مفتی ملت اصحاب نظر

رضا داوری‌اردکانی ـ  استاد فلسفه و رئیس فرهنگستان علوم

با سعدی، عصر دیگری در تاریخ ما و در زبان ما آغاز شده است. فارس و ایران با سعدی، عصر دیگری را آغاز کرده‌اند. وقتی مغولان هرچه را در خراسان و در شرق ایران بود، نابود کردند شیراز، مرکز و مهد ادب فارسی شد و سعدی حفاظت و نگهبانی کاخ بلندی را که فردوسی بنا کرده بود، به‌عهده گرفت و این بخت زبان فارسی بود که چنین نگهبان بزرگی داشت.
 او در همان زمان که زنده بود، آموزگار و مربّی مردمان شد و این شرف را نه فقط از آن رو یافت که در نظامیه در محضر این یا آن درس خوانده بود بلکه او به قول خودش «مفتی ملت اصحاب نظر» بود و این مقام مفتی‌بودن را با شاعری یافته بود.
زبان با شاعر، تعین و دوام پیدا می‌کند. مردمان معمولا با گردش شب و روز و رسوم متداول خو می‌گیرند و در آنها حل می­‌شوند اما متفکران و ازجمله آنان شاعران، از قهر این زمان که امتداد سایه زمان گذشته است، آزادند. آنها زمان خود را درمی­‌یابند و راه دیگری در تاریخ می­‌گشایند. زمان را آنها می­‌یابند و آن را از طریق زبان برای سکونت مردمان در آن آماده می­‌کنند. 
اگر آدمی متفکر و شاعر نبود، مثل گیاهان و حیوانات، بدون تاریخ و محکوم شرایط محیط بود ولی انسان زبان دارد و با زبان به جایی یا جاهایی راه می‌برد که فرشته و حیوان به آنجا راه ندارد و مردم را با خود به آن وادی‌ها می‌برد.