مشت پوچ ترامپ در توافق اوپک‌پلاس

سمیرا رحیمی_روزنامه نگار

کشورهای تولید‌کننده نفت روز یکشنبه 12آوریل 2020 طی مذاکراتی تاریخی، برسر کاهش میزان تولید نفت به توافقی بزرگ دست‌یافتند؛ دستاوردی که با تلاش بی‌سابقه و هماهنگ روسیه، عربستان سعودی و ایالات متحده برای تثبیت قیمت نفت و به‌صورت غیرمستقیم تثبیت بازارهای مالی جهانی به‌دست آمده‌است.
حضور پررنگ عربستان و روسیه، به‌عنوان بزرگ‌ترین کشورهای تولید‌کننده نفت در جهان در این قرارداد برای تنظیم اهداف تولید نفت جهانی امری عادی است. اما دونالد ترامپ که با مسائلی مانند انتخابات دور بعد ریاست‌جمهوری آمریکا، اقتصاد رو به افول و دست‌و‌پنجه نرم کردن شرکت‌های نفتی آمریکایی با کاهش ناگهانی قیمت‌ها مواجه‌است، قدمی‌ غیرعادی برداشت و به جنگ قیمتی که از یک ‌ماه پیش میان روسیه و عربستان درگرفته بود، ‌ورود کرد و رسیدن به توافق میان کشورها را به یک اولویت مهم تبدیل کرد.
ترامپ با مداخله در این توافقنامه و پیشنهاد کاهش تولید نفت خود، اوپک را از شدید‌ترین جنگ برسر قیمت نفت نجات داد، اما در اصل آمریکا هیچ تغییری در تولید نفت خود ایجاد نکرده‌است، شیوع ویروس کرونا عامل اصلی کاسته شدن تولید نفت آمریکا بوده‌است؛‌ و این اولین‌باری نیست که این استاد فریبکاری با کمترین هزینه و حتی بدون هزینه، به توافقی بزرگ دست می‌یابد. او در سال1994 نیز با تکنیکی مشابه، امپراتوری‌اش را که زیر فشار بدهی درحال نابودی‌ بود، ‌نجات داد.
بحران نفت از اواسط‌ماه مارس آغاز شد، پس از آنکه روسیه به درخواست کاهش میزان تولید نفت عربستان برای مدیریت قیمت نفتی که تحت‌تأثیر کاهش تقاضای ناشی از شیوع کرونا سقوط کرده‌بود، پاسخ منفی داد. عربستان برای فشار وارد کردن به روسیه تولید خود را روزانه 3میلیون بشکه افزایش داد و بازار را از نفت اشباع کرد. این اقدام باعث کاهش قیمت نفت سبک وست‌تگزاس اینترمیدیت (محک یا شاخص برای قیمت‌گذاری نفت در بازارهای جهانی) شد و قیمت هر بشکه از این نفت که در ابتدای سال2020 حدود 60 دلار بود، در اواخر‌ماه مارس به 20دلار رسید. در اوایل‌ماه آوریل روسیه تسلیم شد، اما مکزیک به‌عنوان یاغی جدید با توافقنامه مخالفت کرد. مکزیک مشابه روسیه عضو اوپک نیست، اما به گروه اوپک‌پلاس تعلق دارد. اوپک‌پلاس بر تولید 50درصد از نفت جهان کنترل دارد، از این‌رو اگر اعضای آن با یکدیگر تقابل داشته باشند، جهان با دوران جدید نفت خام 20دلاری مواجه خواهد‌ شد؛ سناریویی که می‌تواند برای صنعت نفت آمریکا با 9.8میلیون نفر آمریکایی شاغل در آن فاجعه‌بار باشد. این شاغلین به‌ویژه در بخش تولید نفت شیل که آمریکا را به بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان تبدیل کرده، مشغول به‌کارند. براساس آمار شرکت پژوهشی HIS Markit استخراج نفت از چاه‌های نفت شیل آمریکا معمولا با قیمت 50دلار و بالاتر صرفه اقتصادی خواهند‌داشت. این درحالی است که در اوایل‌ماه مارس، نفت با قیمت بشکه‌ای 10دلار در بازار عرضه می‌شد. این کاهش قیمت به آن معنی است که صرفه اقتصادی نفت شیل از بین خواهد‌ رفت، هزاران آمریکایی بیکار خواهند ‌شد، ‌آمریکا مقام بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان را از دست خواهد ‌داد و تمامی این موارد، ‌در دور بعدی انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا به نفع ترامپ نخواهد ‌بود.
در این شرایط بود که دونالد ترامپ که معمولا اوپک را کارتلی خطرناک می‌داند که جیب آمریکایی‌ها را با ایجاد تورم در قیمت‌ها خالی می‌کند، به بهانه نجات مشاغل آمریکایی‌ها، در نقش حمایت از اوپک ظاهر شد. شرح وقایع تلاش ترامپ برای به نتیجه رسیدن قرارداد نفتی کاهش میزان تولید توسط کشورهای نفتی جهان را می‌توان در سخنانش در نشست‌های خبری روزانه‌اش درباره شیوع کرونا و همچنین بیانیه‌های مقامات عربستان، روسیه و مکزیک دنبال کرد.
