سی‌سالگی اسطوره‌ای به نام هابل

ساسان شادمان منفرد_خبرنگار

جمعه‌ای که گذشت، سی‌امین سالگرد پرتاب تلسکوپ هابل به فضا بود؛ وسیله‌ای که از آن به‌عنوان بزرگ‌ترین و کارآمدترین تلسکوپ فضایی جهان یاد می‌شود. نام این تلسکوپ از یک اخترشناس آمریکایی به‌نام ادوین هابل گرفته شده است. با این حال، قرار است سال آینده میلادی، جانشین این تلسکوپ اسطوره‌ای به فضا برود تا راه او را ادامه دهد.

تاریخچه
نخستین بار در سال1923 طرح ساخت یک تلسکوپ فضایی تهیه و تنظیم شد. سپس در دهه 1970میلادی کار روی هابل آغاز شد و طبق برنامه قرار بود این تلسکوپ فضایی در سال 1983 برای شروع ماموریتش به فضا پرتاب شود، اما چندین مشکل ازجمله انفجار شاتل چلنجر در سال1986 این برنامه را به تعویق انداخت. سرانجام در روز 24آوریل سال1990 (چهارم اردیبهشت 1369) شاتل دیسکاوری این تلسکوپ را با خود به فضا برد و این تلسکوپ رسما در روز 20‌ ماه مه همان سال کار خود را آغاز کرد. ابتدا، به‌دلیل آنکه آینه این تلسکوپ در جای مناسب خود قرار نگرفته بود، عملکرد و کارایی آن به‌شدت پایین بود، اما در سال بعد و به‌دنبال تعمیرات صورت گرفته، همه‌‌چیز درست شد و دانشمندان توانستند تصاویر مطلوب و مورد دلخواه‌شان را از هابل به‌دست آورند. هابل تنها تلسکوپ فضایی موجود است که می‌توان آن را در همان فضا تعمیر کرد و این کار تاکنون 5بار صورت گرفته است که آخرین بار آن به سال2002 بازمی‌گردد. پروژه تلسکوپ فضایی هابل (HST) یک برنامه مشترک بین ناسا و سازمان فضایی اروپا بوده است.

مشخصات و مختصات
جرم تلسکوپ فضایی هابل، 11هزار و 110کیلوگرم است و نزدیک به دایره مدار نزدیک زمین قرار دارد. دوره مدار این تلسکوپ بین 96تا 97دقیقه بوده و شتاب گرانشی‌اش 169/8متر بر مجذور ثانیه است. طول موج تلسکوپ 13متر و 20سانتی‌متر، قطر آن 240سانتی‌متر و قدرتش 2800وات است.

نحوه عکسبرداری
ابتدا باید بگوییم که تلسکوپ فضایی هابل بسیاری از مشکلات ستاره‌شناسان و دانشمندان این حوزه را تا به امروز حل کرده است. به‌عنوان نمونه، این تلسکوپ توانست فاصله بین ستارگان را خیلی دقیق‌تر اندازه‌گیری کند و تصاویری با دقت بالا ارائه دهد تا امکان مشاهده چگونگی شکل‌گیری سیاه‌چاله‌ها در کهکشان‌های نزدیک زمین مهیا شود. هابل توانست کهکشان‌هایی را که میلیاردها سال نوری از ما فاصله دارند کشف کند و گام‌های بلندی در اخترشناسی و علم نجوم بردارد. اما نحوه تصویربرداری این تلسکوپ در فضا چگونه است؟ در پاسخ به این پرسش ابتدا باید گفت که عکسبرداری‌های این تلسکوپ اساسا بسیار پیچیده‌تر از عکس‌گرفتن با دوربین‌های معمولی است. هابل از فیلم رنگی برای عکاسی استفاده نمی‌کند و تصاویر با استفاده از آشکارسازهای الکترونیکی نور از فضا جمع‌آوری می‌شود. این عکس‌ها سیاه‌ و سفید هستند و زمانی که با چند عکس دیگر ترکیب شوند، وارد مرحله نهایی پردازش می‌شوند و به آنها رنگ داده می‌شود. در اصل رنگ‌ها واقعی نیستند و اگر روزی انسان بتواند به آن اجرام کیهانی نزدیک شود، قطعا نمی‌تواند چنین رنگ‌هایی را ببیند. دانشمندان می‌گویند که این رنگ‌ها برای بهتر و زیباتر دیده‌شدن تصاویر به‌کار می‌آیند. ابزارهای دقیق تلسکوپ هابل، یعنی دوربین‌ها، طیف‌نگارها و حسگرهای راهنمایی بسیار دقیق، به‌طور هماهنگ یا مجزا از هم کار می‌کنند تا عکس‌های فوق‌العاده‌ای را از دورترین نقاط کیهان به ثبت برسانند.

