زندانیان ایران وآمریکا؛ تنش یا گشایش

حساب وزارت امورخارجه کشورمان هفته گذشته در توییتی نوشت: «نسبت به گزارش شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد مبنی بر آنکه همزمان با نگهداری ۱۵۰۰ مهاجر در بازداشتگاه بیش از حد پرتراکم و غیربهداشتی در آمریکا، جان آنها در خطر است، نگرانی عمیق خود را ابراز می‌نماییم.» در این توییت تأکید شده است: «رژیم آمریکا باید پاسخگوی برخورد ضعیف خود با این مهاجران باشد. آنها مجرم نیستند. آنها را آزاد کنید!» در همین حال علی باقری‌کنی، عضو تیم مذاکرات هسته‌ای در دوران سعید جلیلی و دبیر جدید ستاد حقوق بشر درباره‌ آخرین وضعیت سیروس عسگری، دانشمند ایرانی در بند دولت آمریکا، گفته است: «ما نسبت به سلامت همه‌ ایرانیان دربند در زندان‌های آمریکا نگرانیم، در این میان اعلام ابتلای اندیشمند ایرانی دربند در آمریکا به کرونا بر نگرانی‌ها افزوده است و لذا از مراجع ذیربط پیگیر آزادی ایشان هستیم؛ چراکه فقط آزادی هرچه سریع‌تر دکتر عسگری است که می‌تواند به نگرانی‌ها درباره‌ سلامت این استاد دانشگاه پایان دهد». مسئله زندانیان به‌عنوان یک تنش بین ایران و آمریکا شاید قدمتی به اندازه انقلاب اسلامی دارد؛ از روزی که مذاکرات برای آزادی گروگان‌های آمریکایی در ایران شروع شد تا دی‌ماه 94 که یک تبادل تاریخی بین زندانیان ایران و آمریکا انجام شد و بالاخره آخرین نمونه این تبادل هم، همین آذرماه سال گذشته با آزادی مسعود سلیمانی، زندانی ایرانی در آمریکا مصداق عینی پیدا کرد. با این حال کرونا این تنش کهنه را دوباره زنده کرده است.
هشدار اخیر وزارت خارجه ایران به آمریکا درباره نحوه نگهداری زندانیان در شرایط شیوع کرونا در این کشور در حالی است که طی ‌ماه‌های گذشته مقامات قضایی و دیپلماتیک کشورمان بارها درباره این موضوع از دولت آمریکا انتقاد کرده‌اند.

مرخصی به هزار زندانی خارجی
مقامات آمریکایی نیز گاهی تلاش کرده‌اند که توپ را به زمین ایران انداخته و با انتقاد از شرایط زندانیان در ایران، از مسئولیت خود در این زمینه شانه خالی کنند؛ 20اسفندماه بود که مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا در بیانیه‌ای از شیوع کرونا در زندان‌های ایران ابراز نگرانی کرد و مدعی شد که نگهداری افراد در زندان با ابتدایی‌ترین ارزش‌های انسانی مغایر است. پمپئو همچنین هشدار داد که درصورت مرگ زندانیان آمریکایی در ایران، دولت ایران را مسئول خواهد دانست.
ابراز نگرانی وزیرخارجه آمریکا درباره شرایط نگهداری زندانیان در ایران در حالی است که قوه قضاییه در نخستین روزهای شیوع کرونا در کشور طی ‌ماه‌های اسفند و ایام نوروز، در اقدامی بی‌سابقه به بیش از 90هزار زندانی مرخصی اعطا کرد و10هزار زندانی دیگر نیز با عفو رهبری آزاد شدند. تمدید چندباره مرخصی زندانیان تا پایان اردیبهشت ازجمله تدابیر دستگاه قضایی ایران برای جلوگیری از شیوع کرونا و حفاظت از جان زندانیان بوده است. در میان زندانیانی که به مرخصی فرستاده شدند، هم زندانیان سیاسی و امنیتی و هم زندانیان دوتابعیتی فارغ از تابعیت آنها حضور داشتند. غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضاییه در یکی از نشست‌های خبری خود  اقدام جمهوری اسلامی هم در سلامت زندانیان و هم امنیت زندان‌ها و اعطای مرخصی به زندانیان را اقدامی الگو، نمونه و برجسته در همه نظام‌های حکمرانی دانسته و از اعطای مرخصی به بیش از هزار تبعه بیگانه خبر داده بود. با وجود اقدامات پیشگیرانه ایران برای جلوگیری از شیوع کرونا در زندان‌ها، رسانه‌های آمریکایی طی هفته‌های گذشته از وضعیت بحرانی سرایت کرونا در زندان‌های آمریکا و ابتلای صدها زندانی به کرونا خبر داده‌اند. با این حال، وزیرخارجه آمریکا در یک فرافکنی آشکار از وضعیت زندانیان در ایران انتقاد کرده بود.

