ویرایش‌ژن؛ راهی برای از بین‌بردن خطر حمله قلبی

زهرا خلجی_خبرنگار

چه می‌شود اگر یک تزریق ساده بتواند سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید خون را برای همیشه پایین بیاورد؟ در نخستین آزمایش اصلاح ژنتیک در این مورد روی میمون‌ها به‌تازگی دانشمندان موفق شده‌اند 2 ژن که موجب افزایش بیماری‌های قلبی می‌شود را ناتوان کنند. این دو ژن در بدن انسان نیز وجود دارد و این آزمایش اخیر، امیدها را برای امکان ویرایش این دو ژن در جهت جلوگیری از خطر حمله قلبی در انسان افزایش داده است.
دکتر مایکل دیویدسون، رئیس‌کلینیک لیپید در دانشکده پزشکی دانشگاه شیکاگو که نقشی در این تحقیق ندارد، می‌گوید: این روش می‌تواند درمانی مؤثر برای بیماری‌های قلبی باشد اما قطعا سال‌ها طول خواهد کشید تا تکنولوژی اصلاح ژن در انسان نیز شکل واقعی به‌خود بگیرد؛ چراکه هنوز به مرحله آزمایش هم نرسیده است. صحبت درباره ایمنی و تأثیر این استراتژی در نوع انسان هنوز بسیار زود است. حتی میمون‌ها هم باید مدت‌ها از نظر عوارض جانبی یا نواقص درمانی دیگر تحت نظر باشند.
به‌گزارش نیویورک‌تایمز، نتایج این آزمایش چند روز پیش در جلسه سالانه جامعه بین‌المللی تحقیقات سلول‌های بنیادی که امسال به‌صورت مجازی با حدود 3700شرکت‌کننده از سراسر جهان برگزار شد، ارائه شد. حالا این تیم محققان در حال نوشتن یافته‌هایشان هستند که البته هنوز بازبینی یا چاپ هم نشده است.

مسدودسازی
این محققان قصد دارند که 2ژن را مسدود کنند: PCSK9 که به تنظیم سطح کلسترول LDL در خون کمک می‌کند و ANGPTL3 که بخشی از سیستم تنظیم تری‌گلیسیرید خون است. هر دو ژن در کبد جایی که کلسترول و تری‌گلیسیرید تولید می‌شوند، فعال هستند. افرادی که جهش ژنتیک که باعث تخریب عملکرد این دو ژن می‌شود را به ارث می‌برند هرگز در زندگی‌شان دچار بیماری قلبی نمی‌شوند. افرادی که سطح تری‌گلیسیرید خون و کلسترول LDL آنها بالاست به‌طور چشمگیری در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی که نهایتا در جوامع توسعه‌یافته منجر به مرگ می‌شود، هستند. شرکت‌های دارویی پیش از این، 2مهار‌کننده به‌اصطلاح PCSK9 را که مشخصا باعث کاهش کلسترول LDL می‌شوند تولید و روانه بازار کرده‌اند اما این دارو 2 اشکال عمده دارد؛ اول اینکه بسیار گران است و دوم، باید هر چند هفته یک‌بار تزریق شود.

