کتاب نورانی در قلب تهران

الناز عباسیان 

«برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ‌ماه رمضان است.»؛ این توصیفی است از‌ ماه رمضان که از روایتی از امام محمدباقر(ع) گرفته شده و بیانگر این است که همانطور که فصل بهار، فصل رویش طبیعت و جان‌گرفتن دوباره آن است، نزول قرآن در ‌ماه رمضان نیز حیاتی دوباره برای روح و جان انسان‌هاست. همه سال‌ها رسم بر این بوده که در این‌ ماه انس با قرآن، علاوه بر تلاوت‌های جمعی و فردی آیات قرآنی، علاقه‌مندان بازدید از نمایشگاه‌ها و موزه‌های قرآنی را هم در برنامه‌های این ‌ماه خود قرار دهند. متأسفانه امسال به‌علت شیوع ویروس کرونا این نمایشگاه‌ها مثل بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی دیگر تعطیل شده و حتی بازدید از موزه‌ها هم امکان‌پذیر نیست. اما نگران نباشید ما برای شما پیشنهاد جالب‌تری داریم و آن هم بازدید مجازی از یکی از جالب‌ترین موزه‌های مذهبی کشور یعنی موزه ملی قرآن کریم است. می‌پرسید چطور؟ خیلی راحت، شما می‌توانید سری به سایت ما بزنید و با یک کلیک روی دکمه نمایش تصویر موزه و آثار ارزشمند آن را تماشا کرده و لذت ببرید. همچنین می‌توانید کیوآرکد کنار صفحه را با تلفن همراه خود اسکن و این بازدید مجازی را شروع کنید. با ما همراه باشید تا شما را با دیدنی‌های منحصربه فرد این موزه بیشتر آشنا کنیم.

 

   پیشینه موزه 
گرچه تنها 15سال از تاسیس موزه ملی قرآن کریم می‌گذرد، اما حرف‌های زیادی برای گفتن دارد؛ از وفاق بین شیعه و سنی گرفته تا فرهنگ کتابت قرآن در دوران قاجار که همگی در رسالت این موزه نهفته است. اینجا تنها موزه تخصصی در زمینه هنرهای قرآنی و اسلامی است که به بخش‌های تاریخی، هنرمندان و اشیای اسلامی تقسیم شده است. این موزه در زمینه شناساندن نسخه‌های خطی و آثار هنری قرآنی در کشور بی‌نظیر است. جالب است که بدانید ساختمان موزه ملی قرآن کریم در 2بازه زمانی پیش و پس از انقلاب ۱۳۵۷ طراحی و بنا شده است. ساخت این مجموعه در سال۱۳۵۴ با عنوان فرهنگسرا در کنار کاخ ‌مرمر و کاخ‌ سنا (ساختمان مجلس خبرگان کنونی)، در ۱۴متر زیرزمین و در ۳طبقه آغاز شد که تا زمان انقلاب اسلامی، ۲۵درصد کار ساخت آن تمام شد. پس از یک وقفه شانزده‌ساله، در سال۱۳۷۳ ساخت آن پی گرفته شد و در سال۱۳۷۶ به پایان رسید، اما افتتاح نشد. در سال۱۳۸۴ این مکان تبدیل به موزه ملی قرآن کریم شد.

   گنجینه‌ای از نسخه‌های خطی و آثار هنری قرآنی 
همانگونه که اشاره شد موزه ملی قرآن کریم، به‌ عنوان نخستین موزه تخصصی در زمینه هنرهای قرآنی شناخته می‌شود و به ‌عنوان گنجینه‌ای ارزشمند از منابع و مستندات اسلامی به مکانی جذاب برای علاقه‌مندان به این حوزه بدل شده است. موزه قرآن کریم، دارای 3بخش موزه، کتابخانه تخصصی و بخش اداری است. آثار موجود در بخش موزه پیرامون 3محور تاریخی، هنرمندان و اشیای اسلامی تقسیم شده است؛ بخش نخست شامل آثار تاریخی-فرهنگی مثل نسخه‌های خطی، چاپ سنگی قرآن کریم، مرقعات، کتب ادعیه، طومارها و... است. بخش دیگر موزه مربوط به دیگر آثاری است که موضوعات‌شان به نوعی با قرآن مرتبط است همچون آثار خوشنویسان و هنرمندان معاصر نظیر استاد امیرخانی و اشیای متعلق به کاتبان و هنرمندان شناخته‌شده مثل میرعلی‌ هروی، محمدابراهیم قمی، عبدالقادر حسینی و دختر فتحعلی شاه قاجار. دیگر بخش این موزه مربوط به آثار قرآنی ارزشمند از بازه زمانی حدود سده چهارم هجری تا پایان قاجاریه، به همراه اشیای ارزنده‌ای همچون سکه، ظروف، قلمدان، گلدان و... است که در این موزه نگهداری می‌شوند.

