مبادله در اوج مخاصمه

ایران و آمریکا در اوج تنش و درحالی‌که در دوران ترامپ به خصوص 6‌ماه اخیر بارها تا مرز منازعه نظامی هم پیش رفته‌اند، برای دومین‌بار به یک توافق رسیدند و به تبادل زندانیان پرداختند؛  توافقی که آنقدر رئیس‌جمهور آمریکا را ذوق‌زده کرد که در یک‌بازه چند‌ساعته 2بار از ایران تشکر کرد. دونالد ترامپ که این روزها تحت فشار شرایط داخلی آمریکا و اعتراض‌های گسترده علیه نژادپرستی قرار دارد، بلافاصله بعد از آزادی مایکل وایت، کهنه‌سرباز آمریکایی از زندان‌های ایران در توییتی نوشت: «تشکر از ایران. تا انتخابات آمریکا صبر نکنید تا بخواهید یک ماجرای بزرگ درست کنید. من برنده می‌شوم. شما الان به توافق بهتری می‌رسید!» 

هفته گذشته آزادی ناگهانی سیروس عسگری، پژوهشگر ایرانی زندانی در آمریکا گمانه‌هایی را درباره احتمال کلید‌خوردن فاز تازه‌ای از تبادل زندانیان ایجاد کرد اما ابتدا وزارت خارجه ایران این احتمال را رد کرد و سپس وزارت خارجه آمریکا با استناد به موضع وزارت خارجه ایران اعلام کرد عسکری در چارچوب تبادل آزاد نشده، اما کاملا مشخص است که اگر توافق پشت‌پرده‌ای نبود، فردای روزی که عسگری به ایران رسید، رئیس‌جمهور آمریکا خبر آزادی یک تبعه این کشور را در توییتر نمی‌داد.
دونالد ترامپ عصر روز پنجشنبه در توییتر نوشت خوشحال است که اعلام می‌کند مایکل وایت، کهنه‌سرباز آمریکایی که در ایران زندانی بوده، آزاد شده و با یک هواپیمای سوئیسی از ایران خارج شده است. هنوز ساعتی از نشر این خبر نگذشته بود که رسانه‌های آمریکایی خبر دادند آزادی وایت در چارچوب یک عملیات تبادل محقق شده است اما نه تبادل با سیروس عسکری، بلکه ایرانی‌ای که دولت آمریکا تن به آزادی او داده، یک پزشک به نام مجید طاهری بوده که حدود 33سال ساکن ایالت فلوریدای آمریکا بوده و از 16‌ماه قبل توسط آمریکا به دور‌زدن تحریم‌های ایران متهم و زندانی شده است.  16‌ماه قبل همان مقطعی است که مایکل وایت در ایران بازداشت شده بود و این مقارنه شاهدی برای گروگانگیری شهروند ایرانی با هدف تبادل توسط دولت آمریکا‌ست. مایکل وایت 16‌ماه قبل زمانی که برای دیدار با یک دختر ایرانی به مشهد سفر کرده بود، بازداشت شد که مقامات ایران بازداشت او را بر اساس شکایت خصوصی اعلام کردند.

