مثلث کرونا، انتخابات و تنش

رامین مهمانپرست _ سخنگوی پیشین وزارت خارجه 

در اوج شیوع بیماری کرونا در سطح جهان و درحالی‌که آمریکا به نخستین کشور در آمار مبتلایان و تلفات این بیماری تبدیل شده، ایجاد تنش در خلیج‌فارس از سوی آمریکایی‌ها از چند بعد قابل بررسی است:
 مقامات آمریکایی ظاهرا به‌رغم وضعیت جدیدی که دنیا بر اثر شیوع کرونا پیدا کرده و شکل جدیدی از روابط ‌بین‌الملل شکل گرفته، همچنان به رویه قبلی خود یعنی دخالت در امور دیگر کشورها و عرض‌اندام به‌عنوان کدخدا و امر و نهی به کشورهای مستقل به‌ویژه منطقه حساس خلیج‌فارس ادامه می‌دهند.

تحلیلگران، دنیای بعد از کرونا را متفاوت با الان می‌دانند، اینکه در سیاست خارجی کشورها همچنان شاهد رویه گذشته باشیم، جای تعجب دارد.
حادثه اخیر شاید از این جهت حائز اهمیت است که عبور محموله‌های انرژی و امنیت نفتی ادعایی بوده که آمریکایی‌ها به بهانه آن به منطقه خلیج‌فارس آمدند. از طرف دیگر، ایران اعتقاد به حفظ آبراه‌های حیاتی با حضور کشورهای منطقه و امنیت جمعی دارد و حضور کشورهای فرامنطقه‌ای را تحریک‌آمیز و مخل امنیت آبراه‌ها می‌داند.
ایران اخیرا به توانمندی شگرفی در ارسال ماهواره نظامی دست یافته بود. شاید این حرکت مقامات آمریکایی را متعجب کرد و آنها از شدت عصبانیت اظهارات تازه‌ای را مطرح کردند که می‌تواند به تنش در منطقه اضافه کند. این در شرایطی است که آمریکایی‌ها از این تهدید‌ها طرفی نمی‌بندند.

به‌نظر می‌رسد اظهارات اخیر ترامپ در تهدید نیروی دریایی ایران، ‌در ادامه جسارت آمریکا در ترور سردار سلیمانی باشد. آن حادثه وضعیت جدیدی را رقم زد که منجر به تسریع خروج آمریکا از عراق شد که می‌تواند مقدمه خروج آمریکا از کل منطقه شود و در همین رابطه مقامات آمریکایی برای اینکه صورت مسئله را عوض کنند تا دلیلی برای ادامه فعالیت‌های مداخله‌گرایانه در منطقه داشته باشند، سعی می‌کنند تنش‌های جدیدی را رقم بزنند. اگر این سیاست به دور از درک عقلانی مقامات آمریکایی باشد و آمریکایی‌ها تصمیم نهایی را بر عهده ترامپ بگذارند و او تصور کند ترور سردار سلیمانی دستاوردی برای او بوده و بخواهد اقدام تازه‌ای مرتکب شود، وضعیت برای آمریکا متغیر می‌شود و آمریکایی‌ها ممکن است دچار مشکلات جدی شوند که الان تصوری از آن نداشته باشند. اینکه آمریکایی‌ها تصور کنند به‌علت شیوع کرونا و وضعیت اقتصادی ایران شرایط طوری شده که دست به اقدامات جدیدی مانند ترور سردار سلیمانی بزنند، یک اشتباه محاسباتی است.
نکته دوم این است که چرخ اقتصادی در اکثر کشورهای دنیا خوابیده و خسارات زیادی به کشورها وارد شده. در آمریکا برآورد 2000میلیارد دلار خسارت ناشی از بحران کرونا وجود دارد. اروپایی‌ها با تصویب بودجه 540میلیارد یورویی سعی می‌کنند این مسئله را کنترل کنند. این وضعیت در کشورهای آسیایی هم قابل مشاهده است و صنایع بزرگ مثل گردشگری دچار بحران شده و اقتصاد نفتی را هم تحت‌تأثیر قرار داده و افت قیمت بی‌سابقه نفت، کشورهای تولید‌کننده را متضرر کرده و ازجمله کشورهایی که با بحران مواجه شده‌اند، کشورهای عربی و آمریکا هستند. زمانی تولید نفت شیل برای آمریکا صرفه اقتصادی دارد که قیمت نفت از یک مقداری بالاتر باشد.
از طرفی اگر‌چه ایران هم مثل بقیه کشورهای نفتی با کاهش درآمدهای نفتی روبه‌رو بوده است و هم فشار تحریم‌ها را داشته، ولی باید درنظر داشت کشوری که 40سال تحت تحریم جدی بوده و شرایط سخت را تجربه کرده، آمادگی تطبیق خود با شرایط جدید را بیشتر از کشورهایی که غافلگیر و دچار شوک شده‌اند، دارد. بنابر‌این اگر محاسبه آمریکا بر مبنای ضعیف‌شدن اقتصاد ایران به‌خاطر تحریم، نفت و کرونا‌ست و فکر می‌کنند باید فشار نظامی هم وارد کنند، این یک اشتباه محاسباتی است، چون ایران به نسبت دیگران کمترین تأثیر را از وضعیت اخیر پذیرفته است.

