روسیه؛ بازنده بزرگ توافق اوپک‌پلاس

سمیرا مصطفی نژاد_روزنامه نگار


تحولات بازار نفت اتفاقی بود که پیش از ظهور کرونا، زمینه سقوط اقتصاد جهانی را مهیا کرده بود، چرا که تلاش ناکام در تمدید کاهش تولید نفت، موجب شد تا ابرقدرت‌های تولیدکننده نفت در میدان جنگ قیمتی لباس رزم به تن کنند. روسیه و عربستان، 2بازیگر اصلی جنگ قیمت نفت بودند که در اسفند سال گذشته با وجود کاهش تقاضای جهانی نفت به‌دلیل شیوع کرونا، برای کاهش تولید به توافق نرسیدند و همین اختلاف نظر موجب شد تا این دو غول نفتی در جهت اهداف و منافع خود دست به افزایش تولید یا حتی فروش نفت با تخفیف‌های ویژه بزنند. با این همه درد مشترک اپیدمی کرونا باعث شد کشورهای رقیب بار دیگر، 4سال پس از نخستین توافق کشورهای اوپک‌پلاس، در 12آوریل 2020 برای نجات قیمت نفت با یکدیگر توافق کنند. در ماجرای شکل‌گیری جنگ قیمت، به نتیجه رسیدن نشست اوپک‌پلاس و دست یافتن به تفاهمی برای کاهش تولید نفت به‌منظور جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت، 3کشور عربستان، روسیه و آمریکا نقش اساسی برعهده داشتند. هر یک از این کشورها براساس منافع مالی و سیاسی خود در بازار جهانی نفت، دست به تصمیم‌گیری زدند که در نهایت برای سرپا ماندن در این بازار به یک تصمیم جهانی تن دادند.

چرا روسیه عقب‌نشینی کرد؟
براساس گزارش نیویورکر، چاه‌های نفت روسیه به دلایلی مانند نوع آب و هوا و جغرافیا، انعطاف‌پذیری کمتری نسبت به چاه‌های سعودی‌ها دارند. چاه‌های نفتی روسیه را نمی‌توان امروز به‌سادگی غیرفعال کرد و روز بعد دوباره به فعالیت واداشت. کاهش تولید نفت در روسیه می‌تواند به قیمت آسیب دیدن چاه‌های نفتی این کشور و به از دست رفتن میدان‌های نفتی طی سال‌های متوالی منجر شود. این به آن معنی است که پس از توافق اولیه اوپک‌پلاس در سال2016، شرکت‌های نفتی روسیه بیشتر از حدی که مقامات کشور به‌صورت کلامی وعده داده بودند، نفت تولید می‌کردند.
بسیاری از مقامات ارشد در مسکو، ازجمله ایگور سچین- دوست و معتمد قدیمی ولادیمیر پوتین و مدیر شرکت روس‌نفت، شرکت گاز و نفت روسیه- با کاهش میزان تولید نفت در چارچوب اوپک‌پلاس مخالف بودند. آنطور که به‌نظر می‌آمد، روسیه با توافق برسر محدود ساختن میزان استخراج نفت، خود را از سود هنگفتی محروم می‌کرد و در عین حال بالارفتن قیمت‌ها که ناشی از توافق اولیه اوپک‌پلاس بود، به استخراج نفت شیل آمریکا توجیه اقتصادی بخشیده‌ بود و آمریکا که هیچ تعهدی به اوپک‌پلاس نداشت می‌توانست به‌صورت نامحدود نفت استخراج کند. سچین برای مخالفت با محدود‌سازی تولید نفت، دلایل شخصی نیز داشت: او در تلاش بود شرکت نفت و گاز روسیه میدان‌های نفتی گران‌قیمت و ارزشمندی را در قطب شمال اکتشاف کند، اما تا وقتی که شرکت تحت شرایط اوپک پلاس فعالیت می‌کرد؛ آن پروژه‌ها اجراشدنی نبودند.
توافقنامه اولیه اوپک‌پلاس در ابتدا برای روسیه سودمند بود، در دوره‌ای سه ساله، روسیه از بخش هیدروکربن‌ها به سود 120میلیارد دلاری دست‌ پیدا کرد. اما با کاهش میزان تقاضا برای نفت و کاهش قیمت‌ها از اوایل سال‌جاری، شرایط تغییر کرد.

