مسیر یک نابغه

سمیرا مصطفی‌نژاد

رامین جوادی، نامی است که شاید گاه و بیگاه در پایان‌بندی فیلم‌های هالیوودی و مجموعه‌های تلویزیونی مطرح خارجی به چشمتان خورده باشد و احتمالا شما هم از دیدن نامی کاملا ایرانی در میان فهرستی از نام‌های خارجی متعجب شده‌ باشید. پس از تماشای سریال مطرح بازی تاج‌و‌تخت و تحمل انتظار کشنده برای تماشای فصل پایانی این مجموعه،  شاید نام کارگردان مجموعه به خوبی به یاد کسی نمانده باشد اما محال است نام رامین جوادی به‌عنوان آهنگساز این مجموعه فراموش شود؛ نامی که با اطمینان می‌توان بخش بزرگی از محبوبیت مجموعه بازی تاج‌و‌تخت را به او نسبت داد؛ نامی که با خواندن یا شنیدنش ناخودآگاه ملودی اصلی مجموعه بازی تاج‌و‌تخت در ذهن آغاز به نواختن می‌کند؛ درست مثل حالا.

رامین جوادی، متولد 28تیر سال1353، آهنگسازی است که در شهر دویسبورگ آلمان از پدری ایرانی و مادری آلمانی متولد شده ‌است. او خود درباره دوران کودکی‌ و علاقه‌مندی‌اش به موسیقی می‌گوید که نواختن ارگ را از 4سالگی آغاز کرده، در 13سالگی به گیتار رو آورده و از همان سن موسیقی را جدی‌تر گرفته و تمرین‌ کرده ‌است. سازهای زهی بیشتر مورد ‌علاقه جوادی است. او سازهای زهی را جمع‌آوری می‌کند و می‌گوید در هر صورت راهی را برای نواختن هر‌ سازی‌ که سیمی روی آن نصب شده ‌باشد پیدا خواهد کرد. موسیقی فیلم «هفت دلاور» اثر «المر برنستاین» و موسیقی فیلم «جنگ ستارگان» اثر جان ویلیمز در رامینِ نوجوان چنان اشتیاقی ایجاد می‌کردند که پس از خاموش‌کردن تلویزیون دائم آنها را زیر لب زمزمه می‌کرد؛ او از همان دوران می‌دانست که قرار است آهنگساز فیلم شود.

جوادی پس از فارغ‌التحصیلی از کالج موسیقی برکلی در سال 1998، از طریق یکی از دوستانش با آهنگساز بزرگ آلمانی، هانس زیمر آشنا شد و مورد‌توجه او قرار‌گرفت و در نهایت در شرکت موسیقی RemoteControl متعلق به زیمر مشغول به‌کار شد. پس از استخدام در این شرکت،  جوادی به لس‌آنجلس رفت تا به‌عنوان دستیار با کلاوس بدت،  همکار نزدیک زیمر همکاری کند. از آن زمان فعالیت او به‌عنوان آهنگساز در کنار بدت و زیمر آغاز شد. او در ساخت موسیقی فیلم‌هایی مانند «دزدان دریایی کارائیب: نفرین مروارید سیاه» و فیلم کاندیدای اسکار «یکی باید کوتاه بیاید» همکاری کرد. جوادی در سال2003 به همراه بدت موسیقی فیلم «بر طبل بکوب» را ساخت که جوایز متعددی را از جمله در بخش موسیقی کسب کرده‌است. در سال2005 او برای ساخت موسیقی فیلم‌های «آغاز بتمن» و «جزیره» بار دیگر با زیمر همکاری کرد و این آخرین باری بود که جوادی در سایه آهنگسازی بزرگ کار می‌کرد؛ او در همان سال موسیقی عنوان‌بندی اصلی مجموعه «فرار از زندان» را ساخت که نامزد دریافت جایزه امی شد.

موسیقی روحانی که جوادی برای فیلم «آقای بروکز» در سال 2007ساخت،  برایش جایزه «کشف سال» آکادمی جهانی موسیقی را به همراه داشت. جوادی ساخت موسیقی فیلم‌های مشهور دیگری مانند فریب،  مرد آهنی، از غبار بپرس،  متولد نشده،  نبرد تایتان‌ها،  مجموعه تلویزیونی فلش‌فوروارد- که دومین نامزدی اِمی را برایش به همراه داشت- را نیزبه‌عهده داشته‌است.