از آثار فاخر این موزه بیشتر بدانیم

  قرآنی به کتابت دختر فتحعلی‌‌شاه 
از خاندان قاجار نیز در موزه قرآن کریم اثر نفیسی وجود دارد گفته می‌شود دختر فتحعلی‌شاه با دستان خودش قرآنی را به شکل طوماری و بسیار زیبا کتابت کرده است. شاه بیگم (ضیاءالسلطنه)، دختر این شاه قاجاری، خط بسیار زیبایی داشته و زیارت عاشورا را هم به شکل طوماری کتابت کرده است. این قرآن نفیس در ۱۲۶۵‌قمری بر مقبره فتحعلی‌شاه وقف شده است. بانوی قاجار این قرآن نفیس را به‌ منظور آمرزش روح پدرش پس از مرگ او کتابت کرده است. نکته جالب اینجاست که دختر فتحعلی‌شاه پس از مرگ پدر به آموختن خط پرداخته و سپس اقدام به کتابت قرآن کرده است. درباره ویژگی‌های خود اثر هم باید گفت که این کتاب دارای جلد روغنی جدید با نقوش گل و بوته الوان بسیار زیبا، اثر استاد سیدعبدالحسین نجومی است. 


  ماجرای قرآن «آقاجان پرتو» 
یکی از آثار ارزشمند این موزه، قرآن کتابت‌‌شده توسط میرزا علی‌رضا اصفهانی، معروف به آقاجان پرتو، شاعر و خوشنویسی است که در دوره قاجار کتابت شده و تمام کلماتش برخوردار از اعراب است. از ویژگی این قرآن این است که کلمات و آیات آن برای حتی کسانی که سواد اندکی در روخوانی قرآن دارند به سهولت انجام می‌شود، زیرا قرآن‌های فعلی معمولا به خط عثمان‌طه است و این نوع کتابت بیشتر برای افرادی که زبان عربی دارند راحت است، چون خیلی از کلمات آنها اعراب ندارند، مثلاً یک کلمه 5حرفی فقط 2حرف اعراب دارد، لذا خواندن آن برای ایرانی‌ها کمی مشکل است‌. اما قرآن آقاجان پرتو این ویژگی را دارد که همه حروف، اعراب‌گذاری شده است. نکته جالب دیگر این کتاب قرآن حواشی آن است که در برخی موارد‌شان نزول آیات با خط فارسی بسیار زیبا نگارش شده است.


  گالری استاد امیرخانی
در این موزه آثار خوشنویسان و هنرمندان معاصر مثل استاد امیرخانی و اشیای  متعلق به کاتبان و هنرمندان شناخته‌شده، مثل میرعلی‌ هروی، محمدابراهیم قمی و عبدالقادر حسینی نگهداری می‌شود. خوب است بدانید استاد غلامحسین امیرخانی، یکی از اساتید برجسته در خوشنویسی و نستعلیق‌نویسی به شمار می‌رود. او که نمایشگاه‌های فردی و گروهی بسیاری در داخل و خارج از کشور، ازجمله انگلستان، سوریه، پاکستان، فرانسه، امارات متحده عربی و... برگزار کرده است، کتاب‌هایی مانند دیوان حافظ، ترکیب‌بند محتشم، صحیفه هستی، سرو سایه فکن، بهار در پاییز، گزیده دیوان خواجوی کرمانی، یادنامه کلهر، مناجات امیر‌المومنین، رباعیات خیام، قصیده قرآنیه و بسیاری کتب دیگر را کتابت کرده است. موزه ملی قرآن در ابتدای تاسیس، ۲۰ اثر قرآنی از امیرخانی را خریداری کرد و به‌صورت نمایشگاه دائمی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار داد. 


