چهره پنهان گردشگری استان

مهرداد آبان| اصفهان- خبرنگار

استان پهناور اصفهان از فرهنگ‌ها و اقوام گوناگونی تشکیل شده است. سرزمینی گسترده که تنوع آب و هوایی بی‌نظیرش در کنار تعدد آثار تاریخی آن بسیار چشم‌نواز است. اگرچه نام اصفهان با میدان نقش جهان و چهلستون و پل‌های تاریخی مرکز استان گره خورده، میراث فرهنگی غنی استان چهره‌ای تازه برای مشاهده کردن دارد. چهره‌ای که اغلب نادیده گرفته شده و ارزش‌های تاریخی‌اش درست شناخته نشده است. این چهره پنهان استان در صورت معرفی شدن می‌تواند محورهای گردشگری بسیاری را ایجاد کند و سیل گردشگر را روانه شهرهای پیرامون اصفهان کند. 


سر به آسمان می‌ساید... 

قرن‌هاست بلندبالا و استوار ایستاده‌اند، اما این روزها کمتر از همیشه به چشم می‌آیند. مناره‌های تاریخی محدوده شرق استان در زیبایی چیزی کم از مناره‌های سلجوقی داخل شهر اصفهان ندارند، اما مسیر طولانی رسیدن به آن‌ها و دور بودن از مراکز شهری باعث شده کم‌کم فراموش شوند.

مناره برسیان در 42 کیلومتری شرق اصفهان در منطقه براآن واقع شده است. این مناره 35 متری بدون اغراق یکی از زیباترین مناره‌های تاریخی اصفهان است که در سال 491 هجری‌قمری به همراه مسجد برسیان بنا شده است. بنابراین در کنار زیبایی بی‌مانند این مناره، قدمت آن هم میان مناره‌های تاریخی استان بی‌مانند است. مناره راهروان (راران) یکی دیگر از مناره‌های گمشده اصفهان است که کاملاً فراموش شده است. از نظر معماری و شکل بنا این مناره احتمالاً مربوط به انتهای دوره سلجوقیان است.

وجود چنین بنایی میان دهکده‌ای کوچک نشان‌دهنده پیشینه این دهکده و وسعت آن در قرن ششم و هفتم هجری‌قمری است. درست شبیه مناره زیار که امروزه وسط یک زمین زراعی واقع شده اما در عصر سلجوقی حتماً در میان شهری وسیع و پررونق قرار داشته است. این مناره 3 طبقه یکی از بلندترین (50 متر) و کامل‌ترین مناره‌های تاریخی استان است. مناره سین و گز نیز هر یک برای خود داستانی جداگانه دارند. بُعد مسافت اگرچه مانعی برای قرار گرفتن این آثار دیدنی در محور مناره‌گردی اصفهان می‌شود، معرفی آن‌ها به گردشگران می‌تواند دست‌کم تمرکز گردشگری استان را اندکی جابه‌جا کند. 


محور گردشگری مساجد سلجوقی

شاید نظیر مسجدجامع عتیق در هیچ کجای ایران پیدا نشود، اما استان اصفهان مساجد تاریخی زیبا کم ندارد. مسجدجامع اردستان خوشبختانه به تازگی شهرت زیادی پیدا کرده است، اما اسمی از مسجد ازیران یا مسجد برسیان یا مسجد جامع دشتی به گوش نمی‌رسد. 

مسجد ازیران با آن معماری عجیب سبک سلجوقی، بناهای عصر ساسانی را به یاد می‌آورد. گنبد مسجد برسیان شباهت زیادی به گنبد زیبای نظام‌الملک در مسجدجامع عتیق اصفهان دارد. بنابراین سال ساخت آن را باید در قرن ششم هجری‌قمری جست‌وجو کرد. این قدمت بسیار زیاد از خط کوفی کتیبه‌های مسجد، گچبری‌های محراب آن و مناره زیبایش کاملاً نمایان است. در 18 کیلومتری اصفهان، مسجدجامع دشتی یکی دیگر از مساجد عصر سلجوقی قرار دارد که می‌تواند حلقه تکمیل‌کننده محور گردشگری مساجد عصر سلجوقی در استان باشد.   


قلعه‌ها، برج‌ها و کبوترهایش

اژیه یکی از روستاهای شرق اصفهان است که با برج‌های کبوتر پر تعدادش شناخته می‌شود. برج‌هایی با شکل‌های مختلف که در کنار یکدیگر بافت چشم‌نوازی را شکل می‌دهد. شهر اصفهان برج کبوتر کم ندارد، اما برج کبوترهای اژیه چیز دیگری است. در اینجا نیاز روستاییان به کود حیوانی برای رونق کشاورزی، با سلیقه و پیشینه فرهنگی و تاریخی منطقه گره خورده است.

از سوی دیگر استان در زمانی نه‌چندان دور با انبوهی از قلعه‌های تاریخی‌اش شناخته می‌شده است. مرکزیت این استان و موقعیت سیاسی و جغرافیایی مهم شهر اصفهان، لزوم ساخت قلعه‌های مستحکم را در این منطقه ایجاد می‌کرده است. متاسفانه قلعه دفاعی شهر اصفهان با نام قلعه تبرک در اواخر دوره قاجار تخریب شد، اما 110 کیلومتر اگر از اصفهان به سمت روستای قورتان پیش برویم، ارگ عظیم این مکان انسان را به شگفتی وا می‌دارد. یک ارگ باستانی که قدمت آن تا دوره ساسانیان عقب می‌رود، در قرن‌های بعدی شاهد الحاقات فراوانی بوده است.

این شهر عظیم خشت و گلی با 14 برج نگهبانی، حصار سراسری طویل، 2 دروازه شمالی و جنوبی و بناهای متنوع داخلی نظیر مسجد و حمام و ارگ حکومتی و بازار و کاروانسرا و... در روزگار قدیم یک شهر تمام‌عیار بوده است. بدین ترتیب محور گردشگری شرق اصفهان با چندین مسجد و مناره عصر سلجوقی و یک قلعه باستانی و زنجیره‌ای از برج‌های کبوتر تکمیل می‌شود. این تازه بخشی از جاذبه‌های دیده نشده اصفهان است. در محور گردشگری غرب استان با انبوهی دیگر از بناهای باستانی و جاذبه‌های طبیعی روبه‌رو هستیم که به خوبی به گردشگران معرفی نشده‌اند.