ساز‌ها را تنها نگذارید
اقتصاد موسیقی ایران و جهان کرونازده در گفت‌و‌گو با اردوان جعفریان
ندا انتظامی- روزنامه‌نگار
می‌گویند وزن تمام ویروس ناشناخته کرونا در جهان 5گرم است و توانسته تمام فعالیت‌های دنیا را به تعطیلی بکشاند. حال این ویروس 5گرمی خسارتی نزدیک به 200میلیارد یورو به فرهنگ اروپا و به ازای هرماه 500میلیارد تومان به فرهنگ ایران وارد کرده و موسیقی، چه در جهان و چه در ایران خسارت‌های بسیاری دیده است. اردوان جعفریان، عضو مجمع جهانی موسیقی یونسکو درباره شرایط موسیقی در جهان و ایران اشاره به توسعه‌یافتگی و عدم‌توسعه کشورها دارد: «پاندمی که این روزها اتفاق افتاده، باعث واردآمدن ضربه‌های محکمی به اقتصاد دنیا شده و صنعت موسیقی هم جزئی از این اقتصاد است. با این نگاه که صنعت موسیقی در رده اول نیازهای کشورهای در حال توسعه نیست، بلکه به‌عنوان یک نیاز روزانه در کشورهای توسعه‌یافته قابل بررسی و ارزیابی است، بنابراین در مناطقی مثل کشور ما، پاکستان، امارات متحده و همه کشورهایی که در حوزه کشورهای در حال توسعه هستند، آسیب‌هایش بیشتر است و در نتیجه جبران آن هم سخت‌تر؛ چراکه در اولویت سبد خانوار قرار ندارد، دولت‌ها هم نگاه خاصی به این موضوع ندارند و جبران این آسیب‌ها توسط دولت انجام نمی‌شود.»
میزان تأثیر کرونا بر موسیقی
این ناشر و تهیه‌کننده نگاهی به تأثیر و نقش موسیقی دارد: «به‌دلیل اتفاقی که در پاندمی‌هایی مانند این می‌افتد، اتفاقات غیراقتصادی بسیار تأثیرگذار خواهد بود. به‌عنوان مثال امروز نهادهای فرهنگی مثل یونسکو و یا نهادهای فرهنگی اروپایی به این موضوع نگاه می‌کنند که این اتفاق در همه هنرها ازجمله موسیقی تأثیر بسیاری زیادی گذاشته است و اما اتفاق بدتر این است این اتفاق‌ها همراه می‌شود با شکلی از افسردگی که در کل جامعه بروز می‌یابد. از نظر اقتصادی این باعث افت فروش مسائل فرهنگی می‌انجامد. برخلاف تصور که مصرف‌کننده جدی موسیقی در دنیا کم می‌شود. آمارهایی که از نیمه فوریه (اواخر بهمن) یا زمانی که این ویروس در شهرهای مختلف انتشاریافته، نشان می‌دهد که در مورد موسیقی در پلتفرم‌های دیجیتال شاهد یک افت 15 تا 20درصد فروش صوتی بوده که بیشترین آن در مورد‌ای تونز، آمازون تایدل اتفاق افتاده است. در برابر آن پلتفرم‌هایی که خدمت آنلاین تصویر می‌دهند مانند نتفلیکس یا آمازون پرایم یا سرویس داخلی تا رشدی نزدیک به 40درصد هم داشته‌اند. بنابراین این توازن منفی است. بخشی از هنر آسیب جدی می‌بیند و بخش‌هایی که استثنائا رشد می‌کنند. نهایتا خروجی این آسیب منفی است.»
جعفریان آسیب‌های دیگر در حوزه موسیقی را اینگونه بررسی کرد: «اگر آسیب‌های حوزه‌های دیگر را هم بررسی کنید، مانند آموزشگاه‌های موسیقی در همه دنیا، درآمدزایی این آموزشگاه‌ها از یک فرمول ریاضی تبعیت می‌کند. یعنی اگر 5ماه از سال را برای درآمدزایی از دست بدهید عملا توانی برای جبران ضرر برای صاحب آموزشگاه نمی‌ماند.»