  شجره‌نامه‌های امامزادگان
تاکنون در ایران حدود 3500 اثر به ‌عنوان بقاع متبرکه و اماکن مذهبی به ثبت رسیده است که از آن جمله می‌توان به امامزادگان، مساجد، حسینیه‌ها، مدارس علمیه و اماکن مذهبی اقلیت‌های دینی اشاره کرد. در موزه ملی قرآن کریم، نمایشگاهی دائمی از نسب و شجره‌نامه شخصیت‌های مدفون در بقاع متبرکه ثبت‌شده در آثار ملی، برای بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است. حالا ممکن است این سؤال برای شما پیش بیاید که فرق موزه ملی قرآن کریم با موزه آستان قدس در چیست و کدام تخصصی‌ترند؟ نکته اینجاست که در موزه آستان قدس رضوی آثار قرآنی‌ای وجود دارد که به همراه قرآن‌های دوره معاصر هستند، اما در موزه ملی قرآن کریم، اولاً نسخ خطی قرآن وجود دارد و دوم اینکه همه کتاب‌ها دارای قدمت تاریخی هستند.


   معماری کم‌نظیر داخل موزه
این موزه برخلاف بسیاری از موزه‌ها، همسطح زمین نبوده و در زیرزمین قرار گرفته است. با این حال سبک معماری‌اش، سنتی ایرانی است و در آن، مجموعه «هندسه و سازه» نقش اصلی را ایفا می‌کند. در این موزه 3طبقه، آثار ارزشمندی در محفظه‌های شیشه‌ای و با نور تنظیم‌شده‌ای قرار گرفته‌اند. با آنکه نور کمی دارد واقعا فضای آرامش‌بخشی است. گرچه برای تزئین این موزه از هیچ زینتی استفاده نشده و فقط از مصالح اولیه مانند آجر، سیمان، سنگ و چوب بهره گرفته شده، اما آنچه بر جذابیت و زیبایی این بنا اضافه می‌کند، فضای داخلی و نمایشی آثار در همه طبقات است؛ چیزی شبیه یک شمسه که در همه قرون گذشته اسلامی، توسط تذهیب‌گران و هنرمندان، به‌عنوان یک نقش شاخص تزئینی در آثار به‌کار گرفته شده است. این موزه از دیدگاه زیبایی‌شناسی و اصول بنیادین، مانند هوا‌دهی، روشنایی و نور و جانمایی آثار، همه شرایط لازم را دارد. عامل سازه نیز با استفاده از اشکال هندسی در ساختن سقف‌ها، به‌ویژه در کتابخانه و سالن اصلی آمفی‌تئاتر، در نوع خود، نمونه جالبی از این دست به‌شمار می‌رود. از آنجا که موزه در زیرزمین بوده و از نور در و پنجره‌ها محروم است،اما بسیار هنرمندانه برای بهره‌گیری از نور و روشنایی طبیعی تلاش شده است؛ به این شکل که با جایگزینی نورگیرها در بام مجموعه، سرسرا، کتابخانه، بخش‌هایی از موزه و نگارخانه‌ها و بخش اداری تا اندازه مطلوبی از نور بهره‌مند شده‌اند. 

   فضای داخلی موزه
موزه دارای 3طبقه و ۱۰هزار مترمربع زیر بناست. علاوه بر سالن‌های نمایش دائمی آثار، سالنی برای نمایشگاه‌های دوره‌ای و موقت نیز در موزه پیش‌بینی شده است. طبقه اول، منفی یک و دو به نمایش نسخه‌های خطی قرآن کریم، کتب ادعیه، طومار‌های بالابلند تاریخی و موضوعات دیگر که منشعب از علوم قرآنی است، اختصاص داده شده است. از آثار جالب این بخش، موزه نمایش قباله‌های ازدواج است؛ قباله‌هایی که اغلب مربوط به افراد مهمی بوده و مهریه‌شان یک جلد کلام‌الله مجید بوده است. در جهت‌های کناری هر طبقه گالری‌ها و نگار‌خانه‌های زیبایی جای دارد که گاه برای نمایشگاه‌های جانبی و گاه به‌عنوان مکمل آثار موزه‌ای از‌ آنها بهره‌گیری می‌شود. همچنین در این گالری‌ها نمایشگاه عکس از امامزاده‌های مهم و اصلی تهران و شهرستان‌ها برگزار شده است که به گفته راهنمای موزه، این عکس‌ها به‌صورت دائمی نمایش داده می‌شوند. در بخش دیگر موزه، تابلوهای هنری، طراحی، خوشنویسی و نگارگری هنرمندان معاصر به نمایش گذاشته شده است. تالار امانات و سالن سمعی- بصری از دیگر بخش‌های این موزه است. همچنین بخش فروشگاهی برای فروش نشریات و محصولات فرهنگی درنظر گرفته شده است. آمفی‌تئاتر موزه (که هنوز تکمیل نشده است) در باغ قرار داشته و گنجایش ۵۰۰ نفر را دارد. در برنامه توسعه این موزه در آینده گفته می‌شود که قرار است مجموعه فرهنگی بزرگی با ایجاد پیوند بین کاخ مرمر و ساختمان موزه نگارستان ساخته شود. جای‌گیری این ساختمان در راستای محور شمالی- جنوبی کاخ مرمر و نیز محور شرقی- غربی حیاط ورودی نگارستان این امکان را فراهم کرده که طرحی برای ایجاد پیوند بین ساختمان جدید و بناهای قدیمی موجود، (کاخ مرمر و ساختمان موزه نگارستان) ارائه شود و امکان پیاده‌سازی طرح یک مجموعه فرهنگی بزرگ و دربرگیرنده هر سه بنا را در آینده فراهم کند.

