رسیدن به استانداردهای‌روز کلید ورود به بازارهای جهانی
گفت‌وگو با رئیس هیأت‌مدیره انجمن صنفی انیمیشن درباره پیشرفت‌های پویانمایی ایرانی
محمد ناصر احدی_روزنامه نگار
وقتی زیبایی و مسحورکنندگی هنری را ستایش می‌کنیم، در واقع اندیشه و ایده‌ای را که در پس و پشت اثر هنری مأوا یافته ارج می‌نهیم اما احتمالا آنچه در فرایند خلق اثر هنری کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد، ابزارهای به‌کاررفته در شکل‌دادن به ماده اولیه است؛ برای نظاره‌گر یک مجسمه، فرقی نمی‌کند که مجسمه‌ساز با چکش و مغار به قوس‌ها و زوایا شکل داده یا با رنده و سوهان این کار را به سرانجام رسانده. همینطور بیننده‌ای که از آمیزش رنگ‌ها در یک تابلوی نقاشی به وجد آمده، برایش توفیری ندارد که نقاش رنگ‌ها را با ضربات قلم‌مو ممزوج کرده یا با حرکات کاردک و حتی با دست. با همه این اوصاف، نمی‌توان کتمان کرد که ابزارهای هنری امکانات بیانی متفاوتی را در اختیار هنرمندان قرار می‌دهند. برای نمونه، نقاشی‌های دیجیتال یا برخی عکس‌های هنری در نبود ابزارها و امکاناتی که تولید چنین آثاری را محقق سازد، هرگز به‌وجود نمی‌آمدند. یا در مثالی ملموس‌تر از دنیای انیمیشن، ساخت انیمیشن کامپیوتری «داستان اسباب‌بازی» (1995) در دهه‌های قبل از آن شدنی نبود و پیشرفت‌های تکنولوژیک ساخت این انیمیشن جذاب را ممکن کرد. با اینکه ممکن است بیننده عادی متوجه همه ریزه‌کاری‌های یک انیمیشن کامپیوتری نشود، اما مطمئنا کیفیت بالای تصویر در دوره و زمانه امپراتوری صفحات نمایش (screens) از چشم کمتر کسی دور می‌ماند. در این وضعیت، طبیعی است که خبر ساخت نخستین مجموعه انیمیشن 4K صداوسیما به نام «چیا» جالب توجه باشد؛ تصاویری که دارای کیفیت 4K هستند، جزئیات بیشتری را به نمایش می‌گذارند و درخصوص مجموعه‌های انیمیشن، رسیدن به این کیفیت به‌معنای بازشدن راه ورود به بازارهای جهانی است. با امیر سحرخیز، تهیه‌کننده و یکی از کارگردانان و فیلمنامه‌نویسان این مجموعه که رئیس هیأت‌مدیره انجمن صنفی انیمیشن هم هست، درباره این مجموعه 52قسمتی و ابعاد مختلف انیمیشن‌سازی در ایران گفت‌وگو کرده‌ایم. همچنین2 کارگردان دیگر و یکی از فیلمنامه‌نویسان این مجموعه نیز نظراتشان را درباره تولید نخستین مجموعه انیمیشن 4K تلویزیون با ما در میان گذاشته‌اند.
اولین انیمیشن 4K تلویزیون، عنوان خیلی پرطمطراقی است، اما احتمالا افراد غیرمتخصص چیز زیادی از آن دستگیرشان نمی‌شود. کمی درباره کیفیت پخش 4K توضیح بدهید.
مدت‌هاست که شبکه‌های تلویزیونی از کیفیت HD به سمت4K-UHD و یا به‌عبارت دیگر Ultra HD حرکت کرده‌اند که تقریبا ۲/۵ برابر ابعاد قبلی است. فارغ از تفاوت مشهود کیفی، مهم‌ترین تغییری که این ارتقای فنی و کیفی در فضای تولید انیمیشن ایران ایجاد می‌کند، امکان گسترش بازار جهانی است. یکی از اصلی‌ترین معیارهای ورود شبکه‌های معتبر به مذاکرات خرید مجموعه‌های انیمیشن، برخورداری آنها از ویژگی‌های فنی 4K است و استفاده از این ویژگی می‌تواند در جذب سرمایه‌گذار بسیار مؤثر باشد. هرچند همیشه از استفاده از عناوین اولین پرهیز کرده‌ام اما خوشحالم که تجربه تولید محصول 4K در تلویزیون در فضای انیمیشن رخ می‌دهد.
