داخلی
مالیات بر ارزش افزوده چیست و به چه کالاهایی تعلق می‌گیرد
وقتی فروشنده، مأمور دریافت مالیات می‌شود
حتما برایتان پیش آمده که هنگام خرید یا پرداخت هزینه رستوران و... در فیش پرداختی‌تان با واژه «مالیات بر ارزش افزوده» روبه‌رو شوید. اما ممکن است برای برخی این سؤال مطرح شود که مالیات بر ارزش افزوده چیست و چطور محاسبه می‌شود. محمدعلی برومندزاده، رئیس شعبه۳ بدوی دیوان عدالت اداری در گفت‌وگو با سایت آموزش همگانی قوه قضاییه به این سؤال پاسخ می‌دهد.
انواع مالیات در قانون و مقررات مختلف به‌طورکلی بر 2 قسم است: یکی مالیات مستقیم و دیگری مالیات غیرمستقیم. مالیات بر ارزش‌افزوده که محور بحث ماست از نوع مالیات‌های غیرمستقیم است. اجرای قانون مالیات بر ارزش‌افزوده در ایران از مهرماه سال۱۳۸۷ شروع شد و هم‌اکنون، مبلغ آن به‌صورت ۳درصد عوارض و ۶درصد مالیات از مصرف‌کنندگان دریافت می‌شود.
مالیات بر ارزش‌افزوده چیست؟
مالیات بر ارزش‌افزوده یعنی مالیاتی که پرداخت‌کننده واقعی آن از ابتدا مشخص نیست و درواقع مالیات مصرف‌کننده نهایی و گیرنده خدمت نهایی است و مؤدی آن شخصی است که از جانب مؤدی واقعی، مالیات را پرداخت خواهد کرد. توضیح اینکه براساس قانون مالیات بر ارزش‌افزوده مصوب سال۱۳۸۷ و مواد یک، 4 و 5 آن؛ مالیات بر ارزش‌افزوده به 2 چیز تعلق می‌گیرد: ۱- عرضه کالا ۲- ارائه خدمت. به‌طورکلی هیچ منبع و مأخذ دیگری برای مالیات بر ارزش‌افزوده غیرازاین 2 مورد وجود ندارد.
فروشندگان کالا مکلف‌اند هنگامی‌که کالا را به مشتری و خریدار عرضه می‌کنند، براساس آن درصدی که در قانون پیش‌بینی شده و هرسال یا هرچند سال یک‌بار قابل‌تغییر است را از مصرف‌کننده و خریدار اخذ و به‌حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند؛ یعنی فروشنده در اینجا مأمور وصول مالیات است و همزمان با فروش جنس، هم ثمن(قیمت) معامله را دریافت می‌کند و هم ۹درصد مالیات بر ارزش‌افزوده موضوع معامله را از مشتری گرفته و به‌حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند. بر این اساس عرضه کالا به خود نیز مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده خواهد بود و به‌عنوان‌مثال، اگر کسی بخشی از کالا را برای خود استفاده کند؛ اداره مالیاتی می‌تواند بابت این کالا نیز از او مطالبه مالیات کند.
مالیات بر ارزش‌افزوده ارائه خدمت
اشخاصی که به هر نحوی به دیگران ارائه خدمت می‌کنند؛ مثلا ماشینی را تعمیر یا فرشی را شستشو و یا رفو می‌کنند؛ مکلف‌اند براساس نرخ فعلی قانون مالیات، ۹درصد از مجموع خدمتی که ارائه می‌دهند را از گیرنده خدمت اخذ و به‌عنوان مالیات بر ارزش‌افزوده به‌حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند. در این شرایط ارائه خدمت حتما باید به غیر باشد. ارائه خدمت به‌خود، مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده نخواهد بود. اگر کسی به‌خودش خدمتی را ارائه بدهد مثلا تعمیرکار خودرویی، ماشین خود را تعمیر کند؛ اداره مالیاتی نمی‌تواند بابت این تعمیر و خدمت از او مطالبه مالیات نماید. ارائه خدمت حتما باید به غیر باشد و در مقابل مابه ازا باشد. چنانچه شخصی به دیگری ارائه خدمت کند و این خدمت به‌صورت رایگان صورت گیرد؛ مثلا فرش‌های یک مؤسسه خیریه و مسجد را به‌صورت مجانی و رایگان شستشو کند و مابه‌ازا نگیرد؛ سازمان امور مالیاتی بابت این خدمت نمی‌تواند مطالبه مالیات کند.