نشانی موزه قرآن کریم
تهران، خیابان ولیعصر، تقاطع خیابان امام‌خمینی

ساعات بازدید 
از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹صبح تا ۱۶‌عصر بوده و( بازدید از آن، رایگان است.)
شماره تماس: 66490863

نحوه دسترسی
 این موزه دارای 2 درِ ورودی است که یکی در تقاطع خیابان امام‌خمینی و دیگری در خیابان ولیعصر قرار دارد. شما از هر دو مسیر می‌توانید وارد این موزه شوید؛ البته بعد از پایان محدودیت‌های کرونایی و بازگشایی موزه‌ها، این امر امکان‌پذیر است.

موزه امام‌علی ع
موزه هنرهای دینی امام‌علی(ع) در سال۷۹، سالی که 2عید غدیر در آن واقع بود و به‌عنوان سال امام‌علی(ع) نامگذاری شده بود، در تهران تأسیس و در سال۱۳۸۲ افتتاح شد. اساسنامه این موزه همزمان با روز جهانی موزه، 25اردیبهشت سال1385 به تصویب ریاست سازمان فرهنگی هنری شهرداری رسید. همانطور که از نام این موزه پیداست همه فعالیت‌هایی که در این موزه انجام می‌شود مربوط به حضرت علی(ع) و شامل تابلوهای نقاشی‌، نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و آثاری مربوط به پرده‌خوانی در زمان‌های قدیم است. آثار هنرمندان خوشنویس که در رابطه با مسائل مذهبی کار انجام داده‌اند از دیگر آثاری است که در این موزه وجود دارد. در طبقه همکف این موزه نمایشگاه‌های دوره‌ای برگزار می‌شود که چندی پیش اصل پرده کعبه که به ایران هدیه شده بود در این نمایشگاه در معرض دید عموم قرار گرفت.‌ آمفی‌تئاتری در این موزه وجود دارد که جلسات عرفانی ادبی و فرهنگی با حضور نویسندگان و شعرایی که کارهای مذهبی انجام داده‌اند، در این مکان برگزار می‌شود. در طبقه اول، مرمت آثار، تأسیسات و نمازخانه، در طبقه همکف‌ نمایشگاه ادواری، در طبقه اول تابلوهای نقاشی معاصر و در طبقه دوم آثار خوشنویسی مستقر است.
نشانی موزه: خیابان ولیعصر، بالاتر از خیابان ظفر، بلوار اسفندیار، پلاک 35


موزه حضرت عبدالعظیم ع
موزه آستان مقدس حضرت عبدالعظیم الحسنی(ع) آثار و گنجینه‌های ارزشمندی را در خود جای داده است که قدمت برخی از آنها به هزاره چهارم قبل از میلاد می‌رسد. این موزه در فضایی به مساحت ۳هزار مترمربع و در 2طبقه در مجاورت مصلای حرم، آثار و گنجینه‌های ارزشمندی را در خود جای داده است. یکی از شاخصه‌های مهم آثار در معرض نمایش این است که غالب اموال موزه متعلق به‌ خود آستان شریف است. قدیمی‌ترین تصاویر موجود از آستان حضرت عبدالعظیم حسنی مربوط به ۱۶۰سال پیش است که همراه با تصاویر دوره‌های مختلف تا دوران معاصر، در راهروها در معرض نمایش قرار گرفته است. تصویری از ناصرالدین‌شاه قاجار از جنس کاشی لعاب و حدود ۱۰قطعه سنگ قبر تاریخی رجال قاجار که در صحن‌ها و اطراف آستان مدفون بوده‌اند و در طرح توسعه و بازسازی حرم مطهر به موزه انتقال یافته‌اند در بخشی از موزه به نمایش گذاشته شده است. مجموعه در‌ها شامل ۱۱‌درِ دولنگه حرم مطهر است که قدیمی‌ترین آن مربوط به دوره آل‌بویه تا اواخر دوره قاجار است؛ نمونه‌هایی که منبت و خاتم‌کاری شده است و به لحاظ نفیس بودن آن به موزه منتقل شده‌اند. دیگر آثار موزه قفل‌های ضریح مطهر است که از جنس نقره و فولاد بوده و با قصار الصور مزین شده‌اند. 
نشانی موزه: شهرری، داخل حرم حضرت عبدالعظیم(ع)