ممنونم ایران! 
دونالد ترامپ با اشاره به گفت‌وگوی تلفنی‌اش با مایکل وایت در زوریخ،  در توییتر نوشت: از زمانی که من سر کار آمده‌ام، ما بیش از ۴۰گروگان و زندانی آمریکایی را به خانه آورده‌ایم. ممنونم ایران! این نشان داد که توافق ممکن است.
او در توییتی دیگر برای بار دوم از ایران تشکر کرد و نوشت: خیلی خوب است که مایکل به خانه‌اش بازگشته است. وی تازه رسیده است. بسیار هیجان‌زده هستم. از ایران متشکرم. تا پس از انتخابات آمریکا برای انعقاد توافقی بزرگ صبر نکنید. ترامپ سال گذشته هم تبادل ژائو وانگ، شهروند آمریکایی- چینی با مسعود سلیمانی، تبعه ایرانی را نشانه‌ای اعلام کرد که می‌توان با ایران به توافق‌های دیگر رسید اما کمتر از یک‌ ماه بعد با صدور فرمان ترور سردار سلیمانی در عراق عملا همه پروژه‌های مذاکره بین ایران و آمریکا به محاق رفت و حتی ایران دست به اقدام نظامی علیه آمریکا و در انتقام ترور سردار سلیمانی زد اما حالا به نظر می‌رسد دوباره کانال‌های مذاکراتی بین ایران و آمریکا فعال شده‌اند، اما در سطوح پایین و با واسطه. محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه نخستین مقام رسمی ایران بود که خبر تبادل مجید طاهری و مایکل وایت، زندانیان ایرانی و آمریکایی را تأیید کرد.
ظریف در توییتر نوشت: خوشحالم که دکتر مجید طاهری و مایکل وایت به‌زودی به خانواده‌های خود می‌پیوندند. خوشبختانه پروفسور سیروس عسگری روز چهارشنبه به جمع خانواده خود بازگشت. این اتفاق می‌تواند برای همه زندانیان رخ بدهد. نباید آنها دستچین شوند. گروگان‌های ایرانی که در دست ایالات متحده و یا به نیابت از ایالات متحده اسیر شده‌اند، باید به خانه خود باز‌گردند. گفته می‌شود حدود 20ایرانی دیگر به بهانه‌های مختلف ازجمله دور‌زدن تحریم‌های ایران در آمریکا زندانی هستند و متقابلا تعدادی از شهروندان ایرانی که تابعیت آمریکا را دارند، به دلایل امنیتی زندانی هستند.
به گزارش همشهری، سید‌عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه در توضیح خبر آزادی مایکل وایت، تبعه آمریکا اتهام او را جرایم امنیتی و نیز شکایت شاکیان خصوصی عنوان کرد و در این رابطه گفت: با جلب رضایت مادی و معنوی شاکیان خصوصی توسط آقای وایت،  نامبرده در مورد سایر جرایم خود مشمول رأفت اسلامی شده و با توجه به گذراندن بخشی از دوره محکومیت خود‌  و با در نظر داشتن ملاحظات حقوق بشری، آزاد و از کشور خارج شد.

جزئیات مذاکره
آنچه در لابه‌لای اخبار مربوط به تبادل 2زندانی‌ بین ایران و آمریکا قابل توجه است، تلاش‌های یک فرماندار سابق آمریکا در این پرونده است. «بیل ریچاردسون» که بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۱ فرماندار ایالت نیومکزیکو بوده، در توییتر خود مدعی شده بود در جریان مذاکرات برای آزادی «مایکل وایت» از ایران «به‌طور منظم» با مقام‌های ارشد ایران دیدار کرده است. بیل ریچاردسون نوشت: من یک سال برای اطمینان از آزادی وایت تلاش کردم. من با مقامات ارشد ایرانی ازجمله محمدجواد ظریف و مجیدتخت روانچی دیدارهایی داشتم. همراه با این پیام، پیوند مربوط به بیانیه‌ای از «مرکز ریچاردسون» که در آن توضیحات کامل‌تری درباره این دیدارها ارائه شده،  منتشر شده است. در این بیانیه آمده است که مذاکرات فرماندار ریچاردسون با توجه به بالا‌بودن تنش‌ها میان ایران و آمریکا و تبادل خشونت میان آنها طی ماه‌های اخیر پیچیده بودند. سید‌عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه با تأیید دیدار‌های «بیل ریچاردسون» با محمد‌جواد ظریف طی چند‌ماه گذشته برای آزادی «مایکل وایت» تبعه آمریکایی زندانی در ایران گفت: ما همواره به تلاش‌های انسان‌دوستانه که منجر به «آزادی گروگان‌های ایرانی در آمریکا و خارج از آن» شود، پاسخ مثبت داده و استقبال کرده‌ایم. در جریان تبادل وایت و طاهری، قوه قضاییه،  وزارت اطلاعات، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی‌ و نیز سفارت سوئیس در تهران همکاری داشته‌اند.