بدون حضور دولت‌ها کاری نمی‌شود کرد
او که از مهر‌ماه سال گذشته به‌عنوان عضو هیأت‌مدیره مجمع جهانی موسیقی یونسکو انتخاب شده، نگاهی به کمک‌های دولتی در حوزه بین‌المللی دارد: «در این موارد باید دولت‌ها وارد شوند. در کشورهای پیشرفته با چند فرمول این مشکل را پانسمان می‌کنند. یکی از موارد بودجه‌های ملی و کمکی اضطراری خود کشورهاست. در کشور ما صندوق سپرده ارزی است و در کشورهای دیگر بودجه‌هایی برای این شرایط معین شده است. در کشورهایی که اتحادیه‌های بالادست مثل اتحادیه اروپا دارند علاوه بر بودجه‌های اضطراری اتحادیه‌ها هم وارد کار می‌شوند. الان طبق آمار رسمی یونسکو فراگیری این ویروس و آسیبش به زیرساخت‌های فرهنگی اروپا، معادل ماهی 200میلیارد یورو است.»
او در ادامه به بررسی آسیب‌های این شرایط پرداخت؛ شرایطی که باعث می‌شود معیارهای چند عصر تغییر کند: «این عدد شامل چند گزاره است؛ ضرر مستقیم و دیگری به‌اصطلاح حقوقدان‌ها عدم‌النفع است، یعنی سودی است که نمی‌کنند. مضاف بر اینکه مثلا در قیاس با ورزش مانند ورزشکاری است که موفق به راهیابی به المپیک شده و حالا المپیک برگزار نمی‌شود و آن استعداد می‌سوزد. در هنر هم مانند این است که تمام اتفاقات جمعی چه سینما و تئاتر و کنسرت وقتی برگزار نمی‌شود، یک آسیب وضعی و یک آسیب جانبی دارد. آسیب مستقیم اولیه مالی و اعتباری است، اما آسیب ثانویه از دست رفتن تأثیر‌گذاری اجتماعی است. اتفاقی که در دنیا به آن فکر می‌کنند در حوزه فلسفه هنر این است که نمونه این شرایط را در 80سال گذشته نداشتیم. اتفاق به این شکل معیارهای چند عصر را تغییر می‌دهد؛ چه صنایع هنری باشند چه صنایع تکنیکی.»
آسیب سوم در راه است
جعفریان به شرایط روحی مردم در دوران پساکرونا اشاره دارد؛ شرایطی که شرایط با قبل از آن متفاوت است: «تمام نهادها ضررها را نه برای یک‌ماه یا دوماه بلکه تا اکتبر پیش‌بینی کرده‌اند. عملا اگر همین امروز هم این مشکل رفع شود، خیلی زمان نیاز است که عامه مردم اطمینان به حضور در جاهایی که اولویت زندگی‌شان نیست پیدا کنند. مردم مجبور به رفتن به درمانگاه هستند اما مجبور به رفتن به کنسرت نیستند. عواملی مانند این باعث می‌شود که رفتار جمعی در باز‌ه‌های کوتاه‌مدت عوض شود. این خودش به‌دلیل ناشناخته‌بودن دوران پساپاندمی باعث تغییر رفتار بازار می‌شود. در نتیجه یک آسیب سومی هم در تمام‌شدن این دوره و تغییر بازار و نیاز بازار اتفاق می‌افتد.»
عدالت در کمک‌های دولتی
عضو مجمع صنفی تولید‌کنندگان آثار شنیداری به کمک‌های دولتی با زیرساخت علمی اشاره دارد: «هم‌اکنون 26کشور اروپایی از اتحادیه اروپا تقاضای کمک 500میلیارد یورویی فقط برای بخش فرهنگ کرده‌اند.»
او به شرایط اقتصادی ایران و دشواری‌های فروش نفت اشاره دارد: «حالا در کشورهایی مثل ما که توان اقتصادی نداریم، این موضوع باعث می‌شود، دولت یکی از 2گزینه همه‌گیری جمعی یا از بین رفتن اقتصاد را انتخاب کند. دولت‌هایی که مثل کشور ما از کسری بودجه رنج می‌برند مجبور می‌شوند که گزاره همه‌گیری جمعی را انتخاب بکنند و در هردو صورتش چه قرنطینه و چه بازکردن فعالیت‌ها هردو صنعت هنر آسیب می‌خورد.»
جعفریان معتقد است که در این شرایط دشوار اقتصادی ایران، بازهم شرایطی وجود دارد که می‌تواند به هنر کمک کند: «در کشورهایی مثل ما فرمول‌هایی توصیه می‌شود، مانند معافیت‌های مالیاتی بلندمدت، وام‌های کم‌بهره 6ماه و ترجیحا با بهره صفر یا قرض‌الحسنه به واحدهای کوچک هنری، مثل نشرهای مستقل، آموزشگاه‌ها و هنرمندان مستقل یا مدرسان مستقل.»