موزه ملی ملک
موزه ملک یکی از موزه‌های دیدنی تهران است که در بخش‌های مختلف آن اشیای تاریخی و مذهبی با موضوعات مختلف به نمایش در آمده است. حاج حسین‌آقا ملک، بزرگ‌ترین واقف معاصر ایران، کتابخانه و موزه ملی ملک را به سال1316 خورشیدی بر بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع) وقف کرده است. قرآن مجید به خط کوفی منسوب به امام‌حسن مجتبی(ع) روی پوست آهو، 4قطعه از قرآن بایسنقری (بزرگ‌ترین قرآن خطی جهان)، قرآن ارسنجانی و قرآن به خط غبار، گزیده‌ای از نسخه‌های نفیس خطی قرآنی این موقوفه فرهنگی به شمار می‌آیند. همچنین مناجات منظوم منسوب به حضرت علی(ع) به خط سلطان محمد خندان، نسخه‌های دعای صباح و کتاب ‌الدعا به خط دختر فتحعلی‌شاه قاجار و نسخه‌های خطی صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه، ازجمله ادعیه خطی کتابخانه و موزه ملی ملک به شمار می‌آیند. ناگفته نماند کتابخانه ملی ملک یکی از 6کتابخانه بزرگ کشور در حوزه نسخه‌های خطی است که اکنون نزدیک به 20هزار عنوان نسخه و رساله خطی، به‌ویژه آثار قرآنی و ادعیه متعلق به دوره‌های گوناگون تاریخ اسلام در گنجینه آن نگهداری می‌شود. پاره‌ای از آثار فاخر این مجموعه خطی، در تالارهای موزه‌ای مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک به نمایش درآمده است. 
نشانی: میدان امام خمینی، سردرِ باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق) 


باغ‌موزه دفاع‌مقدس
باغ‌موزه دفاع‌مقدس با هدف ساماندهی به مجموعه تلاش‌های دلسوزان و یادآوران 8 سال جنگ تحمیلی، در اراضی عباس‌آباد و مشتمل بر 7تالار احداث شد. تالار اول این موزه «آستانه» نام دارد؛ جایی برای وارد شدن به دالان تاریخ پرفراز و نشیب که با مبارزات مردم از دهه۳۰ آغاز می‌شود. اینجا روایتگر روزگاری است که در آن، مردم علیه نظام شاهنشاهی قیام کردند تا از ولی و رهبر خود حمایت و تبعیت کنند. در این تالار سالن «ریشه‌ها» که نمایه‌ای است از تلفیق تمدن پُربار ایران کهن با معارف غنی اسلامی، قابل مشاهده‌ است، ازجمله این آثار می‌توان به ویدئووال بناهای تاریخی ایرانی -اسلامی مانند چغازنبیل، سازه‌های آبی شوشتر و بناهای مربوط به دوره اسلامی، دیوار نقشه ایرانی باستان در دوره هخامنشی و نقشه ایران کنونی که پس از جنگ تحمیلی کوچک‌ترین جزئی از آن جدا نشده است اشاره کرد. از بخش‌های تاریخی-دینی موزه می‌توان به تابلوی مینیاتور «کندن درِ خیبر» توسط امیرالمؤمنین(ع) در جنگ خیبر، نمایی از کاشیکاری مسجد جامع اصفهان که دربردارنده نام مبارک حضرت علی(ع) است و «دالان مشاهیر» که شامل تصاویر ۱۰‌نفر از مؤثرترین چهره‌های مبارز در جریان انقلاب مشروطه و استبداد و استعمار طی 100سال گذشته است، اشاره کرد. 
نشانی: تهران، میدان ونک، بزرگراه شهید حقانی، خیابان سرو، روبه‌روی پارک طالقانی