اتاق کنترل
تمامی فعالیت‌های تلسکوپ فضایی هابل در پایگاه‌های زمینی تحت کنترل است. ستاد مرکزی تمامی این عملیات‌ها در مرکز پرواز فضایی «گودارد» در مریلند قرار دارد. اتاق کنترل، وضعیت سیستم‌های مکانیکی، الکتریکی و مدیریت اطلاعات و سایر بخش‌های تلسکوپ را زیرنظر دارد و با نظارت دائم بر این تلسکوپ، هر حرکت غیرعادی را کنترل می‌کند و گزارش‌های مربوطه را در اختیار کارشناسان قرار می‌دهد. برنامه‌ و مسیر کاری بخش‌های مختلف تلسکوپ هم زیرنظر اتاق کنترل قرار دارد.

آخرین ایراد اساسی
حدود یک سال و نیم پیش، یکی از ژیروسکوپ‌های تلسکوپ دچار ایراد فنی شد و از کار افتاد. درحالی‌که این تلسکوپ 2ژیروسکوپ سالم دیگر داشت، کارشناسان و مهندسان ناسا تصمیم گرفتند هابل را در وضعیت ایمن قرار دهند و فعالیت آن را بسیار محدود کنند. چند روز بعد ناسا در بیانیه‌ای اعلام کرد که مشکل را برطرف کرده است.

جانشین
از آنجا که هابل تلسکوپی قدیمی بوده و فناوری آن مربوط به دهه‌های 1970و 1980میلادی است، ناسا قصد دارد، تلسکوپ جدیدی را با نام «جیمز وب» جایگزین آن کند. جیمز وب طبق برنامه قرار است در روز 30مارس 2021 (حدود 11ماه دیگر) به فضا پرتاب شود. وظیفه حمل جیمز وب برعهده موشک اروپایی آریان5 خواهد بود. اگرچه گفته شده ماموریت هابل در فضا همچنان ادامه خواهد داشت.

17000
مقاله علمی از اطلاعات ارسال‌شده هابل تهیه و منتشر شده است

1,400,000
مشاهدات اجرام آسمانی

5
مرتبه تعمیر توسط فضانوردان اعزامی

19
گیگابایت اطلاعات به‌صورت هفتگی توسط هابل مخابره می‌شود


ملیله فروزانتولد ستاره
در این تصویر سحابی غول پیکر ان‌جی‌سی2014 و همسایه‌اش ان‌جی‌سی2020 در کنار هم دیده می‌شوند که بخشی از یک منطقه بزرگ ستاره‌ساز در ابر بزرگ ماژلانیک (کهکشانی ماهواره‌ای از کهکشان راه‌شیری) است. آنها حدودا 163هزار سال نوری با ما فاصله دارند.

وسترلوند2
عکس هابل از خوشه وسترلوند2 که به مناسبت بیست‌وپنج‌سالگی‌اش گرفته است.


منظره جدید از ستون‌های آفرینش
این یکی از مهیج‌ترین عکس‌های گرفته شده توسط هابل است. منظره‌ای نو از ستون‌های آفرینش سحابی عقاب.