بر این اساس تقریبا همه عرضه‌ها و خرید و فروش‌ها مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده است مگر آنچه در ماده۱۲ مالیات بر ارزش‌افزوده آمده است؛ یعنی اداره مالیاتی نمی‌تواند از بابت عرضه کالاها یا ارائه خدماتی که در این ماده ذکر شده است؛ مطالبه مالیات کند و اتفاقا بیشترین اختلاف بین مؤدیان و ادارات مالیاتی، ناشی از برداشت‌هایی است که از مصادیق مندرج در ماده۱۲ مالیات بر ارزش‌افزوده وجود دارد.
در این ماده، نکاتی وجود دارد که برداشت‌ها از آن مختلف و متفاوت است. یکی از این موارد، اموال غیرمنقول است. در ماده۱۲ ذکر شده است که اموال غیرمنقول از شمول مالیات بر ارزش‌افزوده معاف است، ولی در مورد اینکه منظور از اموال غیرمنقول چیست؛ اختلاف وجود دارد. گاهی مشاوران املاک اینگونه برداشت می‌کنند که چون معامله‌ای را که بابت آن کمیسیون دریافت کردند، مربوط به مال غیرمنقول است؛ مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده نمی‌شود؛ درحالی‌که ادارات مالیاتی معتقدند، صرفا خریدوفروش یا اجاره ملک غیرمنقول مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده نیست و آن‌هم در مورد عین ملک نه کمیسیونی که مشاور املاک دریافت می‌کند؛ اما بسیاری از مؤدیان معتقدند که سایر حقوق متصوره بر مال غیرمنقول ازجمله حقوق ارتفاقی و انتفاعی نیز مشمول این استثنای مندرج در ماده۱۲ است. مثلا اشخاصی کار جدول‌کشی، احداث پارک و فضای سبز یک مجتمع را تعهد می‌کنند؛ در این رابطه باید بررسی شود که آیا این امور مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده است یا خیر؟ اداره مالیاتی معتقد است؛ اینها حقوق متفرعه بر ملک است و مشمول مالیات بر ارزش‌افزوده می‌شود؛ اما بسیاری از مؤدیان معتقدند که این امور هم به‌نوعی متفرع بر مال غیرمنقول ذکر شده در ماده۱۲ است و باید از شمول مالیات بر ارزش‌افزوده مستثنا شود.
مسئله‌ای به‌نام گوشت
اختلاف دیگر که ممکن است در این بحث پیش بیاید ممکن است در مورد گوشت باشد. گوشت یکی از مواردی است که در ماده۱۲ ذکر شده است. در این رابطه مثلا شخصی در دیوان عدالت اداری طرح دعوا می‌کند که در کشتارگاه ذبح انجام می‌دهد و بابت آن حق کمیسیون و دستمزد دریافت می‌کند و بر این باور است که با توجه به اینکه گوشت از شمول مالیات بر ارزش‌افزوده مستثناست، دستمزد وی هم از شمول مالیات بر ارزش‌افزوده مستثنا خواهد بود که در این خصوص اختلاف نظر وجود دارد. براساس ماده۱۲ قانون، آنچه در بحث گوشت، مشمول استثنا شده؛ صرف عرضه گوشت است و سایر خدمات متفرعه بر گوشت ازجمله خدمات کشتارگاهی مشمول این استثنا نشده‌اند و آن دستمزد و خدماتی که کشتارگاه بابت ذبح و بسته‌بندی گوشت می‌گیرد؛ مشمول این مالیات نیست. در مورد شکر، روغن ، گندم و قند و همه این موارد هم همینطور.
یکی از عناوینی که از شمول موارد مالیات بر ارزش‌افزوده استثنا شده است، ماده۱۳ این قانون و صادرات است. صادراتی که اشخاص به خارج از کشور (هم صادرات کالا و هم صادرات خدمت) انجام می‌دهند از شمول مالیات بر ارزش‌افزوده موضوع این قانون خارج است و اداره مالیاتی نمی‌تواند از صادراتی که اشخاص انجام می‌دهند؛ مالیات بر ارزش‌افزوده مطالبه کند.
