هبه حقابه رودخانه کرج به تهران

زهرا رفیعی- خبرنگار

تهران به قیمت از بین رفتن زیستگاه‌های اطراف خود در حال بزرگ شدن است. این‌بار آب رودخانه کرج در قالب تونلی به تهران خواهد رسید که 25کیلومتر از این زیستگاه آبی را نابود خواهد کرد. این درحالی است که پایلوت‌‌های اولیه در سال92 انجام و مرگ زیستمندان در آن گزارش شده است. این طرح نیز مانند بسیاری از طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای پس از مخالفت بدنه کارشناسی، سر از کمیسیون امور زیربنایی دولت درآورد و پس از موافقت اجرایی شد.

انتقال بدون اطلاع
انتقال آب کرج در قالب یک تونل 30کیلومتری به‌سمت تهران تبعات زیست‌محیطی زیادی همراه خواهد داشت. به گفته کارشناسان محیط‌زیست، ازجمله حمیدرضا لشکری، معاون فنی اداره کل محیط‌زیست البرز، «بدون شک انتقال دائمی آب سد کرج از طریق تونل به تهران باعث به خطر افتادن وضعیت اکوسیستم آن محدوده می‌شود و حیات آبزیان و پوشش گیاهی را تحت‌شعاع قرار می‌دهد.»
طبق مصوبه سال۸۶ قرار بود ۱۲۰میلیون مترمکعب از آب برای کشاورزی پایین‌دست رودخانه کرج، ۶۳میلیون مترمکعب به‌صورت آب بین‌حوضه‌ای، ۶۴میلیون مترمکعب به‌عنوان حقابه زیست‌محیطی و ۳۴۰میلیون مترمکعب هم برای انتقال به تهران درنظر گرفته شود؛ این در حالی است که به گفته فردین حکیمی، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست البرز این حقابه با آنچه نیاز زیستی این حوضه آبریز است، تفاوت دارد.
او در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: محیط‌زیست استان اطلاع ندارد که وزارت نیرو چه میزان آب برداشت کرده است، ولی موضوعی که نسبت به آن حساس هستیم، تخصیص حقابه زیست‌محیطی است و حقابه‌ای که موردنیاز رودخانه است و حیات طبیعی را تضمین می‌کند، مورد توافق قرار نگرفته است.
به‌گفته حکیمی، مدیران وزارت نیرو براساس نتایج بررسی‌های خود در سال80 میزان حقابه را معین کرده‌اند، ولی براساس تحقیقی که محیط‌زیست استان البرز با همکاری دانشگاه تهران در سال95 انجام داد، حقابه زیستی رودخانه کرج 183میلیون مترمکعب در سال است که با اعداد وزارت نیرو تفاوت فاحش دارد.
براساس قانون، پس از شرب، اولویت اول با محیط‌زیست است؛ میزان حقابه‌ها را سازمان حفاظت محیط‌زیست باید اعلام و وزارت نیرو آن‌ را تامین کند.

اقدام غلط
مسعود تجریشی، معاون محیط انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، با اعلام اینکه به استان البرز گزارش ارزیابی ارائه نشده است به همشهری می‌گوید: مشکل آب شرب برای تهران، مشکل دیرینه است و مربوط به این یا آن دولت نمی‌شود. تامین آب برای تهران از هر جای ممکن، از نظر آمایش سرزمین کار بسیار اشتباهی بوده و هست و باعث انتقال مشکلات مناطق اطراف به تهران شده است. ابتدا از کرج، سپس از لار، طالقان، مامو و... به تهران آب منتقل کردیم. در عمر 50ساله انتقال آب به این شهر، این همه آب به تهران آمده و باز هم می‌گوییم شهر تشنه است. این کار از نظر سیاستگذاری اشتباه است، ولی سازمان حفاظت محیط‌زیست نمی‌تواند بگوید «آب نیاید.»
به‌گفته تجریشی، 6سال پیش مردم سیدنی، با انتقال آب به این شهر مخالفت کردند و این موضوع نشان می‌دهد تا زمانی که به منابع آب و محیط زیست توجه نشود، اوضاع به همین منوال است. چندین سال است که خاک بستر تالاب صالحیه خشک شده و گردوغبار استان البرز به چشم مردم تهران می‌رود.
بخشی از حقابه، «گرفتنی» و بخشی دیگر «دادنی»؛ این اعتقاد مسعود تجریشی، معاون سازمان حفاظت محیط‌زیست است که تأکید دارد سازمان حفاظت محیط‌زیست در گرفتن حقابه کوتاهی کرده است.
او می‌گوید: مسئول تخصیص عادلانه آب در کشور از لحاظ قانونی وزارت نیروست و سازمان حفاظت محیط‌زیست فقط می‌تواند ضوابط انتقال آب را تعیین کند، اما وزارت نیرو سندهای تخصیص آب را محرمانه نگه داشته و کسی نمی‌داند سهم هر بخش چه میزان است. شورای‌عالی آب نیز بخشی از وزارت نیروست و سازمان حفاظت محیط‌زیست دست پایین را در آن دارد؛ بنابراین مدیریت آب در کشور سازه‌ای است؛ درحالی‌که تاریخ مصرف این روش‌ها گذشته است. در نتیجه وقتی تهران کم آب می‌شود، مثل برادر قلدری که نیاز خود را از برادران کوچک‌تر تامین می‌کند، دست‌مان را در جیب شمال، کرج، دماوند و... می‌کنیم. درصورتی‌که این اقدامات کاملا ناپایدار است.

