سوختن در آتش کمبود‌ها

شیوا نوروزی ـ روزنامه نگار

فراوانی بارندگی‌های ابتدای امسال موجب افزایش پوشش گیاهی علفزارها در مراتع و جنگل‌ها شده و انتظار می‌رود با گرم شدن هوا و ورود افراد در طبیعت و بعضاً بی‌احتیاطی در روشن و خاموش کردن آتش، همچنان با آتش‌سوزی‌های گسترده مواجه باشیم؛ آتشی که در فقدان امکانات و تجهیزات سازمان منابع طبیعی کشور به جان جنگل‌ها افتاده و موجب کاهش ارزش حفاظتی آنها شده است؛ آن هم در کشوری که سرانه‌ جنگل برای هر نفر، کمتر از دو‌دهم هکتار و یک‌چهارم سرانه‌ جهانی است. در ادامه به امکانات، تجهیزات و اقدامات پیشگیرانه ایران در قیاس با استانداردهای جهانی اشاره می‌کنیم.

تجهیزات:
 کمبود نیروی انسانی
یکی از مهم‌ترین چالش‌های اداره منابع طبیعی کمبود نیروی انسانی در زمان وقوع حریق در جنگل‌ها و مراتع کشور است. برابر استاندارد جهانی برای هر 714هکتار جنگل یک نیروی حفاظتی در نظر گرفته شده است در حالی‌که در بیشتر آتش‌سوزی در مناطق حادثه‌دیده به ازای هر 3هزار هکتار، یک نیرو وجود دارد. در شمال کشور به ازای هزار هکتار یک نفر و در جنگل‌های زاگرس که بیشتر مستعد آتش‌سوزی است به ازای 6تا 7هزار هکتار یک نیروی حفاظتی وجود دارد و تعداد جنگل‌بانان ۱۵درصد کمتر از نرم جهانی است. طبق گفته مسئولان 80درصد محیط‌بانان به امکانات شخصی اطفای حریق مجهز هستند.

بالگردهایی که دیر می‌رسند
منابع طبیعی به‌صورت مستقل بالگرد در اختیار ندارد و درصورت اعلام نیاز باید وزارت دفاع در این زمینه ورود پیدا کند. مدتی به‌خاطر تامین‌نشدن اعتبارات 50میلیارد تومانی از سوی دولت این وزارت بالگرد نمی‌داد اما امسال با تامین اعتبارات 40فروند هلی‌کوپتر در 16پایگاه آمادگی به حالت آماده‌باش درآمده‌اند. در ایران 99درصد اطفای حریق توسط نیروی انسانی انجام می‌شود ولی در مناطق دشوارگذر برای کشف و مدیریت اطفای حریق از پهپاد، هواپیماهای تک‌سرنشین و دوسرنشین و بالگرد استفاده می‌شود. یکی از مهم‌ترین ایرادات وارده نیز بهنگام نرسیدن بالگردهاست و معمولا زمانی می‌رسند که عملا خسارات به سر‌حد ممکن رسیده است. اما جالب است بدانید دو هواپیما از ایتالیا، ١٤٠ آتش‌نشان به همراه ٤٠ خودروی سنگین آتش‌نشانی از لهستان و ١٠ کارشناس ارشد آتش‌نشانی جنگل از فرانسه خود را به سوئد رساندند تا در مهار آتش‌سوزی‌های گسترده جنگل در کشور سوئد مشارکت و همکاری کنند اما دریغ که در کشور ما بالگردها با طی روند اداری و بوروکراسی بعد از 2روز حریق در محل حاضر می‌شوند. در کشوری مانند چین اطفای حریق با استفاده از پرتاب موشک‌های مخصوص و در کوتاه‌ترین زمان شروع حریق انجام می‌شود.

ظرفیت آبی کم خاموش‌کننده‌ها
تامین تجهیزات و امکانات لجستیکی، خودرویی مدرن و خاموش‌کننده آتش همواره یکی از دغدغه‌های همیشگی در اطفای‌حریق جنگل‌هاست که سالانه خسارات زیادی را متوجه منابع طبیعی کشور می‌کند. به‌طور متوسط برای اطفای حریق‌های احتمالی از 2خودروی آتش‌نشانی با ظرفیت 300لیتر در هر خودرو استفاده می‌شود درحالی‌که طبق استانداردهای جهانی برای این منظور نیاز به‌خودروهایی با ظرفیت بالای 2هزار لیتر است. امکانات اطفای حریق مربوط به‌خودرو مثل روت فایر و فلکسیبک از وزارت دفاع تحویل گرفته شده و در اختیار ادارات استانی محیط‌زیست قرار می‌گیرد.

دست خالی تیم‌های مردمی 
همواره هنگام وقوع آتش در عرصه‌های منابع طبیعی مردم محلی با دست خالی در کنار نیروهای یگان حفاظت سعی در اطفای حریق می‌کنند. درحالی‌که به خاطر ندیدن آموزش‌های اولیه اطفای حریق جانشان به خطر می‌افتد و دچار سانحه سوختگی می‌شوند و تحت پوشش بیمه نیستند. این جوامع امکانات اولیه در اختیار ندارند و در بیشتر موارد با دستان خالی و به کمک بیل اقدام به خاموش کردن آتش می‌کنند. درحالی‌که می‌توان به جوامعی که در حاشیه رویشگاه‌های جنگلی زندگی می‌کنند، آبپاش‌های معمولی با گالن‌های ٢٠ لیتری داد که به راحتی روی دوش حمل می‌شود. با این کار همان لحظات اول آتش خاموش می‌شود.

