهم‌تر است برای اینکه بتواند پالایشگاه‌هایش را راه‌اندازی کند». قربان درخصوص روش تهاتر برای فروش نفت و فراورده‌های نفتی عنوان می‌کند: «ما قبلا هم روش تهاتر نفت را با کشورهایی مثل هند و چین داشتیم و برای صادرات نفت با کشورهایی که تحریم هستند هیچ مشکلی نداریم، حتی می‌توانیم پول نقد یا طلا و... را جابه‌جا کنیم».

خلأ صادراتی کشور با بنزین پر نمی‌شود
نرسی قربان معتقد است خلأ صادراتی ما تنها با صادرات بنزین پر نمی‌شود. می‌گوید:« قبل از تحریم‌ها 2میلیون بشکه در روز صادرات نفت داشتیم که با صادرات محموله‌های اندک، به هیچ عنوان قابل‌جبران نیست». 
به این موضوع باید توجه داشت که کشورهای زیادی از جمله کوبا و روسیه نیز در این شرایط هستند که البته روسیه خود کشوری صادر‌کننده در این زمینه است اما تعداد کشورهایی که در خط خاکستری تحریم‌ها قرار دارند، کم نیست و ممکن است برای معامله با ایران پا پیش بگذارند. در حقیقت این اتفاق می‌تواند شروعی برای تحولات جدید در بازار انرژی باشد.

مرزهای محدود برای خروج فراورده‌ها
رضا پدیدار، فعال حوزه نفت و پتروشیمی و عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران در گفت‌وگو با همشهری نیز در مورد روابط اقتصادی ایران و ونزوئلا می‌گوید:«منافع مالی چه به‌صورت تهاتر و چه به‌صورت نقدی از طریق مبادی ذی‌ربط در نظام اقتصادی دو کشور ایران و ونزوئلا وجود دارد. در ارسال نخستین محموله‌های ایران که شامل 5 نفتکش حامل یک‌و‌نیم‌میلیون تن بنزین به ونزوئلا بود در چند بعد موفقیت‌هایی حاصل شد. بعد اول، بحث مازاد بنزینی است که در کشور به خاطر شرایط کرونا و کاهش رفت‌وآمد مردم به‌ویژه در ماه‌های پایانی سال گذشته و همینطور ماه‌های ابتدایی در سال جدید و کاهش مصرف بنزین و فراورده‌های هیدروکربنی تولید و ذخیره‌سازی‌ شد. مازاد حاصل از این ذخیره‌سازی‌ و کاهش مصرف در مسیر صادرات قرار‌گرفت».
لازم به ذکر است که مبادی صادراتی فراورده‌های هیدروکربنی ما در مرزهای کشور خودمان بسیار محدود است و کشورهایی مانند عراق، اقلیم کردستان، ترکیه، افغانستان، ارمنستان، پاکستان و سایر کشورهایی که در اطراف ایران هستند به‌صورت محدود از صادرات این فراورده‌ها استفاده می‌کنند که بخشی از آن به‌صورت رسمی از طریق بورس انرژی و بخشی هم به‌صورت موردی و بازارهای منطقه‌ای و بخشی هم به‌صورت قاچاق از کشور خارج می‌شود.
پدیدار در ادامه می‌افزاید: «کشور ونزوئلا ظرفیت لازم برای پالایش فراورده‌های نفتی را ندارد و به‌دلیل تحریمی که برایش به‌وجود آمده با کاهش فعالیت‌ها هم در این زمینه مواجه شده و با تامین نشدن تجهیز پالایشگاه‌هایش به وضعیت بحرانی رسیده است. بنابراین عملا افت شدیدی در تولید بنزین و فراورده‌های هیدروکربنی برایش حاصل شده. بنابراین با توجه به اینکه هر دو کشور ایران و ونزوئلا در تحریم هستند این موقعیت برای مبادلات بین دو کشور حاصل شده تا نهایتا واردات بنزین برای ونزوئلا صرفه اقتصادی بسیار بالایی را به‌دنبال بیاورد و راضی شود آن را به‌صورت تهاتر وارد کند. و ایران نیز بالطبع با تبادل نفت چیز با ارزش و پایداری مانند طلا را به دست آورد».