بلبشو در زندان‌های آمریکا
پیش از این در 21اسفند، سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان به وزیرخارجه آمریکا در ارتباط با شرایط زندانیان در ایران پاسخ داده بود. موسوی گفته بود: با وضعیت بلبشویی که در آمریکا این روزها سراغ داریم وضعیت زندان‌ها و وضعیت بهداشتی آنها نگران‌کننده است. سخنگوی وزارت خارجه ادامه داد:‌ ما هم نگران سلامت زندانیان ایرانی گروگان گرفته شده در آمریکا هستیم و امیدواریم که دولت آمریکا زمینه سلامت آنها را فراهم کند. موسوی خاطرنشان کرد: ما آمادگی داریم که این گروگان‌ها را که بدون هیچ دلیل محکمه‌پسندی در آنجا هستند به کشورمان بازگردانیم و آمریکایی‌ها توجه جدی به وضعیت سلامت این عزیزان داشته باشند.
در 8فروردین‌ماه نیز محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان، با اشاره به گزارشی در روزنامه گاردین و خطر ابتلای زندانیان به کرونا، خواستار آزادی زندانیان ایرانی در آمریکا شد. ظریف در صفحه توییترش نوشت: «ایالات متحده، چندین دانشمند ایرانی را بدون هیچ اتهامی یا با اتهامات ساختگی تحریمی به گروگان گرفته و آنها را آزاد نمی‌کند؛ حتی در شرایطی که دادگاه‌های خودش این اتهامات پوچ را رد کرده‌اند.» به نوشته ظریف؛ «ایالات متحده حتی از دادن مرخصی درمانی به افراد بی‌گناهی که در دوره شیوع کرونا در زندان‌های دهشتناک زندانی شده‌اند، خودداری می‌کند. هموطنان ما را آزاد کنید.»