قاعدتا جزئیات بیشتری در تصویر 4K دیده می‌شود و حجم کار شما برای ساخت این انیمیشن‌ها خیلی بیشتر شده است. ساخت این مجموعه چقدر وقت و هزینه برد؟
بزرگ‌ترین چالش تولید در ورود به دنیای 4K چندین برابرشدن مدت زمان اجرا و تولید تصاویر و نیز فضای ذخیره‌سازی فریم‌هاست. برخلاف تصور مرسوم، این عدد صرفا ۲ برابر قبل نیست و تنها با بالاتربردن ابعاد خروجی تصویر به‌دست نمی‌آید بلکه برای استفاده حداکثری از کیفیت 4K باید به میزان عمق رنگ، لایه‌بندی تصاویر و ابعاد کاراکترها و پس‌زمینه‌های طراحی شده (براساس نیاز قاب‌بندی نماها) توجه ویژه نشان داد که این روند، مجموعه نیرو، هزینه و حجم تولید را تا ۶ برابر بیشتر از قبل می‌کند. آنچه در این میان اهمیت ویژه‌ای دارد، توجه به بخش‌هایی از محصول است که تا پیش از این در قطع کوچک‌تر به چشم نمی‌آمدند. یکی از چالش‌های مهم کارگردان در این میان با احتیاط قدم‌برداشتن در فضایی است که جذابیت بصری و کیفیت‌های فنی ممکن است روایت قصه را کم‌رنگ و حتی گمراه کند. نباید فراموش کرد که هدف رسانه‌هایی مانند سینما و انیمیشن، نهایتا داستان‌گویی است و هیچ‌یک از دستاوردهای فنی بر این هدف ارجح نیستند.
انیمیشن‌های پیکسار، دیزنی یا دریم ورکز از چه سالی با این کیفیت تولید می‌شوند؟
در سال ۲۰۱۱، انیمیشن بلند «شگفت‌انگیزان»(Incredibles) محصول پیکسار، برای نخستین بار به‌صورت نسخه 4K-UHD برای استفاده خانگی منتشر شد. هرچند نمایش‌های سینمایی معمولا با کیفیت مشابه پیش از این مرسوم بودند اما نسخه‌های خانگی برای نمایش در تلویزیون با کیفیت HD عرضه می‌شدند.
چرا تا پیش از این در ایران سراغ تولید چنین انیمیشن‌هایی نرفته بودیم؟
با ارتقای کیفی قابل توجه در تولیدات تلویزیونی در سال‌های گذشته و راهیابی این تولیدات به بازارهای جهانی، توجه به این ویژگی فنی افزایش یافت؛ در واقع تا پیش از این نیاز به تولید با کیفیتی فراتر از HD وجود نداشت.
تجهیزات انیمیشن‌سازی ما با دنیا تفاوت دارد؟ و چقدر افرادی را داریم که مهارت کار با این تجهیزات را داشته باشند؟
بحث درباره تجهیزات، هنگامی که درباره هنری پیشرو و متعالی مانند انیمیشن صحبت می‌کنیم تنها باعث تنزل جایگاه ویژه هنرمندان و تخصص آنها می‌شود. به شخصه همیشه از پرداختن به موضوع تجهیزات فنی (که در چند سال گذشته همیشه داغ بوده‌اند) پرهیز می‌کنم. سال‌هاست که با عنوان و هدف ارتقای کیفی و محتوایی انیمیشن، استودیوها و مراکز خدماتی بسیاری با حمایت دولت راه‌اندازی شده‌اند که صرفا به مسائل فنی و سخت‌افزاری پرداخته‌اند و پس از صرف هزینه‌های بسیار بالا کارایی خود را از دست داده و متروکه شده‌اند.
این نگاه شما درست است چراکه تصویر هرقدر هم خوب باشد، نبود ایده خوب می‌تواند همه کشتی را غرق کند و معمولا انیمیشن‌های ایرانی ایده و فیلمنامه خوبی ندارند. در کار شما آزمودن توانایی تولید انیمیشن 4K اهمیت داشت یا فیلمنامه و ایده هم مطرح بود؟
در سال گذشته، مجموعه چیا در بازار جهانی MIP Junior مورد توجه قرار گرفت و با یکی از شبکه‌های خارجی برای خرید به توافق رسید. این توجه اما تنها ناشی از ویژگی فنی و برخورداری از کیفیت 4K نبود. هرچند این کیفیت فنی یکی از ابزارهای هموارکردن راه رسیدن به بازارهای خارجی بود اما کیفیت بصری و محتوایی این مجموعه نخستین و مهم‌ترین عامل برای جذب مخاطب بود. همه توان پردازش رایانه‌ای و تجهیزات سخت‌افزاری ذخیره‌سازی و پخش تصاویر دیجیتال با بهترین کیفیت موجود در جهان، هنگامی که محتوایی فاقد کیفیت بصری و روایی تولید می‌کنند ارزشی ندارد و در جذب مخاطب ناتوان خواهند بود.
چقدر تا تولید انیمیشن سینمایی 4K راه داریم؟
باید توجه داشت که زیرساخت فنی و هنری تولید یک وجه از این ماجراست. وجه دیگر توان پخش این آثار است که با توجه به امکانات فنی سینماهای ایران فعلا این امکان وجود ندارد. اما اگر به بازارهای جهانی می‌اندیشیم باید به سمت تولید در استانداردهای فنی روز حرکت کرد. هم‌اکنون و با تجهیزات فعلی امکان تولید انیمیشن سینمایی با کیفیت 4K وجود دارد؛ هرچند با دشواری‌هایی روبه‌رو خواهد بود.
