تالاب‌ها ریزگردها را مهار کردند

زهرا رفیعی- خبر‌نگار

بارش‌های بهاری امسال فرصت احیای تالاب‌ها را فراهم کرد و باعث شد 80درصد کانون‌های گردوغبار که منشأ داخلی و تالابی دارند غیرفعال شوند.
داده‌های سازمان هواشناسی، سازمان فضایی کشور و معاونت تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نشان می‌دهد، بخش عمده‌ای از پهنه سرزمین به‌دلیل باران‌های 2 سال اخیر فرصت احیا یافته و کانون‌های گردوغبار که در 10 سال اخیر به‌طور چشمگیر باعث کاهش کیفیت هوای سکونتگاه‌ها و آسیب به زیرساخت‌ها شده است، تا حد زیادی کنترل شود. در استان‌های مختلف کشور منشا  داخلی و خارجی گردوخاک به شکل متفاوت فعالیت می‌کنند. در استان‌های غربی مانند کردستان و کرمانشاه گردوخاک از کشور عراق وارد می‌شود. در سایر استان‌ها ازجمله ایلام و خوزستان منشأ گردوخاک به تفکیک شهرها متفاوت است. برای مثال در آبادان ۹۰درصد منشأ گردوخاک خارجی و 60درصد منشأ گردوخاک در اهواز داخلی است.

تالاب‌های فعال
 تالاب‌هایی که در بروز گردوغبار با منشأ داخلی نقش دارند، بیشتر در نقاط کویری و فلات مرکزی ایران و جلگه خوزستان قرار دارند. تالاب‌های اصلی این مناطق شامل بختگان، هورالعظیم، گاوخونی، جازموریان، حوض سلطان، دریاچه نمک و هامون‌های سیستان است که وسعتی بالای 60هزار هکتار دارند. تعدادی تالاب کوچک‌تر مانند میقان و مهارلو نیز وجود دارد که آنها نیز شرایط یکسانی دارند. 
به گفته مسعود باقرزاده‌کریمی، مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط‌زیست باران‌های اخیر بیشتر در مناطق کویری اتفاق افتاد و در نتیجه نه‌تنها تالاب‌ها را پرآب کرد که دشت‌های سیلابی و کویری زیادی نیز «مرطوب» شدند و با حفر چند سانتیمتر می‌توان در این نقاط به خاک مرطوب رسید که این موضوع در کنترل گردوغبار بسیار مؤثر است. 
باقر‌زاده کریمی می‌گوید: بروز کانون‌های گردوغبار با منشأ دیم‌زارها، اراضی بایر و بستر تالاب‌ها حالا تا 80درصد آبدار و مرطوب هستند. این اتفاق خوب در تالاب‌های شادگان و هورالعظیم به‌طور 100درصدی رخ داده است. نقشه منشأ داخلی خوزستان تهیه شده ولی اصلی‌ترین آن اراضی خشک رها شده مراتع فقیر، اراضی بایر و تالاب‌های خشکیده است. 

فعالیت مجدد کانون‌های گردوغبار
باقر‌زاده کریمی به همشهری می‌گوید: هم‌اکنون در استان خوزستان وسعت منابع داخلی ایجاد گردوخاک حدود ۱۳۰هزار هکتار است. نوع بافت و شرایط اقلیمی در این استان به‌گونه‌ای است که حتی اگر بارندگی‌های خوبی در آن مناطق رخ دهد، تابش مستقیم آفتاب طی چند روز می‌تواند کانون‌های داخلی گردوغبار را دوباره فعال کند.
مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت‌محیط‌زیست می‌گوید: این پدیده نه‌تنها در خوزستان، بلکه در کل ایران به‌صورت طبیعی رخ می‌دهد. تبخیر در برخی استان‌ها مانند سیستان‌وبلوچستان به‌مراتب بیشتر از خوزستان است. در گذشته هم اینچنین بود که به‌دلیل خشکسالی‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی به جای اینکه یک‌ماه از سال تالاب‌ها خشک باشند، هم‌اکنون 4‌ماه از سال خشک می‌شوند.
 به‌گفته او، اکنون خشکی سطح خاک در برخی تالاب‌ها طبیعی است و اگر چند سانتی‌متر خاک را کنار بزنید خواهید دید ساختار خاک کماکان مرطوب است. درحالی‌که کانون‌های گردوغبار زمانی فعال می‌شوند که پروفیل خاک نیز خشک باشد. ضمن آنکه تصاویر ماهواره‌ای نشان از مرطوب بودن بخش عمده کانون‌های گردوغبار در داخل کشور دارد.