حقابه رودخانه کرج محفوظ است؟
شرکت مدیریت منابع آب ایران درپی شبهات مطرح شده درباره حقابه رودخانه کرج پس از افتتاح پروژه آبرسانی به تصفیه‌خانه ششم آب تهران به همشهری چنین پاسخ داده‌است: در این پروژه به ملاحظات زیست‌محیطی و رعایت کامل حقابه محیط‌زیست و کشاورزی توجه ویژه‌ای شده است و قرار نیست هیچ اتفاقی در جریان طبیعی رودخانه کرج رخ دهد.
این شرکت به همشهری اعلام کرد: از همان ابتدای اجرای طرح انتقال آب به تهران، دغدغه‌ها و ملاحظات زیست‌محیطی در ارتباط با سرنوشت رودخانه کرج پس از بهره‌برداری از تونل برای مجریان و مسئولان مطرح بوده است، با پیگیری‌های به‌عمل‌آمده، این موضوع در مراجع مسئول ازجمله سازمان حفاظت محیط‌زیست، مجلس شورای اسلامی، سازمان بازرسی کل کشور، شورای اسلامی وقت شهر کرج و نهایتاً هیأت دولت مطرح شد و پس از اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی ابهامات در جلسات متعدد در سطوح کارشناسی و مدیریتی، انتقال آب از طریق تونل به تصفیه‌خانه ششم تهران مورد تصویب کمیسیون امور زیربنایی، صنعت و محیط‌زیست دولت قرار گرفت و مقرر شد با بهره‌برداری از تونل انتقال آب کرج- تهران، رژیم جریانی رودخانه کرج براساس شاخص‌های زیست‌محیطی تغییر نکند.
دولت هم در مصوبه‌ای تأکید کرده که سهم زیست‌محیطی رودخانه کرج نیز براساس مطالعات قبل از اجرای طرح صورت پذیرد و این مسئله به تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور رسیده و وزارت نیرو مکلف به تأمین آن شده است. همچنین ‌‎براساس مطالعات انجام شده، آورد رودخانه کرج در سال‌های پر آب تا ۶۰۰میلیون مترمکعب در سال و میانگین آورد ۵۵ساله رودخانه مذکور به ۴۶۰میلیون مترمکعب می‌رسد و تخصیص سالانه آب شرب تهران و کرج از سد کرج ۳۴۰میلیون مترمکعب و زیست‌محیطی ۳۰میلیون مترمکعب است که معمولا برای باغات و کشاورزی استفاده می‌شود. براساس گزارش شرکت مدیریت منابع آب ایران، با توجه به اینکه در مطالعات طرح به ملاحظات زیست‌محیطی و تعیین حقابه زیست‌محیطی پایین‌دست رودخانه کرج براساس الگوهای مورد تأیید سازمان حفاظت محیط‌زیست توجه ویژه‌ای شده، بنابراین طرح موضوعاتی از قبیل مرگ رودخانه کرج و خشک شدن مسیر رودخانه در جاده چالوس و باغ‌های پایین‌دست و دیگر موارد مشابه، منطبق بر واقعیت نیست.
شرکت مدیریت منابع آب ایران تأکید کرد: هم‌اکنون تصفیه‌خانه‌های یک و ۲ تهران ظرفیت استفاده از این تخصیص را ندارد و فقط ۲۶۰میلیون مترمکعب در سال از طریق رودخانه کرج را منتقل می‌کند و در فاز اول، تونل افتتاح شده سد امیرکبیر به تصفیه‌خانه ششم ۶۰ تا ۷۰میلیون مترمکعب باقیمانده تخصیص را منتقل می‌کند و ظرفیت کامل تصفیه‌خانه ششم یعنی 5.7مترمکعب بر ثانیه زمانی منتقل می‌شود که آورد رودخانه بالاتر از نرمال و ترسالی باشد. این شرکت می‌گوید: در هر شرایطی جریان آب در سطح رودخانه کرج باید برای تامین آب تصفیه‌خانه‌های یک و ۲ تهران و زیست‌محیطی و تامین آب شهر کرج همچنان ادامه داشته باشد؛  بنابراین مشکلی برای رودخانه و شهر کرج وجود ندارد و این رودخانه زیبا همچنان خروشان باقی خواهد ماند.