نقطه اوج فعالیت این آهنگساز همکاری‌اش با مجموعه بازی تاج‌و‌تخت در سال 2011بوده‌است.  او تا به امروز همکاری‌اش را با این مجموعه ادامه داده و این همکاری برایش جوایز بزرگی از جمله جایزه امی سال 2018برای آهنگسازی همین مجموعه را به همراه داشته‌است. همزمان با همکاری در بازی تاج‌و‌تخت، جوادی در پروژه‌های دیگری مانند مجموعه تلویزیونی مظنون، فیلم پاسیفیک ریم،  مجموعه تلویزیونی دگردیسی، فیلم وارکرافت،  سینمایی چینی در زمان،  اسلندرمن و مهم‌تر از همه،  ‌مجموعه مشهور «وست‌ورلد»، ‌اثر جاناتان نولان نیز آهنگسازی را به‌عهده گرفت.

بازی تاج‌و‌تخت

جوادی، زیبایی موسیقی فیلم را در این می‌داند که بدون هیچ کلامی می‌تواند مخاطب را هدایت کند یا داستانی را بازگو کند. او به‌صورت ویژه درباره مجموعه بازی تاج‌و‌تخت، معتقد است که از این ویژگی موسیقایی می‌توان برای هدایت مخاطب به سمت و سوی درست یا نادرست استفاده کرد و جذابیت کار نیز در همین است. جوادی در مصاحبه کوتاهش با شبکه HBO می‌گوید با نواختن یک تم در این مجموعه می‌توان بدون کلام، داستان یک زندگی را بیان کرد. او بزرگ‌ترین چالش برای ساخت موسیقی این مجموعه را یافتن لحن و تم مناسب می‌داند؛ لحنی که هرکس با شنیدن آن متوجه شود درحال تماشای بازی تاج‌وتخت است. جوادی می‌گوید در این مجموعه هر خاندان یا شخصیت تم موسیقایی خاص خود را دارد که از عمد و برای جلوگیری از گیج‌شدن مخاطب، پخش این تم‌ها از قسمت‌هایی خاص آغاز شده‌است. برای مثال تم موسیقی ویژه شخصیت آریا که «سوزن» نام دارد،  از قسمت سوم فصل اول وارد سریال شد که با ساز سنتور نواخته شده‌است،  تا پیش از آن تم این شخصیت،  تم مخصوص «خاندان استارک» بوده‌است.

موسیقی این مجموعه از 54تم موسیقی، ویژه هر شخصیت یا خاندان‌های داستان برخوردار است که هریک به‌تدریج وارد روند داستان شده‌اند و در فصل آخر نیز 2تم جدید، ویژه «وایت‌واکر‌ها» و «جان اسنو و دنریس» به موسیقی افزوده شده‌است. جوادی در گفت‌وگو با HBO به تعدد سازهای به‌کار رفته شده در ساخت موسیقی این مجموعه اشاره می‌کند و می‌گوید: پیش از آغاز ساخت موسیقی هر قسمت، به شوخی از هم می‌پرسیدیم: ‌خب! کدام ساز را تا به‌حال استفاده نکرده‌ایم؟ او پیش‌تر در گفت‌وگویی با دویچه‌وله تأیید کرده‌بود که برای جلوگیری از ایجاد فضای قرون‌وسطایی در مجموعه، استفاده از فلوت در موسیقی متن ممنوع شده‌بود.

یکی از نکات مخفی موسیقی مجموعه بازی تاج‌و‌تخت به گفته جوادی،  قطعه موسیقی «Light of the Seven» است- قطعه مورد علاقه جوادی در این مجموعه- که برای دادگاه شخصیت «سرسی لنیستر» در قسمت دهم فصل ششم مجموعه نوشته شده‌‌است. جوادی می‌گوید: این تکه از داستان، نخستین بخش در تاریخ بازی تاج‌و‌تخت است که صدای پیانو در آن شنیده می‌شود و به محض شنیده شدن صدای پیانو،  مخاطب متوجه می‌شود چیزی درحال وقوع است یا یک جای کار می‌لنگد، زیرا این صدا را تا به‌حال حین تماشای مجموعه نشنیده‌است. این قطعه 7دقیقه‌ای موسیقی، به‌تدریج اوج می‌گیرد و متناسب با روند داستان، لایه‌های جدید موسیقی یا آوا،  مانند ارگ، ‌کر و ارکستر به آن افزوده می‌شود. جوادی می‌گوید: من بعد از تماشای هر فصل سریال با خودم می‌گویم: «عجب فصلی بود! آنها چطور می‌خواهند داستان را ادامه بدهند و بهتر کنند؟! و وقتی که فصل جدید سریال به دستم می‌رسد می‌بینم آنها واقعا موفق شده‌اند از فصل قبل هم بهتر عمل کنند.»