یک فرصت استثنایی در تحریم
با توجه به راه‌اندازی پالایشگاه خلیج‌فارس و فعالیت پالایشگاهی و تولید بنزین و مشتقات مربوط به‌خود، کشور هم‌اکنون ظرفیت تولید 110 میلیون لیتر بنزین را دارد که با توجه به کاهش رفت‌وآمدها در دوران کرونایی در فاز اول در یک دوره کوتاه دو هفته‌ای بیش از 70 میلیون لیتر کاهش مصرف را داشت. سپس این کاهش به بیش از 40میلیون لیتر در روز رسید. فعال حوزه نفت و پتروشیمی می‌گوید:«ونزوئلا می‌تواند مازاد بنزین تولید ما را خریداری کند و منابع مالی خوبی مانند طلا در اختیارمان قرار دهد. لذا این یک فرصت ویژه و استثنایی بین طرفین است و ما می‌توانیم بخشی از خلأ صادراتی خودمان را در تولید بنزین از این طریق پر‌کنیم. البته با توجه به اینکه بورس انرژی در چند هفته اخیر فعال شده بخشی از محموله‌های انرژی در این بورس بر اساس اطلاعات و آمار موجود به فروش رفته و بنزین از طریق مبادی زمینی به کشورهای همسایه ما که در راس آنها عراق، ترکیه و افغانستان هستند، صادر شده است».
نکته حائز اهمیت این است که ما باید در شرایط حاضر تناسب بین تولید و مصرف را با توجه به کاهش مصرف بنزین در کشور تنظیم کنیم. بنزین و مشتقات هیدروکربنی مواد خطرناکی هستند و نگهداری آنها هزینه بالایی دارد لذا ضرورت دارد که ما در تعامل اقتصادی خود با کشورهای نیازمند این ظرفیت‌سازی‌ را انجام دهیم تا ظرفیت صادراتی، مصرفی و نگهداری‌مان در یک سبد موزون قرار‌بگیرد. پدیدار می‌افزاید:«اکثر کشورهای جهان که مواد هیدروکربنی را تولید می‌کنند ظرفیت نگهداری محدودی  دارند. صادرات بنزین به ونزوئلا فرصتی شد تا ما بتوانیم تناسب بین تولید و نگهداری را تنظیم کنیم و مازاد تولید خودمان را که مازاد مصرف داخل است صادر کنیم».
ایران در تولید تجهیزات پالایشگاهی هم موفقیت‌های بزرگی به دست‌آورده و بر اساس آخرین اطلاعات و آمار از انجمن سازندگان تجهیزات نفت ایران، ما توان بیش از 80 درصدی تولید کاتالیست‌های مورد‌نیاز پالایشگاهی و سایر تجهیزات را داریم و می‌توانیم بخشی از تجهیزات مورد‌نیاز را هم در مدل نقدی و هم تهاتری با کشورهایی نظیر ونزوئلا انجام دهیم. این موضوع می‌تواند هم برای کشورمان ظرفیت صادراتی ایجاد کند و هم اینکه شرکت‌های تولیدی ما که در اثر کرونا دچار کم‌کاری و توقف شدند در همین میدان محدودی که فعلا وجود دارد، فعال باشند. با توجه به تحلیل شرایط 5 ساله کشور که با هدف طراحی استراتژی‌های سرمایه‌گذاری کسب‌و‌کار است قاعدتا ما می‌توانیم از ظرفیت استفاده نشده موجود خودمان در امر صادرات فراورده‌های هیدروکربنی مثل بنزین و گازوئیل و سایر مشتقات استفاده کنیم و آن را توسعه دهیم.