آتش در کمین جنگل‌های زاگرس و هیرکانی

شیوا نوروزی ـ روزنامه‌نگار

 پس از آتش‌سوزی‌های اخیر بود که رئیس‌جمهور در گفت‌وگویی تلفنی با وزیر کشور دستور داد «استان‌های برخوردار از پوشش‌های جنگلی و مرتعی که با فرارسیدن تابستان احتمال وقوع آتش‌سوزی در آنها وجود دارد، با هماهنگی ستاد بحران کشور، تمهیدات و آمادگی‌های لازم را برای پیشگیری از آتش‌سوزی و در صورت لزوم استفاده از همه ظرفیت‌های مقابله‌ای و امدادی موجود و ممکن برای مقابله با رخداد احتمالی آتش‌سوزی، فراهم کنند.» این دستور از آنجا اهمیت دارد که در 7سال اخیر (تا سال97) بیش از 11هزار حادثه‌ حریق در عرصه‌های جنگلی و مرتعی ایران به ثبت رسیده که در نتیجه‌ آن، بالغ بر 125هزار هکتار جنگل و مرتع از میان رفته است. طی سال‌های اخیر آتش‌سوزی در مناطق جنگلی و مرتعی شمال و غرب ایران افزایش روز‌افزونی یافته است. در ادامه به برخی از مستعدترین و آسیب‌پذیرترین جنگل‌های ایران دربرابر آتش‌سوزی اشاره می‌کنیم:

جنگل‌های زاگرس
منطقه زاگرس حدود 30میلیون هکتار وسعت دارد که در این 30میلیون هکتار، 6میلیون هکتار جنگل و تیپ جنگل‌ها نیز بلوط است. همچنین 180گونه درختی و درختچه در این جنگل‌ها وجود دارد. معیشت حدود یک‌و‌نیم میلیون نفر از مردم ساکن در این مناطق (11استان) وابسته به جنگل‌های زاگرس است و ۵۰درصد دام و ۴۰درصد آب کشور از طریق این جنگل‌ها تامین می‌شود. این منطقه به‌علت تردد جمعیت بومی و محلی در جنگل‌ها یکی از مستعدترین مناطق آتش‌سوزی است.

جنگل‌های خائیز
جنگل‌های حفاظت شده خائیز به‌عنوان بخشی از جنگل‌های زاگرسی واقع در استان کهگیلویه‌و‌بویراحمد و منطقه شکارممنوع کوه‌سیاه در استان بوشهر به‌دلیل قرار داشتن در معرض وزش باد شدید، دشوارگذر بودن منطقه، پوشش انبوه گیاهی، وسعت زیاد، شرایط بالای علوفه‌ای مراتع، کمبود نیروی انسانی و تجهیزات پشتیبانی در عدم‌مهار و کنترل حریق مستعد آتش‌سوزی با شروع فصل گرماست. این منطقه گرمسیری با توجه به سخت گذر بودن، وجود صخره‌ها و گودال‌های عمیق در وقوع حریق به بالگردهای آب‌پاش و تجهیزات پشتیبانی نیاز دارد.

مناطق جنگلی لرستان
بر اساس آمار ده‌ساله، جنگل‌ها و مراتع شهرستان‌های خرم‌آباد، چگنی، کوهدشت، الیگودرز، پلدختر و رومشکان لرستان (غرب زاگرس) از جمله مناطق بحرانی در آتش‌سوزی به‌شمار می‌روند. چون اکثر حریق‌ها در مناطق دشوارگذر و دور افتاده به وقوع می‌پیوندد، لذا استقرار بالگرد یکی از نیازمندی‌های اصلی منابع طبیعی در استان است.

جنگل‌های مریوان کردستان
سال‌هاست که جنگل‌های مریوان (از جنگل‌های زاگرس شمالی) در آتش می‌سوزند و با اینکه بیشترین عامل آتش‌سوزی این جنگل‌ها را عامل انسانی عنوان می‌کنند اما همچنان این جنگل‌ها در آتش می‌سوزد. البته گرمای هوای این منطقه نیز به این آتش‌سوزی‌ها دامن می‌زند.

جنگل‌های استان‌های گرمسیری
بادهای گرم و سوزان به‌ویژه در نواحی گرمسیری و حاره بسیار مضر است و موجب تبخیر و تعریق بیش از حد برگ‌ها و حتی خود درختان می‌شود و گاهی ممکن است برگ‌ها را سوزانده و درختان را بخشکاند. بادهای تند سبب شکسته شدن و ریشه‌کن شدن و حرکت دادن ریشه‌های درختان می‌شود. به همین جهت جنگل‌ها و مراتع خوزستان، فارس، کرمان و یزد (غرب و جنوب غرب زاگرس) که در معرض بادهای گرم و سوزان و همچنین خشکی قرار دارند با شروع فصل گرما مستعد آتش‌سوزی هستند.

جنگل‌های هیرکانی
مساحت جنگل‌های 40میلیون‌ساله هیرکانی 55هزار کیلومترمربع است که 2میلیون هکتار آن در ایران و ۲۰هزار هکتار در آذربایجان قرار‌گرفته. ۵۳درصد جنگل‌ها در مازندران، ۲۶درصد در گیلان و ۲۱درصد در گلستان قرار دارند. در دهه‌های گذشته آتش‌سوزی باعث تخریب این جنگل‌ها و از‌دست‌رفتن تنوع گیاهی و جانوری آن شده‌است. حدود نیمی از این جنگل‌ها از بین رفته و الان فقط از 10.3درصد آن حفاظت می‌شود. کاج‌های انبوه در استان گیلان به‌ علت برگ سوزنی بودن قابلیت اشتعال دارد.

جنگل‌های نکا
منطقه جنگلی لیمونده نکا (به‌عنوان بخشی از جنگل‌های هیرکانی مازندران) در ارتفاعات جنگلی و مناطق دشوار‌گذر واقع شده است. زمین خشک، وزش باد و جنگل‌های متراکم منطقه موجب می‌شود تا هر ساله  شاهد شعله‌ور شدن آتش باشیم. راش، ممرز، انجیلی و بوته‌زار پوشش گیاهی این جنگل‌های حساس به حریق هستند.

پارک ملی گلستان
جنگل‌های گلستان هم به‌عنوان بخشی از جنگل‌های هیرکانی مستعد آتش‌سوزی، مانند بسیاری از جنگل‌ها در مناطق دشوارگذر کوهستانی، هستند و دسترسی به آن به‌راحتی و باپای پیاده ساعت‌ها طول می‌کشد. این در حالی است که آتش، در ثانیه می‌تازد و خاکستر می‌کند و امدادرسانی در شیب ۷۰ و ۶۰ درجه و گرمای هوا، کاری بسیار زمان‌بر و طاقت‌فرساست. این جنگل‌ها دارای درختان ‌سوزنی  برگ مانند کاج و سرو هستند که قابلیت اشتعال را بیشتر می‌کند. چون این درختان سرعت و قابلیت اشتعال بیشتری به نسبت درختان برگ پهن دارند.