دنیای قاب‌شده عینکی‌ها

نیلوفر جلالی

سال‌ها پیش متوجه شدم یک دوست قدیمی برای نخستین بار عینک به چشم زده است. وقتی از او پرسیدم که آیا بهتر نبود که از لنز طبی استفاده کند، گفت که در حقیقت این کار به دردش نمی‌خورد. در حقیقت او اصلاً چشم‌هایش ضعیف نشده بود و عینکی که به چشم می‌زد، فقط یک شیشه بود که در نهایت شاید از رسیدن نورهای مضر به چشم جلوگیری می‌کرد. او فقط به‌خاطر مد و ظاهر متفاوت این عینک را به چشم زده بود؛ همین.

یک دوست مشترک دیگر که بیش از 2دهه است عینک به چشم می‌زند، نمی‌توانست با این موضوع کنار بیاید و می‌گفت که اصلاً نمی‌تواند این ماجرا را درک کند که چرا یک نفر که چشم‌هایش ضعیف نیست باید عینک به چشم بزند!

اما شاید هم آن دوست مشترک اشتباه می‌کرد. او در انتخاب این نوع استایل برای ظاهرش تنها نبود. امروز به جز افرادی که در وضعیت مالی مناسبی قرار ندارند یا افرادی که در برخی موقعیت های خاص دیگر قرار دارند، بقیه افراد لازم نیست عینک به چشم بزنند. راه‌های جایگزینی مثل استفاده از لنز طبی یا لیزر وجود دارد. پس ماجرا چیست که بیشتر آنهایی که ضعف بینایی دارند همچنان به عینک‌زدن ادامه می‌دهند.

تأثیر عینک بر قضاوت ما از افراد

اگر چشم‌ها پنجره‌ای به سوی روح انسان‌ها باشد، عینکی‌ها یک مانع بر سر این راه می‌گذارند.

عینک می‌تواند به‌صورت پیش‌فرض چیزهای زیادی درباره شخصیت یک فرد عینکی به ما بگوید و البته خیلی از این پیش‌فرض‌ها در ذهن ما اشتباهند.

آن گفته قدیمی درباره تأثیر نگاه اول را به یاد آورید. وقتی یک عینکی وارد اتاقی می‌شود، قضاوت‌های متعدد و شاید نادرست یا درستی درباره او شکل می‌گیرد. آیا این فرد خوش‌تیپ است؟ آیا عینکش تمیز است؟ آیا روی شیشه عینکش لایه چربی نشسته است؟ هر نوع ارتباطی میان شما با این شخص ابتدا از فیلتر عینک می‌گذرد. البته اینها تأثیرات سطحی اولیه است. در سطح عمیق‌تری ممکن است عینک باعث شود شما درباره شخصیت این فرد هم قضاوت‌هایی داشته باشید: آیا می‌توان به او اعتماد کرد؟ پیچیدگی اصلی همین‌جا شکل می‌گیرد. اگر در ناخودآگاهتان معتقد باشید که افراد عینکی باهوش‌ترند(خیلی از تحقیقات تأیید می‌کنند که مردم نسبت به عینکی‌ها چنین دیدگاهی دارند)، احتمال اینکه فکر کنید قابل‌اعتمادتر هم هستند، بیشتر می‌شود.

نکته اصلی این است که شما وقتی یک عینکی را می‌بینید، حتماً به عینک او فکر می‌کنید. عینک‌های با فریم کامل، ممکن است شما را کمتر جذاب، اما باهوش‌تر نشان دهند. همچنین تحقیقی نشان داده است که عینک زدن در زمان مصاحبه کاری، تأثیر بهتری روی مصاحبه‌کننده می‌گذارد اما از آن طرف مثلا می‌تواند تأثیر منفی هم بگذارد؛ مثلا عینک می‌تواند شما را ضعیف‌تر نشان دهد. فرقی نمی‌کند چقدر با عینک باهوش به‌نظر برسید یا چقدر با آنها کتاب خوانده باشید، گاهی افراد فکر می‌کنند می‌توانند به فرد عینکی زور بگویند؛ مثال صادقش هم هیتلر است که در زمان‌های مطالعه از عینک استفاده می‌کرد اما در دوره جنگ جهانی نازی‌ها عکس‌های با عینک هیتلر را سانسور می‌کردند تا قدرت او در نظر دیگران کم نباشد.

اما به مرور زمان یک اتفاق افتاد: عینک به یک کالای مد و جذاب تبدیل شد. امروزه بچه‌ها در حیاط مدرسه‌ها دلشان می‌خواهد شبیه هری‌پاتر به‌نظر بیایند. حالا در دنیای مد از آن به‌عنوان یک اکسسوری یا کالای تزئینی برای چهره استفاده می‌شود. و البته در مورد اینکه چه فردی با چه چهره‌ای باید چه عینکی بزند نیز تبلیغات زیادی می‌شود.

از سوی دیگر، همانطور که ما از این طرف عینک، یک فرد عینکی را قضاوت می‌کنیم، آنها نیز از آن طرف شیشه دنیا را به شکل دیگری می‌بینند.

دنیای آنها به معنی واقعی کلمه قاب شده است. شاید گاهی نتیجه‌اش دیدن دنیایی باریک‌تر باشد؛ چرا که نقطه تمرکز عینکی‌ها بیشتر در مرکز لنز است. اگر آنها بخواهند به بغل‌‌ها نگاه کنند، باید کل سرشان را بچرخانند و معمولا نمی‌توانند فقط از چرخش چشم‌ها استفاده کنند. همچنین همانطور که جوکر با بازی جک نیکلسون گفته بود: با عینک هیچ وقت وارد یک دعوا نمی‌شوی. با احتیاط بیشتری رفتار می‌کنی چون که نمی‌خواهی عینک خود را بشکنی. همین موضوع باعث می‌شود عینکی‌ها در دعواها عقب‌نشینی کنند.

آنچه از همه‌‌چیز جالب‌تر است اینکه یک عینکی خودش را چطور تصور می‌کند. حتما در بعضی مهمانی‌های خانوادگی موقع عکس گرفتن، دیده‌اید که مثلا عموی عینکی‌تان، آن را از چشمش برمی‌دارد. روانشناسان می‌گویند دلیلش این است که او خود را عینکی نمی‌بیند. آنها فکر می‌کنند، خود واقعیشان همان فرد بی‌عینکی است که به دوربین خیره می‌شود. با آنکه آنها بیشتر ساعات روز را با عینک سر می‌کنند، در ذهنشان خود را با بینایی کاملی تصور می‌کنند.

البته که عینکی‌ها می‌توانند مد روز باشند. خیلی‌ها می‌توانند قضاوت متفاوتی از خود در ذهن دیگران جا بیندازند. کاری کنند آدم‌ها به شکل دیگری آنها را ببینند یا خودشان تصور دیگری از خود پیدا کنند. اما بدون شک عینک یک کالای پزشکی و درمانی است. اینکه از آنها برای داشتن چهره‌ای جذاب‌تر یا مد روزتر بهره ببریم شبیه این است که با پاهای سالم، از ویلچر استفاده کنیم تا بتوانیم جای پارک افراد معلول را تصاحب کنیم!