توسعه آذربایجان غربی بر مدار آب

امید زارعی‌منش
مدیر دفتر فنی و مهندسی حوضه‌های آبریز دریای خزر و دریاچه ارومیه شرکت مدیریت منابع آب ایران

‌در سال مزین به نام جهش تولید، افزایش تولید کشاورزی و امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین راهکارها برای برون‌رفت از معضلات اقتصادی به شمار می‌رود که مستلزم فراهم کردن زیرساخت‌ با سرمایه‌گذاری‌ در ابعاد مختلف توسعه و بهره‌برداری از منابع آبی خواهد بود.‌ 
آذربایجان‌غربی با مساحت 37 هزار و 370 کیلومتر مربع شامل 4 حوضه آبریز فرعی ارس، ارومیه، سفیدرود و مرزی غرب است. میانگین سالانه نزولات جوی این استان حدود 420 میلیمتر و متوسط سالانه حجم آن حدود 7/15 میلیارد متر مکعب است و بخش اعظمی از منابع آب استان برای کشاورزی مصرف می‌شود.  امروزه یکی از مشکلات عمده کشور و همچنین آذربایجان‌غربی، مصرف نامناسب آب در بخش کشاورزی است که شامل بیش از 90 درصد از مصارف منابع سطحی استان می‌شود. در این میان، استفاده از روش‌های آبیاری سنتی از عوامل موثر در افزایش مصرف، کاهش راندمان و هدررفت آب محسوب می‌شود. همچنین کاهش آورد رودخانه‌های استان در چند دهه اخیر و تداوم مصرف آب سطحی به صورت ثقلی به‌ویژه در مقطع ورودی به دریاچه ارومیه در بروز مشکلات زیست‌محیطی این دریاچه تأثیر بسزایی داشته است.  لذا برنامه‌ریزی و مدیریت بهینه منابع و مصارف آب و بهبود بهره‌وری آب به‌ویژه در بخش کشاورزی یک ضرورت انکارناپذیر است که تاثیر زیادی در توازن مصارف آب و توسعه منطقه‌ای خواهد داشت.  یکی از راهکارهای اساسی برای بهبود این وضعیت، استفاده از روش‌های علمی و بهره‌گیری از تجربه‌های جهانی در بهبود شرایط و اجرای شبکه‌های مدرن آبیاری و صرفه‌جویی در مصرف آب سطحی و ایجاد شرایط لازم برای احیای نیاز زیست‌محیطی دریاچه ارومیه است. در راستای مهار، بهره‌گیری و استفاده بهینه از منابع آب‌های سطحی استان، طرح‌های مهم و استراتژیکی در آذربایجان‌ غربی به بهره‌برداری رسیده یا در دست اجراست که از این میان، می‌توان به سدهای در دست بهره‌برداری شهرچای، شهید کاظمی، ارس، دیریک، زولا، آق‌چای، سردشت و سیلوه و سدهای در دست اجرای چپرآباد، کرم‌آباد و شبکه‌های ‌آبیاری و زه‌کشی غازان، آق‌چای، حاشیه ارس، نازلو، باراندوز، شهرچای، زولا، دیریک، حسنلو و زرینه‌رود اشاره کرد.  از سوی دیگر، موضوع بسیار مهم در این استان، توجه ویژه به احیای دریاچه ارومیه است که وزارت نیرو اقدامات موثری در این باره انجام داده است. از مهم‌ترین اقدامات می‌توان به برنامه‌ریزی کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی طی 5 سال از منابع آب حوضه، طرح‌های عملیاتی انتقال آب رودخانه‌ها به پیکره آبی دریاچه، اجرای طرح‌های انتقال آب به حوضه آبریز دریاچه ارومیه، برنامه‌ریزی انتقال پساب تصفیه‌خانه‌های حوضه آبریز به دریاچه، ساخت سد چراغ ویس در بالادست سد شهید کاظمی بوکان با هدف تأمین آب آشامیدنی سقز و کمک به افزایش رهاسازی آب از سد بوکان و اجرای طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی به منظور ساماندهی چاه‌های حوضه آبریز دریاچه ارومیه اشاره کرد. یکی از طرح‌های بسیار مهم برای تامین بخشی از حقابه زیست‌محیطی دریاچه ارومیه، سیستم انتقال آب سیلوه- جلدیان- چپرآباد است که سد سیلوه و سیستم انتقال جلدیان طی سال‌های گذشته افتتاح شده است و سد چپرآباد به عنوان مخزن تنظیم‌کننده منابع آب انتقالی و آب حوضه بالادست در پنجمین هفته از پویش #هر_هفته_الف_ب_ایران  توسط رئیس جمهوری بهره‌برداری شد. با بهره‌برداری از این سد به عنوان آخرین حلقه از سامانه انتقال آب از سد سیلوه به پیکره دریاچه ارومیه با حجم سرمایه‌گذاری بیش از 300 میلیارد تومان، سالانه حدود 44 میلیون متر مکعب آب به دریاچه ارومیه منتقل می‌شود. سد مخزنی چپرآباد با ارتفاع 32 متر از نوع سد خاکی با هسته رسی به طول تاج 488 متر و حجم مخزن 4/38 میلیون متر مکعب با هدف تامین آب آشامیدنی حدود 3/12 م.م.م برای شهرهای نقده، اشنویه و نالوس و همچنین تامین آب 1053 هکتار از اراضی حقابه بر رودخانه کانی‌رش و  انتقال حدود 44 میلیون مترمکعب آب به پیکره دریاچه ارومیه از طریق رودخانه کانی رش و گدارچای و با حجم سرمایه‌گذاری بیش از 230 میلیارد تومان مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.