ویرایش ژن
تیم تحقیقاتی Verve Therapeutics به سرپرستی دکتر ساکر کاتیرسان، مدیر اجرایی، تصمیم گرفتند به جای این داروی گرانقیمت یک روش بهتر را با ویرایش ژن ایجاد کنند. دارویی که تولید شده است شامل 2قطعه از RNA است؛ ویرایشگر ژن و یک راهنمای کوچک که ویرایشگر را به‌دنباله‌ای از 23حرف DNA انسانی در میان 32.5میلیارد حرف ژنوم هدایت می‌کند. RNA در گوی‌هایی از چربی ریز پوشانده می‌شود تا دارو را از تخریب فوری در خون محافظت کند.
گوی‌های چربی مستقیما به کبد جایی که در آنجا از سلول‌های کبدی استفاده می‌کنند، وارد می‌شود. محتوای گوی‌ها، آزاد می‌شود و زمانی که ویرایشگر روی هدف بنشیند، یک حرف از توالی را به حرف دیگر تغییر می‌دهد؛ مثل مدادپاک‌کن‌داری که یک حرف را پاک می‌کند و حرف دیگری می‌نویسد. این روش نه‌تنها روی هر 13میمون مورد آزمایش جواب داد بلکه آنطور که از گزارش محققان بر می‌آید، تمام سلول‌های کبدی را هم ویرایش کرده است. پس از ویرایش ژن، طی 2هفته سطح LDL میمون‌ها به 59درصد رسید و همینطور ویرایش ژن ANGPTL3 منجر به کاهش 64درصدی سطح تری‌گلیسیرید آنها شد. اما این ویرایش ژنتیک با خود خطراتی نیز به همراه دارد. یکی از خطرات اصلاح ژن این است که این روند ممکن است منجر به اصلاح DNA شود که دانشمندان انتظار آن را ندارند. دکتر دیپاک سریواستاوا، رئیس انستیتوی گلادستون در سن‌فرانسیسکو می‌گوید: شما هرگز قادر نخواهید بود کاری بدون عوارض جانبی ارائه دهید. او می‌گوید: در معالجه بیماری‌هایی مانند بیماری قلبی حتی یک عارضه جانبی غیرمعمول نیز ممکن است به این معنا باشد که بسیاری از بیماران به این مشکل مبتلا هستند. با این حال محققان می‌گویند تاکنون ویرایش ناخواسته ژن‌های دیگری را در آزمایش‌شان ندیده‌اند.
دکتر دیویدسون تأکید دارد: سؤال دیگر در رابطه با این اصلاح ژنتیک این است که تأثیر روی سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید تا چه حد ماندگار خواهد بود؟
ما امیدواریم این تأثیر یک‌بار برای همیشه باشد اما باید آن را در کارآزمایی‌های بالینی بررسی کنیم.
جنیفر دودنا، متخصص بیوشیمی از دانشگاه کالیفرنیا و کاشف کریسپر، سیستم ویرایش ژن انقلابی، می‌گوید: در اصل رویکرد Verve می‌تواند بهتر باشد؛ چرا که یک درمان یکباره است. اما هنوز هم بسیار زود است که بگوییم ایمن و ماندگار است. دکتر دانیل رادر، رئیس دپارتمان ژنتیک در دانشگاه پنسیلوانیا و عضو تیم مشاوره علمی Verve می‌گوید: اگر این استراتژی در انسان جواب بدهد، بیشترین تأثیر را در کشورهای فقیر خواهد داشت که نمی‌توانند هزینه تزریق‌های گرانقیمت برای افرادی که به‌شدت در معرض خطر بیماری‌های قلبی هستند، پرداخت کنند.
دکتر دیویدسون می‌گوید: بیماری‌های قلبی بر اثر سطح بالای کلسترول بروز می‌کند. افرادی که در سن 50سالگی احتمالا دچار سکته قلبی می‌شوند دچار تجمع قابل توجهی پلاک در شریان‌های خود شده‌اند. اما اگر ژن PCSK9 در سن 20سالگی از بین برود دیگر در آینده هیچ بیماری قلبی گریبان فرد را نمی‌گیرد.

خطرات اصلاح ژن
پس از ویرایش ژن، طی 2هفته سطح LDL میمون‌ها به 59درصد رسید و همینطور ویرایش ژن ANGPTL3 منجر به کاهش 64درصدی سطح تری‌گلیسیرید آنها شد. اما این ویرایش ژنتیک با خود خطراتی نیز به همراه دارد. یکی از خطرات اصلاح ژن این است که این روند ممکن است منجر به اصلاح DNA شود که دانشمندان انتظار آن را ندارند