بی‌توجهی به پیشنهاد انسان‌دوستانه ایران
موضوع زندانیان در ایران و آمریکا یکی از نقاط پرچالش دولت‌های 2 کشور طی سال‌های گذشته بوده است؛ دولت‌های 2 کشور بازداشت شهروندان خود از سوی طرف مقابل را به گروگانگیری تعبیر کرده‌اند و در مواردی درباره تبادل زندانیان به توافق رسیده و به مبادله اتباع خود اقدام کرده‌اند. در دی‌ماه 94، مبادله 4زندانی آمریکایی در ایران(جیسون رضائیان، امیر میرزاحکمتی، نصرت‌الله خسروی و سعید عابدینی) یک گام رو به جلو در این زمینه بود که در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما اتفاق افتاد؛ اتفاقی که همواره مورد انتقاد شخص دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری کنونی آمریکا بوده است.
دولت ترامپ اما به پیشنهادهای انسان‌دوستانه ایران برای مبادله زندانیان 2 کشور توجهی نکرده است. اردیبهشت سال گذشته، محمدجواد ظریف، وزیرامورخارجه کشورمان در جریان سفر به نیویورک طی سخنانی گفت: «6‌ماه پیش به آمریکایی‌ها گفتیم آماده تبادل زندانیان آمریکایی در ایران با ایرانیانی که به‌خاطر قوانین تحریم در آمریکا یا به خواست آمریکا در کشورهایی دیگر حبس شده‌اند، هستیم. هیچ پاسخی نیامد. اگر حرفی غیر از این به شما بزنند دروغ می‌گویند.» ظریف اتهامات زندانیان ایران در آمریکا را ساختگی خواند و به دولت آمریکا پیشنهاد داد: «بیایید تبادل کنیم. من آماده این کار هستم و اختیار کافی برای انجام آن را دارم.» اما سخنگوی وزارت خارجه آمریکا از ایران خواسته بود تا با آزادی فوری و یکطرفه همه زندانیان آمریکایی در ایران، جدیت خود را در مورد این پیشنهاد نشان دهد! پیش از آن هم وزیرخاجه آمریکا، بدون آنکه درباره آمادگی کشورش برای تبادل زندانی با ایران اظهارنظر کند، گفته بود: «آزادی زندانی‌های آمریکایی حداقل کاری است که ایران می‌تواند انجام دهد!»
رد این پیشنهاد نامعقول از سوی ایران طبیعی بود اما 2 کشور با وجود اختلاف نظرها، در آذرماه سال 98برای تبادل «مسعود سلیمانی» و «ژیو وانگ» با وساطت سوئیس به توافق رسیدند. این نخستین تبادل زندانیان 2 کشور بود که در دوره ریاست‌جمهوری ترامپ اتفاق افتاد. سلیمانی به اتهام دور زدن تحریم‌های غیرقانونی آمریکا بیش از یک سال در آمریکا زندانی بود و «ژیو وانگ» نیز به جرم جاسوسی برای آمریکا در ایران در زندان به‌سر می‌برد.

نگرانی  از وضعیت دانشمند  ایرانی
علی باقری‌کنی، دبیر ستاد حقوق بشر درباره‌ آخرین وضعیت سیروس عسگری، دانشمند ایرانی در بند دولت آمریکا، گفت: «ما نسبت به سلامت همه‌ ایرانیان دربند در زندان‌های آمریکا نگرانیم. در این میان اعلام ابتلای اندیشمند ایرانی دربند در آمریکا به کرونا بر نگرانی‌ها افزوده است و لذا از مراجع ذیربط پیگیر آزادی ایشان هستیم؛ چراکه فقط آزادی هرچه سریع‌تر دکتر عسگری است که می‌تواند به نگرانی‌ها درباره‌ سلامت این استاد دانشگاه پایان دهد.» باقری‌کنی با اشاره به اخبار رسانه‌ها درباره‌ وضعیت نامناسب زندان‌های آمریکا، افزود: «سابقه‌ بیماری تنفسی دانشمند ایرانی، نگرانی درباره‌ سلامت دکتر عسگری را بسیار جدی‌تر کرده است؛ لذا از وزارت امور خارجه می‌خواهیم تلاش‌های خود را برای آزادی دانشمند ایرانی شدت بخشیده و از همه‌ ظرفیت‌های سیاسی، دیپلماتیک و حقوقی برای رهایی هر چه سریع‌تر ایشان بهره بگیرد.» نشریه انگلیسی «گاردین» روز چهارشنبه از ابتلای سیروس عسگری، دانشمند ایرانی دربند دولت ایالات متحده به ویروس کرونا خبر داده بود. به نوشته‌ گاردین، مسئولان بازداشتگاه به عمد ماسک و مواد ضد‌عفونی‌کننده در اختیار زندانیان قرار نمی‌دهند تا بیماری کووید ۱۹ آنها را از پای درآورد. این بازداشتگاه همچنین مخالفت کرده که عسگری ماسک محافظتی به‌صورت بزند و با وجود سابقه مشکلات حاد تنفسی، اجازه تهیه ماسک را نیز به وی نمی‌دهد. به گزارش ایسنا، پیگیری‌های رسانه‌ای و همچنین برخی سازمان‌های مردم‌نهاد حقوق بشری برای کسب اطلاعات بیشتر از وضعیت ایشان، با کارشکنی دولت آمریکا بی‌نتیجه ماند و هم‌اکنون، خانواده‌ دکتر عسگری در شرایط روحی نامناسبی به‌سرمی‌برند.