عربستان؛ نبرد برای حفظ قیمت نفت
در اوایل‌ماه مارس، عربستان درخواست کاهش بیشتر تولیدات نفتی اعضای اوپک را داد. با توجه به کاهش قیمت‌ها، محمد‌بن‌سلمان و دیگر چهره‌های قدرتمند صنعت نفت عربستان تمایل کمتری داشتند تا چشم بر پایبندی نیم‌بند روسیه به کاهش تولید نفت ببندند. وضعیت به بن‌بست رسید؛ یا روسیه باید به شرایط جدید کاهش تولیداتش تن می‌داد یا اوپک پلاس تجزیه می‌شد و اعضای آن هراندازه که می‌خواستند نفت استخراج می‌کردند.
در این شرایط بود که شیوع کووید-19در چین، اقتصاد جهان را تحت‌تأثیر قرار داد و در این شرایط، محدود‌کردن تولید نفت برای کرملین بی‌معنی یا دست‌کم ناکارآمد به‌نظر می‌آمد. پاوال سوروکین- قائم‌مقام وزارت نفت روسیه- گفت: ما نمی‌توانیم با کاهش تقاضا مقابله کنیم آن‌هم در زمانی که پایان ماجرا مبهم است. سچین در این دوران زمان را مناسب دید تا اعتراضش را بار دیگر به پوتین ابراز کند و در نامه‌ای خصوصی به پوتین که توسط رویترز منتشر شد، اعلام کرد اجرای درخواست‌های اوپک‌پلاس امتیازی عالی را دراختیار آمریکا قرار داد که برای روسیه تهدیدی استراتژیک است. همچنین گفته می‌شود سچین به پوتین توصیه کرد تا روسیه به صنعت نفت شیل آمریکا و بودجه سعودی‌ها در دردناک‌ترین لحظه ممکن حمله کند، یعنی زمانی که میزان تقاضا برای نفت کاهش یافته‌بود.
جنجال نهایی به نبرد برترین چهره‌های دو کشور تبدیل شد؛ محمد‌بن‌سلمان که به‌خاطر بی‌پروایی‌اش مشهور است و ولادیمیر پوتین که زبان اولتیماتوم را تاب نمی‌آورد. مذاکرات 6مارس در وین به هیچ نتیجه‌ای نرسید. عربستان به این نشست بی‌نتیجه با افزایش تولید نفت خود، 2میلیون بشکه بیشتر از میزان تعیین شده از سوی اوپک‌پلاس پاسخ داد و آن را به بیش از 12میلیون بشکه در روز رساند. علاوه بر افزایش تولید، آرامکو تخفیفی بین 6 تا 8دلار در هر بشکه برای مشتریان خود اختصاص داد که توجه پالایشگاه‌های چین و هند را به‌خود جلب کرد. با خبر افزایش تولید، قیمت نفت تا مرز 20دلار نیز کاهش یافت. در عرض یک روز، قیمت نفت 30درصد کاهش یافت و ارزش روبل به دلار 10درصد کم شد. با این‌همه هنوز روس‌ها انتظار داشتند اول عربستان کوتاه بیاید.
اگرچه گفته می‌شود کاهش فروش نفت می‌تواند در سال2020 عربستان را با کسری بودجه شدیدی مواجه سازد - ‌ادعایی که سقوط ارزش سهام آرامکو در دوران کاهش تقاضای نفت می‌تواند نشان تأیید آن باشد - با این‌همه سعودی‌ها در شرایط بحران از نظر مالی توانمندی مدیریت بیشتری دارند تا روس‌ها، زیرا گفته می‌شود درآمد نفتی عربستان صرف پروژه‌های پرهزینه‌ای مانند چشم‌انداز سعودی 2030می‌شود اما روس‌ها این درآمد را برای تامین بودجه اداره کشورشان لازم دارند.
علاوه بر تهدید اقتصادی، این ایده که قیمت‌ پایین نفت، میخی برتابوت صنعت نفت شیل آمریکاست، برای پوتین لحظه به لحظه غیرواقعی‌تر می‌شد زیرا برخلاف این تصور که قیمت زیر 50دلار برای هربشکه نفت توجیه اقتصادی استخراج نفت شیل را از بین می‌برد، مشخص شد بعضی از حوزه‌های نفت شیل آمریکا با نرخی بسیار پایین‌تر قادر به تولید نفت هستند. توافق پوتین- سچین برسر این بود که روسیه می‌تواند با کاهش قیمت نفت، عربستان سعودی و صنعت نفت شیل آمریکا را با استفاده از منابع مالی مختلف همزمان از پا درآورد. این شیوع کرونا بود که نقشه‌های روسیه و تقریبا همه کشورهای دیگر را نقش‌ برآب ساخت و هرآنچه که زمانی منطقی به‌نظر می‌آمد، پس از شیوع ویروس عملا بی‌معنی شد.
پوتین و مشاورانش در نهایت به این نتیجه رسیدند که درصورت سقوط قیمت نفت به زیر 20دلار، روسیه در سال2020 با خسارت مالی صدها میلیارد دلاری مواجه خواهد‌شد. درنتیجه نسبت به توافق با عربستان نرم‌تر شدند. همچنین برای روسیه، مشارکت آمریکا در مکانیزمی جهانی که قرار بود قیمت نفت را تثبیت کند و تن دادن به تعهدات آن، یک هدف مازاد محسوب می‌شد.
پس از توافق ضمنی آمریکا در کاهش تولید نفت و حتی به‌عهده گرفتن بخشی از کاهش تولید مکزیک، روسیه به توافق تن داد. روسیه و عربستان در این توافقنامه متعهد شده‌اند روزانه 2.5میلیون بشکه از تولیدات خود بکاهند، بسیار بیشتر از 500‌هزار بشکه‌ای که پوتین در‌ ماه مارس زیر بار کاهش آن نرفت. در توافقنامه قدیمی اوپک‌پلاس، روسیه یک میلیون بشکه بیشتر از عربستان نفت تولید می‌کرد اما اکنون هردو کشور به یک اندازه تولید خواهندداشت. علاوه براین، اینطور به‌نظر می‌رسد که آمریکا برنده نهایی این جدال نفتی است، زیرا هیچ‌یک از تعهدات آمریکا در توافقنامه به جزئیات تشریح نشده‌‌اند و گفته می‌شود کاهشی که ترامپ وعده آن را داده، همان کاهش تولیدی است که در روند طبیعی کاهش تقاضا در بازارهایش رخ داده‌است.

توافق با عربستان
پوتین و مشاورانش در نهایت به این نتیجه رسیدند که درصورت سقوط قیمت نفت به زیر 20دلار، روسیه در سال2020 با خسارت مالی صدها میلیارد دلاری مواجه خواهد‌شد. درنتیجه نسبت به توافق با عربستان نرم‌تر شدند. همچنین برای روسیه، مشارکت آمریکا در مکانیزمی جهانی که قرار بود قیمت نفت را تثبیت کند و تن دادن به تعهدات آن، یک هدف مازاد محسوب می‌شد