کرونا ضعف زیرساخت‌های آموزشی را نمایان کرد

برگزاری آنلاین کلاس‌های دانشگاه‌ها و مدارس آنگونه که امروز و در دوران کرونا آن را تجربه می‌کنیم، تجربه تازه‌ای است. بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی برای ورود به این دوران آمادگی نداشتند؛ نه از نظر زیرساخت‌های فنی و نه از نظر آموزش نیروی انسانی. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگویی است کوتاه با «مجید رضاییان»، استاد علوم ارتباطات و روزنامه‌نگاری درباره تجربه این روزهای آموزش آنلاین در مراکز آموزشی و تغییراتی که پیش روی ماست.
          
 آیا بعد از شیوع ویروس کرونا و تعطیل شدن دانشگاه‌ها، مدارس و سازمان‌ها آمادگی ورود به فضای مجازی را داشتیم ؟ 
پیش از اینکه پاسخ این سؤال را بدهم باید بپرسیم که آیا ما آمادگی این را داریم که بسیاری از کارهایمان _ آموزش و غیرآموزش- را به فضای آنلاین ببریم و آیا زیرساخت‌ها و آمادگی این کار برای ما وجود دارد یا خیر؟ باید به این نکته توجه کنیم که زیرساخت توسعه فنی و ارتباطی ایران محدودیت‌هایی دارد و تا وضع مطلوب فاصله داریم.
هم‌اکنون بحث تجارت‌ الکترونیک و آموزش بر پایه فضای مجازی طراحی شده، در خیلی موارد می‌گویند، زمینه کار در فضای مجازی فراهم نیست اما در عین حال شاهد هستیم که بخش زیادی از کارها در این فضا صورت می‌گیرد؛ بنابراین دستاوردهایی داشتیم اما به نسبت رقبای خود مثل کره‌جنوبی و کشورهای همسایه‌مان عقب‌تر هستیم.
شیوع ویروس کرونا، نقطه‌ضعف ما را در زمینه ضعیف بودن زیرساخت‌ها نشان داد. پس واضح است که در این زمینه باید دست به ابتکارهای تازه‌ای بزنیم، نخست اینکه باید ظرفیت‌هایمان را بالا ببریم و ارتباط را ساده‌سازی کنیم. یعنی باید از کرونا به‌عنوان فرصت استفاده کنیم و نقطه‌ضعف‎هایمان را برطرف کنیم. الان دنیا به سمت «وب3» در حال حرکت است. دنیای «وب3» دنیای سمنتیک(Semantics) معنی‌شناسی و مانند ایموجی‌ها در شبکه‌های اجتماعی یا وب 2است. زبان‌های گفتاری در وب 3گسترش پیدا می‌کنند و نشانه‌شناسی افزایش پیدا می‌کند؛ در این دنیا شهر به رسانه تبدیل می‌شود و تبلیغات و رسانه‌ها عوض خواهد شد و این مسیر ادامه پیدا خواهد کرد.
 ما کجای این دنیا هستیم؟
هر زمانی که اتفاقی به وقوع می‌پیوندد ما یادمان می‌افتد که از ضرورت‌ها عقب هستیم. به همین دلیل است که معتقدم از کرونا باید به‌عنوان فرصت استفاده کنیم و این نقطه ضعف را برطرف کنیم. آنطور که گفته می‌شود این ویروس با زندگی بشر آمیخته می‌شود و به همین دلیل است که معتقدم دنیایمان را باید تغییر دهیم و در فضای مجازی که این روزها خیلی با آن سر و کار داریم-از تدریس و تحصیل گرفته تا تبلیغات و بازرگانی و تجارت و...- ظرفیت‌های لازم را ایجاد کنیم.
 برخی تحلیلگران می‌گویند شرایط کرونا، بخشی از فرایندها ازجمله تأمین زیرساخت‌های آموزش آنلاین را تسریع می‌کند. شما چه فکر می‌کنید؟
با استفاده از مدیریت بحران می‌توانیم نقطه‌ضعف‌ها را شناسایی کنیم، خودمان را محک بزنیم و به یافته‌های تازه برسیم. شناسایی این موارد باعث می‌شود که ما از دست‌اندازها و بحران‌های بعدی راحت‌تر عبور کنیم و کمتر با مشکل و مانع مواجه شویم، اما ماجرا این است که ما هنوز مدیریت بحران را در شرایط غیربحران ندیده‌ایم و هنوز برای مدیریت بحران به یک مدل واحد نرسیده‌ایم. آنچه تا‌کنون بوده مدیریت بحران حین بحران بوده است؛ درحالی‌که حین بحران، اجرای مدیریت بحران را باید داشته باشیم نه مدیریت را.
 الان وضعیت آموزش مجازی در مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها چگونه است؟ اساتید و دانشجوها توانسته‌اند با این آموزش کنار بیایند؟
در آموزش مجازی که فقط به‌صورت صوتی ارائه می‌شود، ممکن است خیلی از استادان فضایی حسی را که در آموزش حضوری داشتند در آموزش آنلاین نداشته باشند. اما این وضعیت در کلاس‌های مجازی تصویری کمی بهتر است و حس سر کلاس بودن بیشتر توسط دانشجوها و استادان احساس می‌شود. افرادی که در فضای وب تا قبل از این مسائل جلساتی را برگزار نکرده باشند و یا حضور کمتری در این فضا داشته‌اند، ممکن است تجربه آموزش آنلاین برایشان تازه باشد. نظام‌های آموزشی در دانشگاه‌ها باید تا قبل از اینکه ناچار به تعطیلی بلندمدت می‌شدند، زمینه آموزش آنلاین را برای استادان فراهم می‌کردند اما نظام آموزشی ما آماده ورود به این عرصه نبود.
 آینده آموزش آنلاین را در دوران پسا کرونا چطور می‌بینید؟
تصور می‌کنم با وضعیت فعلی آموزش خصوصی در دنیای وب 3پررنگ شود؛ اگر چه بخش‌های دولتی از این مسئله کمی عقب هستند. این روزها با تعطیلی ادارات و دانشگاه‌ها و مراکز علمی، شاهد رشد لایوهای اینستاگرامی هستیم؛ بنابراین زمانی که آموزش تصویری شیوع بیشتری پیدا کند، باورپذیرتر خواهد شد و دانشگاه‌ها به جای آموزش‌های آنلاین صوتی باید به سمت آموزش‌های تصویری مجازی بروند.