دلایل رکود مترو

سیدمحمد فخار _ خبر‌نگار

«رکود 3ساله متروی تهران» همچنان ادامه دارد اما چرا و چگونه؟ آیا راهی برای خروج از شرایط فعلی وجود دارد یا نه؟ 
روز یکشنبه بود که محسن هاشمی‌رفسنجانی، رئیس شورای شهر تهران در این‌باره گفت:‌ «در حوزه نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی از طریق تامین اتوبوس و واگن مترو باید با افزایش تقاضای سفر در ابتدای سال تحصیلی، از ازدحام و شرایط ناایمن برای گسترش بیماری کرونا جلوگیری کرد. اولویت دیگر مدیریت شهری، فعالیت مجدد در حوزه ساخت متروست که با توجه به رکودی 3ساله در ساخت مسیرهای جدید مترو، باید عملیات احداث خطوط ۸ تا ۱۱ به‌سرعت آغاز شود.» نکته‌ای که رئیس شورای شهر تهران به مسئولان شهری تذکر داده البته نکته‌ای وارد و مهم است که هر چه زودتر کلید آن باید در شهر زده شود، اما نگاهی به نقشه راه متروی تهران تا 1420 که در برنامه جامع حمل‌ونقل ریلی شهر آورده شده نشان می‌دهد باید طی 2دهه پیش‌ رو، پایتخت شاهد افتتاح 4خط کامل مترو، 2خط اکسپرس و 4خط LRT باشد که راه درازی برای برآورده شدن این هدف در پیش است. اما روند ساخت و تکمیل خطوط مترو طی 3سال اخیر چگونه دنبال شده است؟

کارهای انجام شده 
نگاهی به روند پیشرفت مترو از سال1396 تا به امروز نشان می‌دهد طی این دوره 32کیلومتر خط ریلی و 16ایستگاه جدید تکمیل و راه‌اندازی شده است. بدین‌ترتیب طول خطوط از 205کیلومتر به 237کیلومتر افزایش یافته است. تعداد ایستگاه‌ها نیز از 109ایستگاه به 125ایستگاه افزایش داشته که نسبت به سال‌های دهه90 میانگینی اندک محسوب می‌شود. همچنین براساس قانون بودجه99 تهران، امسال قرار است 6500میلیارد تومان از بودجه برای توسعه مترو، اتوبوس و دیگر بخش‌های حمل‌ونقلی هزینه شود. این عدد حاکی از رشد 13درصدی بودجه حمل‌ونقل نسبت به سال98 است. بدین‌ترتیب ایستگاه‌های باقیمانده در خطوط 6 و 7 باید تکمیل شود.

رفع نواقص؛ نیازی حیاتی
3سال پیش، یکی از محورهایی که باید مدیریت خطوط متروی تهران به‌سرعت بر آن متمرکز می‌شد، تکمیل خطوط موجود و ایمن‌سازی‌ برخی خطوط بهره‌برداری‌شده بود. طی دوره منتهی به سال96، برخی خطوط با سرعت در تهران به پایان رسیده بود اما ایمنی لازم برای ادامه کار تامین نشده و با دستور شخص شهردار، بهره‌برداری از آن متوقف شده بود. در خط 7، مسیر میدان صنعت تا ایستگاه بسیج بدون هواکش‌ها و امکانات ایمن اولیه افتتاح شده بود و درصورت بروز هرگونه توقف واگن‌ها در این مسیر، خطری جدی شهروندان را تهدید می‌کرد. برای تامین ایمنی این خط، اقدامات ایمنی‌‌ساز مختلفی انجام شد که مهم‌ترین آنها شامل این موارد می‌شود: راه‌اندازی سیستم سیگنالینگ، ایمن‌سازی‌ تردد قطار در خط، راه‌اندازی سامانه‌های کنترلی و نظارتی، راه‌اندازی سیستم تهویه، روسازی و ریل‌گذاری مسیر با اجرای 9شفت تونلی و 4شفت میان‌تونلی، پایداری سیستم برق‌رسانی و اجرا شدن مسیر خروج اضطراری.