سوئیس و قطر میانجی بودند
براساس بیانیه‌ای که مرکز ریچاردسون منتشر کرده، دولت قطر یکی از واسطه‌ها برای تبادل زندانیان بوده است. در بیانیه مرکز ریچاردسون آمده است: «فرماندار ریچاردسون و مرکز ریچاردسون مایلند از دولت قطر نیز به‌دلیل مشارکتش در کمک به آزاد‌کردن کسانی که به غلط بازداشت می‌شوند، تشکر کند. تلاش‌های قطر و طرف‌های دیگر معمولا کوچک‌نمایی می‌شوند و بنابراین مردم آمریکا کمتر از آنها خبر دارند. همچنین وزارت خارجه سوئیس در بیانیه‌ای که روز پنجشنبه منتشر کرده،  نوشته است: سوئیس نقش خود را در اقدام بشردوستانه که منجر به آزادی مایکل وایت و مجید طاهری شده تأیید می‌کند. در ادامه بیانیه آمده بود که سوئیس آماده است تبادلات بیشتری را میان 2کشور تسهیل کند.
وایت بعد از شیوع ویروس کرونا در کشور،  طبق بخشنامه عمومی رئیس قوه قضاییه مشمول مرخصی شده و به‌دلیل عدم‌برخورداری از خویشاوند در ایران، به درخواست سفارت سوئیس به‌عنوان حافظ منافع دولت ایالات متحده، در اختیار آن سفارت قرار گرفته و در این مدت به‌دلیل بروز برخی علائم مشکوک به کرونا، نامبرده تحت درمان قرار داشته است.
عملیات تبادل زندانیان ایران و آمریکا در آذر سال گذشته هم با وساطت سوئیس انجام شد و محمد‌جواد ظریف در سفر به زوریخ مسعود سلیمانی را با خود به تهران آورد و متقابلا برایان هوک مسئول میز ایران در وزارت خارجه آمریکا هم متولی بازگرداندن تبعه آمریکایی بود. هوک در جریان آزادی مایکل وایت هم به زوریخ سفر کرد و او را تحویل گرفت.

غافلگیری اکتبر
در ادبیات سیاسی آمریکا از اتفاقات تأثیرگذاری که در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری این کشور رخ می‌دهد، به‌عنوان «غافلگیری اکتبر» یاد می‌شود. اشاره ترامپ در توییت خود به انتخابات پیش‌روی آمریکا در واقع کنایه‌ای به همین غافلگیری‌ها دارد. معروف‌ترین این اتفاقات به انتخابات‌1980 آمریکا برمی‌گردد که تحت‌تأثیر تسخیر لانه جاسوسی،  گروگانگیری آمریکایی‌ها در ایران و ناتوانی جیمی کارتر در آزادی گروگان‌ها به نفع رونالد ریگان جمهوریخواه تمام شد. بعدها روایت است که کارتر در یک جمله معروف گفته بود انتخابات را به آیت‌الله خمینی باخته است نه به ریگان.
 برای دونالد ترامپ توافق دوباره با ایران به‌معنای برگ برنده در انتخابات ریاست‌جمهوری آبان‌ماه پیش‌رو است. با این حال، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان توییت‌های ترامپ را در توییتر بی‌پاسخ نگذاشت و به او پاسخ داد: ما، برخلاف اقدامات زیردستان شما، به تبادل انسان‌دوستانه دست یافتیم. ما زمانی که شما وارد دفتر ریاست‌جمهوری شدید، توافقی داشتیم. ایران و دیگر اعضای برجام هرگز میز را ترک نکردند. مشاوران شما که اکثرا تا الان اخراج شده‌اند، قمار احمقانه‌ای انجام دادند. اینکه چه زمانی بخواهید آن را اصلاح کنید، به تصمیم شما بستگی دارد.

درخواست مجدد فرانسه از ایران

وزیر امور خارجه فرانسه روز جمعه در بیانیه‌ای گفت: امروز بار دیگر رسما از طرف فرانسه از ایران آزادی فوری خانم عادلخواه را خواستار می‌شوم. به‌ گزارش ایسنا به نقل از رویترز، ژان ایو لودریان همچنین با طرح درخواستش افزود: شرایط پیش‌رو تنها می‌تواند تأثیری منفی بر روابط دوجانبه میان ایران و فرانسه بگذارد و تنها منجر به کاهش حائز اهمیت اعتماد میان دو کشور خواهد شد. او پیش از این گفته بود: «این محکومیت براساس هیچ عنصر جدی شکل نگرفته و انگیزه سیاسی دارد.» 27اردیبهشت‌ماه امسال وکیل فریبا عادلخواه در توییتر خود نوشت: «موکلش به اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی به 5 سال و بابت عنوان اتهامی تبلیغ علیه نظام به یکسال حبس از سوی شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب محکوم شده است.»