مخاطب مجموعه شما بچه‌ها هستند؛ به‌نظرتان اگر بچه‌ها پای این مجموعه بنشینند، قدرت تمیز کیفیت بصری آن از مجموعه HD را دارند؟
بدون شک کیفیت بصری چیزی است که نسل جدید کودکان و نوجوانان ایرانی با توجه به سهولت دسترسی به محصولات خارجی با آن غریبه نیستند. اگر چه باز هم تأکید می‌کنم ویژگی‌های فنی تنها زمانی به چشم می‌آید که جذابیت قصه و فرم بصری، مخاطب ما را که کودکان نسل امروز هستند و ذائقه‌ای به‌شدت ارتقا یافته و سخت‌پسند دارند به‌خود جذب کند.
شما در این مجموعه هم به‌عنوان کارگردان و هم به‌عنوان تهیه‌کننده فعالیت کرده‌اید. چطور از پس تخاصمات ذاتی این دو جایگاه برآمدید؟
همیشه از زبان بسیاری از هنرمندان سینما شنیده‌ایم که فعالیت همزمان در نقش تهیه‌کننده و کارگردان یک منازعه درونی است. اما برای من این اتفاق، فرصتی بود برای هم‌زیستی مسالمت‌آمیز این دو شخصیت، درحالی‌که دست در دست هم تلاش می‌کنند تمامی منابع مالی موجود در پروژه را صرف بهبود کیفیت کنند؛ کارگردانی که همیشه نگران کوچک‌ترین دست‌اندازها در تولید است و از هرگونه تهدید کیفی دچار هراس می‌شود و تهیه‌کننده‌ای که در تلاش است تمامی ترس‌های کارگردان را برای بهترشدن وضعیت تولید برطرف کند و گاهی اوقات آخرین موضوعی که ذهنش را مشغول می‌کند منفعت مالی حاصل از تولید است؛ تهیه‌کننده‌ای که یادآور آن حکایت معروف مولاناست و دست‌افشان و پایکوبان با دیگران می‌خواند: خر برفت و خر برفت!
در مقام کارگردان و تهیه‌کننده باید با افراد زیادی برای ساخت این مجموعه تعامل کرده باشید.
باید از تمامی عوامل و هنرمندان مجموعه انیمیشن چیا تشکر ویژه‌ای کنم. هر کدام از این افراد در جایگاه هنری خود یکی از ستاره‌های درخشان هنر انیمیشن ایران هستند. هر کدام اگر نبودند چیا آنچه اکنون هست، نبود. از تحمل و شکیبایی‌شان در سختی‌های کار سپاسگزارم. تیتراژ مجموعه چیا برای من سیاهه افرادی است که بسیار عزیزند و هیچ‌گاه زحماتشان را فراموش نخواهم کرد. همچنین از مدیران مرکز پویانمایی صبا، علی‌الخصوص جناب آقای لیوانی و مدیران سایر گروه‌ها و بخش‌های این مرکز که شهامت حرکت در این مسیر را در ما ایجاد کردند سپاسگزارم. حمایت از تولید با کیفیت، رویکردی است که در این چند ساله در مرکز پویانمایی صبا در پیش گرفته شده‌است و از چشم مدیران و مسئولان و هنرمندان این رشته مخفی نیست.
کرونا تمام صنعت فیلمسازی جهان را در عرصه‌های مختلف تحت‌تأثیر قرار داده است. فکر می‌کنید این پدیده چه تأثیری بر انیمیشن ایران می‌گذارد؟
تولید در شرایط شیوع کرونا و قرنطینه خانگی، فرصت مغتنمی برای انیمیشن ایران است. شاید انیمیشن یکی از معدود فعالیت‌های فرهنگی و هنری باشد که در این شرایط دچار اختلال در تولید نشده است. اما این وضعیت نیاز به کمک‌های دولتی برای فراهم‌آوردن امکاناتی همچون اینترنت ارزان با پهنای باند بالا، فضای ذخیره‌سازی ابری و وام‌های کم‌بهره برای تجهیز استودیوهای فردی خانگی دارد.
موضوعی که از آن فرار می‌کنم
بحث درباره تجهیزات، هنگامی که درباره هنری پیشرو و متعالی مانند انیمیشن صحبت می‌کنیم تنها باعث تنزل جایگاه ویژه هنرمندان و تخصص آنها می‌شود. به شخصه همیشه از پرداختن به موضوع تجهیزات فنی (که در چند سال گذشته همیشه داغ بوده‌اند) پرهیز می‌کنم
قدردانی ویژه
باید از تمامی عوامل و هنرمندان مجموعه انیمیشن چیا تشکر ویژه‌ای کنم. هر کدام از این افراد در جایگاه هنری خود یکی از ستاره‌های درخشان هنر انیمیشن ایران هستند. هر کدام اگر نبودند چیا آنچه اکنون هست، نبود. از تحمل و شکیبایی‌شان در سختی‌های کار سپاسگزارم