او به کمک‌های دیگر اشاره دارد: «در بخش دیگر خدمات که در دست دولت است مانند آب و برق اتفاقی بیفتد و هزینه‌ها را بیمه دولت تقبل کند.»
به گفته این پژوهشگر موسیقی حتی اگر از امروز دولت دستور بازگشایی آموزشگاه‌ها را بدهد صاحبان این مشاغل دچار افت 30درصدی هستند: «البته این افت در شهرستان‌ها بیشتر است. بنابراین باید راه‌های جایگزین و درآمدزایی از طریق اتفاقاتی که در دست دولت است طراحی شود. مثلا امکان اجرای زنده با هزینه خیلی پایین یا مثلا با هزینه دولتی تا زمان رفع این مشکل بدهند. یعنی باید روش‌هایی برای جبران این ضررها وجود داشته شود.»
جعفریان که مدیریت مؤسسه «پردیس موسیقی معاصر» را بر عهده دارد معتقد است که این کمک‌ها حتما باید کارشناسی شود: «همه این موارد کارشناسی می‌خواهد. یعنی عدم‌توزیع عادلانه کمک‌هزینه‌ها هم می‌تواند دردسرساز شود. هم‌اکنون 430نشر در حوزه موسیقی ثبت شده‌اند از این تعداد 30شرکت فعال است و 400شرکت دیگر اصلا پرونده مالیاتی ندارند و هیچ‌گونه فعالیتی هم ندارند، یا پروانه‌ای دریافت شده که کاملا کار نمی‌کند یا در حد سالی یک یا دو عنوان کار می‌کند. در نتیجه اولویت‌بندی یکی از سختی‌های کار دولت است که بتواند این موارد را شناسایی کند که چه‌کسی محق دریافت این هزینه‌هاست.»
او در جایگاه عضو مجمع صنفی تولید‌کنندگان آثار شنیداری انجام این کار را بر عهده اتحادیه صنفی و انجمن‌های هنری دانسته تا پرونده‌سازی نشود یا جعلی اتفاق نیفتد.
تصیم برای ایران و جهان با فرمول جداگانه
عضو هیأت‌مدیره مجمع جهانی موسیقی یونسکو به جلسات هفتگی هم‌اندیشی برای رفع این مشکل در جهان اشاره دارد: «از زمانی که این اتفاق افتاده است، چندین جلسه در سطح خود مجمع جهانی موسیقی یونسکو، جلساتی در سطح اتحادیه‌های بین‌المللی مثل مجمع موسیقی اروپا با مجامع بالادست برگزار شده است.»
جعفریان به این نکته اشاره دارد که این جلسات در پی یافتن فرمولهای یکسان نیست بلکه دنبال ویژگی هر منطقه است، به همین دلیل او مسئول جلسات مربوط به آسیا و اقیانوسیه شده است: «باید بگویم که فرمولی که مجمع جهانی موسیقی یونسکو در پی آن است، درواقع فرمولهای منطقه‌ای است نه فرمولهای عمومی. در این جلسات با توجه به شرایط هر منطقه اعضا و دفترهای مختلف، توجه به سیستم‌های مالی و مالیاتی و نقاط ضعف و قوت هر منطقه تصمیمات گرفته می‌شود تا مشخص شود چگونه ممکن است فعالان حوزه موسیقی را تحت پشتیبانی قرار داد.»
او به لایحه اتحادیه اروپا اشاره دارد: «لایحه پوشش بخشی از این خسارت‌ها توسط 26وزیر فرهنگ اروپایی تقدیم اتحادیه اروپا شده و در کشورهای دیگر به‌صورت توصیه عمل می‌کند.»
جعفریان در مورد بخش ایران به فعالیت‌های اصناف هنری و وزارت ارشاد اشاره دارد: «در ایران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با کمک اصناف مختلف همچون خانه موسیقی، خانه هنرمندان و مجمع صنفی ناشران شروع به ارزیابی خسارت کرده و خسارت کلیه حوزه فرهنگ و هنر عددی حدود 500میلیارد تومان به ازای هرماه است. البته جبران این میزان خسارت توسط دولت به‌نظرم دور از ذهن است و توان مالی انجام این جبران در بدنه وزارت ارشاد اسلامی وجود ندارد که بخواهد این ضرر را جبران کند مگر اینکه بخواهد از بودجه‌های ملی و بالادست و با مجوزهای ویژه استفاده کند.»
او ارتباط با دفتر موسیقی برای انتقال این تجربه‌ها را از طریق مجمع‌های صنفی ضروری می‌داند.
