آموزش مجازی؛ از سایه به آفتاب
امید علی مسعودی _ عضو هیأت علمی دانشگاه سوره
ورود فناوری به کشور ما در مقاطع مختلف تاریخی اغلب با بدبینی همراه بوده است؛ تجربه نشان می‌دهد این بدبینی از بین نمی‌رود مگر اینکه خودمان آن فناوری را مورد آزمون و خطا قرار دهیم و به‌تدریج به آن اعتماد کنیم؛ تنها در این صورت است که از آن استفاده می‌کنیم.
مواجهه جامعه ایران با آموزش مجازی و آنلاین هم همین‌گونه است. ابتدا زمانی که آموزش مجازی به‌عنوان یک امکان جدید مطرح و معرفی شد، دانشجوها و استادان از آن استقبال نکردند و در نتیجه آموزش‌آنلاین در نظام آموزشی و دانشگاهی ما رشد چندانی پیدا نکرد.
تا پیش از بروز و شیوع کرونا در کشور، هیچ‌کس تصور نمی‌کرد، تامین زیرساختها برای آموزش‌آنلاین و مجازی برای تمامی دانش‌آموزان و دانشجویان نیازی ضروری است. نیاز به آموزش آنلاین به این شکل گسترده وجود نداشت و دست‌اندرکاران و برنامه‌ریزان حوزه آموزش هم خیلی به‌دنبال این نبودند که زیرساختها از جمله، امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مورد نیاز را گسترش دهند، اما با تعطیلی یکباره مراکز آموزشی، ضرورت تامین زیرساختها در این بخش جدی شد.
این تجربه هنوز تازه است اما یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در سر راه تحصیلات آنلاین در کشورمان مشاهده می‌شود موضوع سرعت پایین اینترنت است، اگر قرار است که ما با آموزش مجازی روند تحصیلات دانش‌آموزان و دانشجویان را پیگیری کنیم هم باید حجم اینترنت را بالا ببریم و هم اینترنت را برای این دسته از افراد رایگان کنیم. الان وضعیت در دانشگاه‌ها به‌گونه‌ای است که برخی کلاس‌ها به‌دلیل کند بودن اینترنت تشکیل نمی‌شود و به روزهای بعد موکول می‌شود اما در همان روزهای جبرانی نیز همان مشکل کندی و یا قطع و وصل‌‌های مکرر اینترنت وجود دارد.
تقویت زیر ساخت‌های آموزش عالی و آموزش و پرورش و تقویت فضای اینترنت از مهم‌ترین اقداماتی است که دولت می‌تواند در این روزها بر آن تمرکز کند.
سوی دیگر ماجرا این است که اجبار به راه‌اندازی آموزش آنلاین و در واقع شرایط اضطراری دوران کرونا باعث شد، تامین برخی امکانات سریع‌تر فراهم شود و در مقابل برخی محدودیت‌ها و ضعف‌هایی که در این مسیر داریم هم آشکار شود.
در شرایط فعلی و با درنظر گرفتن مجموع توان آموزش آنلاین در کشورمان، این آموزش‌ها پاسخگوی نیاز تحصیلی دانشجویان و دانش‌آموزان نیست. یعنی آموزش‌ها به‌دلیل فراهم نبودن زیرساختها، از کیفیت و استاندارد آموزشی مطلوبی برخوردار نیستند.به همین دلیل مثلا در تعدادی از دانشگاه‌ها اگر چه آموزش‌ها آنلاین است، اما صرفا به‌صورت صوتی برگزار می‌شود. درحالی‌که آموزش آنلاین زمانی مؤثر خواهد بود که ترکیبی از صوت، تصویر، آموزش با فیلم، کتابخانه مجازی و امکانات دیگر باشد. زمانی که ما از آموزش آنلاین دانشگاهی صحبت می‌کنیم، دانشجو باید در شرایطی قرار بگیرد که حضورش در این کلاس‌ها به همان کیفیت، دانشگاه‌ها و مدارس باشد و تنها عنصر مکان و بحث حضور فیزیکی حذف شده باشد.
در سال‌های گذشته، زمان زیادی را برای تامین زیر ساخت‌های لازم برای آموزش آنلاین داشتیم. بسیاری از روزها در کشورما به‌دلیل آلودگی هوا، بارش برف، حوادثی مثل زلزله و...تعطیل اعلام می‌شد. در همان زمان‌ها می‌شد این نوع آموزش را در کشورمان برای مدارس و دانشجویانی که امکان حضور در کلاس درس را ندارند، آغاز کنیم،گام‌های موثری برای تامین زیرساختها برداشت اما بخشی از نظام آموزشی کشور با سیاستگذاری مدیران محافظه‌کار با میانگین سنی بالا پیش می‌رود؛ بسیاری از آنها از تغییرات و نوآوری می‌ترسند و تکیه بی‌دردسر بر صندلی مدیریت را ترجیح می‌دهند.
به هر حال شیوع کرونا و شرایط تازه‌ای که در پس آن ایجاد شده، مدیران را وادار کرده تا ضرورت تغییر را بپذیرند، حتی اگر پیش از این در برابر آن مقاومت می‌کردند و آموزش آنلاین را به سایه رانده بودند، حالا ناگزیرند شیوه‌های آموزش از راه دور را جایگزین موقت آموزش حضوری کنند.
فراموش نکنیم که بعد از گذر از این دوره نیز ما نیازمند آموزش حضوری هستیم. شاید در دوران پسا‌کرونا عده‌ای از مدیران معتقد باشند که آموزش مجازی راحت‌تر و کم‌هزینه‌تر است، اما آموزش حضوری و حضور سر کلاس امکانات و امتیازاتی دارد که آموزش مجازی فاقد آن است. ممکن است در آینده‌ای نه چندان دور به همان میزانی که الان در برابر آموزش مجازی مقاومت وجود دارد، آغاز آموزش سنتی و حضوری با وجود همه مزایایش با مقاومت روبه‌رو شود، اما در تمام دنیا با وجود اینکه برخی کشورها تمام شرایط آموزش مجازی پیشرفته را دارند باز هم آموزش حضوری را از رده خارج نکرده‌اند، ما همچنان به حضور در کلاس‌های درس نیاز خواهیم داشت و چراغ این کلاس‌ها باید روشن بماند.