سعودی‌ها می‌خواستند مکزیک میزان تولید روزانه‌اش را 350هزار بشکه کاهش دهد، ‌درحالی‌که پیشنهاد مکزیک کاهش 100هزار بشکه بود. هیچ‌یک از طرفین از خواسته خود کوتاه نمی‌آمدند و ترامپ مسیر را برای رسیدن به توافق هموار کرد. او 9 آوریل 2020 در تماسی با همتای مکزیکی خود آندرس مانوئل لوپز اوبرادور اعلام کرد آمریکا برای کمک به مکزیک در مشارکت در توافقنامه جدید کاهش تولید، 250هزار بشکه در روز از میزان تولیدات خود خواهد ‌کاست.
ترامپ روز 10آوریل نیز تماسی سه‌جانبه با ولادیمیر پوتین و بن سلمان برقرار کرد تا دستاورد خود را اعلام کند و درنهایت تلاش‌اش اثر کرد. طی تعطیلات آخر هفته لوپز اوبرادور، ترامپ را به‌خاطر سخاوتمندی‌اش ستود و اعلام کرد ترامپ به مکزیک کمک خواهد کرد و اقدام او را تاریخی نامید. در نهایت در روز 12 آوریل 2020 اوپک‌پلاس امضای توافقنامه‌ای جدید میان 24کشور عضو برسر کاهش 13درصدی تولید جهانی را اعلام کرد.
اقدام ترامپ در به ‌سرانجام رساندن توافقنامه مورد تشویق فراوان قرار گرفت. وزیر انرژی عربستان -شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان- با شعف اعلام کرد اوپک زنده و پویاست. مؤسسه پترولیوم آمریکا ترامپ را به‌خاطر نقش‌اش در به سرانجام رسیدن این توافقنامه ستود و حتی اقتصاددان و متخصص حوزه انرژی، دانیل یرگین در مصاحبه‌ای تلویزیونی ترامپ را به‌خاطر صرف‌نظر کردن از تنفرش از اوپک و درک وضعیت کاهش قیمت نفت به‌عنوان مسئله‌ای برای امنیت ملی آمریکا مورد ستایش قرار داد و این قرارداد را بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین قرارداد دوران کاری ترامپ اعلام کرد.
قرارداد‌های بزرگ معمولا به امتیاز‌دهی‌های بزرگ نیاز دارند، ‌اما ترامپ برای دستیابی به توافق از چه امتیازی دست‌کشید؟ گزارش‌ها حاکی از آن هستند که ولادیمیر پوتین به ترامپ فشار آورده است تا به‌صورت قانونی سهمیه‌هایی را به تولید‌کنندگان نفت خود تحمیل کند. ترامپ زیر بار این موضوع نرفت. اگرچه دولت فدرال از نظر فنی می‌تواند قوانین ضدانحصاری را لغو کرده و شرکت‌ها را برای ایجاد فضایی اوپک‌مانند مجبور به محدود‌سازی‌ تولیداتشان کند اما مکانیزمی برای انجام آن وجود ندارد. به جای این‌کار، ترامپ در نشست خبری که پس از به نتیجه‌رسیدن قرارداد برگزار شد اعلام کرد: کاهش تولید پیش از این انجام شده‌است، زیرا اقتصاد ما اقتصادی بازار‌محور است. ترامپ با گفتن این سخنان در واقع در حال توصیف بازار‌های آسیب‌دیده آمریکا بود. بحران شیوع کرونا به اندازه‌ای بر فروش نفت آمریکا تأثیر گذاشت که تولیدکنندگان نفت آمریکایی بدون وجود خریدار، استخراج را متوقف کرده و روند تولید را کاهش دادند. تولید‌کنندگان نفت آمریکا، کاهش تولید را نه به درخواست دولت، بلکه به خواسته خود اجرا کرده‌اند. در واقع، این کاهش تولید چه مکزیک، ‌روسیه و عربستان به توافق می‌رسیدند و چه به مبارزات خود ادامه می‌دادند، اتفاق می‌افتاد.
براساس آمار سازمان انرژی آمریکا، EIA، میزان تولید نفت خام آمریکا در هفته منتهی به سوم آوریل 2020 نزدیک به 600هزار بشکه در روز کاهش داشته‌است و از 13میلیون بشکه در روز به 12.4میلیون بشکه در روز رسیده‌است؛ یعنی سه برابر میزانی که ترامپ وعده داده‌است. در روز 10 آوریل در نشست گروه 20در ریاض، زمانی که ترامپ درحال مانور دادن درباره تأثیر اقدامش بر نجات اقتصاد آمریکا و جهان بود، وزیر نیروی آمریکا اعلام کرد تولید نفت در سال 2020 بدون مداخله دولت تا 2میلیون بشکه در روز کاهش پیدا خواهد‌کرد، و این مقدار یعنی 10برابر میزانی که ترامپ برای به نتیجه‌رسیدن توافقنامه وعده داده‌ است.
همچنین حین امضای قرارداد کاهش تولید نفت اوپک‌پلاس، ‌دولت ترامپ هیچ سند مکتوبی ارائه نکرده‌است، یعنی هیچ معیاری برای سنجش کاهش 200هزار بشکه در روز از تولیدات نفت آمریکا در دست نیست. یک منبع آگاه در دولت آمریکا که در جریان این توافقنامه بوده‌است به نشریه فورچون گفته است که وعده‌های ترامپ غیررسمی هستند زیرا کاهش تولید نفت آمریکا تحت‌تأثیر بازار آزاد است و چه‌کسی به جز ترامپ می‌تواند امتیازی واهی را فداکاری بزرگی نمایش دهد که به مصالحه لجوج‌ترین رقبای تجاری جهان و- دست‌کم تا به این لحظه- به نجات صنعت نفت شیل در آمریکا منجر شده‌ است؟