نبود سختگیری در تردد به جنگل
ترکیه مناطق قرقی دارد که ورود افراد ممنوع است و اگر کسی وارد شود، مأموران حکم تیر دارند. در حالی‌که مجازات‌ها در ایران سنگین و کارساز نیست. ایران در ابتدای انقلاب داشته‌های طبیعی بیشتری داشت اما از‌ سال ٥٦ تا به ‌حال حجم عظیمی از منابع جنگلی را از دست داده‌ایم درصورتی که جنگل‌های ترکیه در این مدت، افزایش دوبرابری داشته‌اند. کسانی که با بی‌احتیاطی و از روی غرض‌ورزی، اختلافات قومی و قبیله‌ای آتش‌سوزی‌ها را رقم می‌زنند، اگر به کشورهای دیگر بروند، حتما ممنوعیت‌ها را رعایت می‌کنند. در شمال کشور همه داسی به‌دست دارند تا برای کبابشان زغالی دست و پا کنند. منابع طبیعی هم می‌گوید به مزرعه‌داران بارها تذکر داده‌ایم که بعد از برداشت محصول «پس‌چَر» (بقایای گیاهی به جا مانده در مزرعه) را آتش نزنند اما کسی گوش نمی‌کند. روی تابلوی یکی از جنگل‌های ایتالیا نوشته شده: در جنگل‌ها، حیوانات نیستند که جنگل را کثیف می‌کنند بلکه انسان‌ها هستند. پس خواهشمندیم مثل حیوانات رفتار کنید! 


اقدامات پیشگیرانه:
 عزم جدی اروپا در نگهداشت منابع سبز
در اروپا از طریق آتش‌های کنترل‌شده که معمولا در ماه‌های زمستانی در شرایطی تعریف‌شده در جنگل برافروخته می‌شوند، چوب‌های برداشت‌نشده کف جنگل که مستعد آتش‌سوزی هستند، از جنگل دور می‌شوند. از سویی دولت‌های اروپایی عزم جدی برای جنگل‌کاری دارند و از سال 2001تا 2015، 33درصد به جنگل‌های اروپا اضافه شده است. کشور آلمان با کاشت 1200هکتار جنگل‌کاری ظرف مدت 14سال توانسته است مقام نخست را کسب کند. درحالی‌که ایران به‌عنوان یک کشور خشک و نیمه‌خشک نه‌تنها برنامه حساب‌شده‌ای برای جنگل‌کاری نداشته بلکه بسیاری از پوشش گیاهی خود را ظرف مدت 14سال از دست داده است. طبق آمارهای منتشر شده، بیش از 60درصد جنگل‌های ایران تخریب شده  یا در مرز نابودی قرار دارند.

رصد نقاط بحرانی حساس به حریق 
10سال حبس برای آتش‌زنندگان جنگل‌ها و مراتع، راه‌اندازی سامانه 139در کنار سامانه 1504برای گزارش هرگونه تخلف، تخریب و تصرف در منابع طبیعی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی اطفای حریق به بومی‌ها و نهادهای مردمی، راه‌اندازی و ساماندهی اکیپ‌های همیار طبیعت، شناسایی نقاط بحرانی و استقرار تجهیزات اطفای حریق در آن محل‌ها و ایجاد آتش‌بر برای پیشگیری از آتش‌سوزی، گماردن اکیپ‌های ویژه اطفای حریق و ایجاد مقر دیده‌بانی برای دیده‌بانی مدام از نقاط بحرانی شناسایی شده، مقید کردن تمام ارگان‌های نظامی و غیرنظامی برای مشارکت با سازمان منابع طبیعی در زمان وقوع حریق، تشدید حفاظت از مناطقی که پوشش گیاهی انبوهی دارند و بیشتر محل تردد هستند، تامین تجهیزات انفرادی مانند کوله‌پشتی، کفش، چراغ‌قوه، دمنده، خاموش‌کن و آتش‌کوب در همه استان‌ها با اختصاص بودجه 15میلیارد تومانی به سازمان، مشخص کردن نزدیک‌ترین محل‌های برداشت آب و رصد مداوم پهپادها از نقاط بحرانی، برخی از برنامه‌های سازمان منابع‌طبیعی کشور در سال 99برای اطفا و مدیریت بهتر حریق جنگل‌ها و مراتع است. این سازمان تاکنون بیش از 20میلیون هکتار قراردادهای حفاظتی در عرصه‌های منابع طبیعی با جوامع محلی بسته است که یکی از بندهای آن بحث پیشگیری، کنترل و اطفای حریق است و آمار آتش‌سوزی در این مناطق در حد نزدیک به صفر است.


کاهش ایران و  افزایش ترکیه
ایران در ابتدای انقلاب داشته‌های طبیعی بیشتری داشت اما از‌ سال ٥٦ تا به ‌حال حجم عظیمی از منابع جنگلی را از دست داده‌ایم درصورتی که جنگل‌های ترکیه در این مدت، افزایش دوبرابری داشته‌اند