در تحلیل کلی باید بدانیم احتمال تنش در خلیج‌فارس فقط به نوع تصمیم‌گیری‌های غیرعاقلانه مقامات آمریکایی بستگی دارد. اگر آنها دست به عملی بزنند که محاسبات غلطی داشته باشد، ایران از حریم خود با قاطعیت دفاع خواهد کرد. آنها نباید تردیدی در عکس‌العمل ایران داشته باشند. البته بعید می‌دانم اتفاق نسنجیده‌ای بخواهد بیفتد، مگر اینکه به‌خاطر ناکارآمدی ترامپ در مدیریت بحران کرونا و شرایط بد انتخاباتی و نارضایتی‌های داخلی افکار عمومی، ضربه شدید به اقتصاد آمریکا و کاهش قیمت نفت ترفندی از طرف تیم ترامپ برای تغییر صورت مسئله طراحی شده باشد که ایجاد یک بحران بتواند ‌قیمت نفت را افزایش دهد تا هم کشورهای عربی خلیج‌فارس که متحدان آمریکا هستند از این وضعیت رهایی یابند و هم در انتخابات آمریکا از آن بهره‌برداری شود. درحالی‌که با هر تحلیلی که نگاه کنیم، باید بدانیم اقدام ایران در دفاع از خود و برخورد قاطع کاملا مشروع است و می‌تواند محکم با پشتوانه قوی باشد.
نکته آخر این است که ویروس کرونا شاید نشان‌دهنده مسیر اشتباه بشر در به‌هم‌ریختن محیط‌زیست، جنگ‌افروزی، قدرت‌طلبی، جاه‌طلبی و مداخله‌گری و نیز نشانگر خواست طبیعت برای رفتاری مناسب‌تر و زندگی همراه با صلح و آرامش و همزیستی مناسب‌تر باشد، این ویروس ممکن است تأثیری در افکار کشورهای قدرتمند جهان امروز نداشته باشد و آنها بخواهند به سیاست‌های خود ادامه دهند اما وقتی در چنین دنیایی زندگی می‌کنیم، باید بدانیم راه حفظ استقلال کشور این است که خودمان نقاط ضعفمان را بر‌طرف کنیم. ما در حوزه نظامی به تکیه‌گاه مناسبی رسیده‌ایم ولی نباید از این نکته غافل شویم که ساختارهای غلط اداری و اقتصادی کشور و داشتن دولت بزرگ و پرهزینه که امکان فعالیت به بخش خصوصی نمی‌دهد و افزایش فشار اقتصادی به مردم در نتیجه افزایش تورم ممکن است مورد سوءاستفاده بدخواهان ایران قرار بگیرد، پس بهترین راه خنثی‌کردن توطئه‌های آمریکا این است که وضعیت خودمان را ارزیابی کنیم و ساختارهای اقتصادی را با تصمیمات شجاعانه تغییر دهیم.