وست‌ورلد

این آهنگساز که به اعتقاد بسیاری از اهالی فن، نابغه‌ای بزرگ در جهان موسیقی است،  درباره موسیقی مجموعه موفق وست‌ورلد نیز در گفت‌وگو با ایندی‌وایر می‌گوید: برای ساخت قطعه «آکانه نو مای»- که به‌خاطر آن نامزد دریافت جایزه شده‌است- باید با سازهای بومی زیادی سروکله می‌زدم؛ سازهای قدیمی و سنتی مانند شامیسن،  کوتو، طبل‌های متنوع تایکو و فلوت‌های شاکوهاچی. جوادی برای ساخت موسیقی جهان شوگان در این مجموعه، از آنجا که این جهان بازتابی از جهانی دیگر است،  آهنگ «Paint it Black» گروه رولینگ استون را بازنویسی کرد و در آن سازهای کوبه‌ای غربی را حذف و سازهای کوبه‌ای سنتی ژاپنی را جایگزین ساخت؛ شمیسن، نوعی ساز زهی ژاپنی، نیز در این قطعه جایگزین پیانو شده‌است و به‌جای هارپ،  از نسخه‌ای سنتی‌تر از این ساز به نام کوتو استفاده شده‌است.

بخش زیادی از موسیقی این مجموعه جذاب، بازنویسی و تنظیم دوباره موسیقی‌هایی از پیش ساخته شده است و جوادی در توضیح این سبک آهنگسازی می‌گوید: جاناتان نولان آهنگ‌ها و قطعات موسیقی را انتخاب می‌کرد و برای من می‌فرستاد و از من می‌خواست آنها را بازنویسی و تنظیم کنم. باید نهایت خلاقیتم را به‌کار می‌بستم. به‌ویژه در فصل دوم این مجموعه که جهان‌هایی متفاوت داشت، کار من قسمت به قسمت جذاب‌تر می‌شد زیرا هربار مجبور بودم کاری بزرگ‌تر از دفعه قبل انجام دهم. جهان شوگان در این مجموعه برای جوادی جذاب‌ترین جهان بوده‌است زیرا برای ساخت موسیقی آن مجبور به استفاده از ساز شامیسن شده‌است؛  ‌سازی‌ که تا آن روز از آن استفاده نکرده بود و برای ساخت این قطعه موسیقی مجبور شد آن را خریداری کند و نحوه نواختن آن را بیاموزد. جوادی می‌گوید: این کار به اندازه آهنگساز فیلم‌ بودن هیجان‌انگیز است؛ خرید یک ساز جدید و فراگرفتن نحوه نواختن آن.

به گفته جوادی پیش‌تر‌ها، زمانی که ایده آهنگی به ذهنش می‌رسیده، آن را روی تکه کاغذی یادداشت می‌کرده‌ اما با وجود گوشی‌های موبایل، اکنون می‌تواند ایده را در ذهنش به موسیقی تبدیل کرده و آن را نجوا کند یا با سوت اجرا کند و صدای خود را با گوشی موبایلش ضبط کند. جوادی می‌گوید: گاهی اوقات، شب‌ها، یا صبح‌های زود ایده‌های جدید به سراغم می‌آیند و برای اینکه همسرم را بیدار نکنم به توالت می‌روم و حین نجوا یا سوت زدن صدای خودم را ضبط می‌کنم. درست مثل ملودی بازی تاج‌و‌تخت؛ ایده آن زمانی به ذهنم رسید که پس از تماشای تصاویر این مجموعه، پشت فرمان درحال بازگشت به استودیو بودم و مجبور شدم آن را پشت فرمان نجوا کنم تا به مقصد برسم.