اهمیت تعیین مسیر پیش‌ رو
گام دوم که طی ماه‌های اخیر دنبال شده، مطالعه و برنامه‌ریزی برای احداث خطوط 8 تا 11 بود که تا قبل از سال96 همه تمرکزها بر ساخت خطوط 7گانه بود و نیاز بود مطالعات گسترده برای اخذ مجوزهای لازم انجام گیرد. بدین‌ترتیب توسعه و گسترش مترو به اقصی‌نقاط پایتخت در قالب مطالعه و برنامه‌ریزی برای احداث خطوط 8 تا 11 آغاز شد و هم‌اکنون نقشه راه مناسبی برای ساخت 4خط جدید مترو در تهران وجود دارد. لازم به ذکر است که طی سال‌های اخیر متأسفانه بودجه اختصاص یافته به مترو، سال به سال روند نزولی پیدا کرده تا توسعه مترو در بخش سازه و تجهیزات به سختی ادامه یابد. از طرفی با وجود تلاش‌های صورت گرفته برای تصویب لوایح حمایتی از بودجه متروی کلانشهرها در مجلس و تخصیص بخشی از مصوبات لایحه بودجه از سوی دولت به این بخش مهم، هنوز تهران در تامین هزینه‌های سنگین احداث خطوط و ایستگاه‌ها، تامین واگن، هزینه‌های جاری مرتبط با فرایند بهره‌برداری از خطوط موجود و... دست تنهاست؛ همچنین در هیچ سالی دریافتی متروی تهران از بودجه مصوب دولت یا حتی خود شهرداری، به میزان کامل و صددرصد نبوده است. به تعبیر ساده‌تر در دهه گذشته، دولت از همان محل مصوبات حداقلی بودجه مترو 44درصد پول را تخصیص داد و شهرداری تهران نیز با وجود تمام تلاش صورت‌گرفته برای تامین هزینه‌ها، توانسته نزدیک 65درصد بودجه مصوب مترو را تامین کند.

واگن‌ها نرسیدند
طی 3سال اخیر تهران شاهد افزایش 122واگن به خطوط مترو بوده است. این یعنی سالی 40واگن که عددی ناامید‌کننده است. البته در سال98، 3رخداد مهم برای توسعه واگن‌های متروی تهران کلید خورد. نخست، آغاز روند پروسه دریافت 1050واگن دولتی بود. دوم آغاز ساخت 70واگن جدید در کارخانه واگن‌سازی‌ بود که انجام گرفت و باید به خطوط متروی تهران افزوده شود. سوم هم بحث دریافت بودجه 376واگن از فاینانس خط7 بود که عملیاتی شد.

در جست‌وجوی فاینانس

تهران طی 7سال اخیر از فاینانس‌های بزرگ توسعه‌ای مترو محروم مانده است. در شرایطی که منابع اندک شهر دیگر برای توسعه مترو کافی نیست، باید سراغ منابع خارجی رفت، اما این به جز با حمایت دولت شدنی نیست. از ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم، روند تزریق منابع مالی خارجی به مترو، به‌رغم کاهش تحریم‌ها با توقف مواجه شد و این ایست تا امروز ادامه یافته است تا به قول رئیس شورای شهر تهران موجب رکود 3ساله مترو شود. براساس برنامه‌های بالادستی، تهران به 450کیلومتر خطوط مترو نیاز دارد که هنوز نیمی از آن ساخته نشده است. از سویی با همراهی دولت، منابع اوراق مشارکت حمل‌ونقل تهران تامین و موضوع به بانک آینده واگذار شد اما این بانک به‌علت بدهی‌های شهرداری، 910میلیارد تومان پول اوراق مشارکت را هنوز پرداخت نکرده تا آینده متروی تهران همچنان در ابهام جدی قرار گیرد.