مناسب‌سازی شهر کانون توجه شورای پنجم
محمد سالاری _ رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران
موضوع معلولیت به مثابه پدیده‌ای زیستی و اجتماعی، واقعیتی است که تمام جوامع بشری صرف‌نظر از میزان توسعه‌یافتگی با آن دست به گریبان هستند. پس از دهه70 میلادی در کشورهای مختلف دنیا «مناسب‌سازی اماکن عمومی» و انطباق آن با نیازهای افراد دارای معلولیت، در دستور کار قرار گرفت. به‌طوری که در بند12 قطعنامه1982 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تحت عنوان «برنامه اقدام جهانی برای معلولان» چنین آمده است: «برابری فرصت‌ها در کشورهای در حال توسعه به فرایندی اطلاق می‌شود که از طریق آن نظام کلی جامعه نظیر محیط فیزیکی و فرهنگی، مسکن، حمل‌ونقل، خدمات اجتماعی و بهداشتی، فرصت‌های شغلی و آموزشی، زندگی اجتماعی و فرهنگی ازجمله تسهیلات ورزشی و تفریحی در دسترس همه افراد جامعه به‌خصوص افراد کم‌توان قرار گیرد.» با وجود گذشت قریب به 4دهه از زمان تصویب قطعنامه، کلانشهر تهران به‌رغم رشد و توسعه شهری، از نظر مناسب‌سازی محیطی برای افراد با نیازهای خاص، در مراحل ابتدایی قرار دارد و فراهم نبودن زیرساخت‌های لازم برای افراد معلول و کم‌توان جسمی و حرکتی، دسترسی آنان به امکانات شهری را با مشکل مواجه کرده است.
شورای وقت شهر تهران در تاریخ 14تیر1384 طرح «الزام شهرداری تهران به مناسب‌سازی فضاهای شهری برای جانبازان و معلولان جسمی - حرکتی» را مصوب کرد اما با وجود گذشت قریب به 15سال از زمان تصویب طرح مزبور، چشم‌انداز امروز پایتخت، فضاهای شهری ایمن و مناسب را برای گروه‌های هدف تداعی نمی‌کند. با روی کار آمدن شورای پنجم از نیمه دوم سال96 و از زمان گزینش دکتر حناچی در سمت شهردار پایتخت، شعار «تهران شهری برای همه» به‌عنوان اولویت نخست مدیریت شهری مطرح شد. همچنین این موضوع در کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران به‌صورت خاص در هنگام تهیه برنامه 5ساله سوم توسعه شهر تهران مصوب دی97 مورد توجه قرار گرفت و ماده47 برنامه به این موضوع اختصاص داده شد. شهرداری مکلف شد با مشارکت انجمن‌ها و ستاد مناسب‌سازی «برنامه جامع عملیاتی مناسب‌سازی اماکن، معابر، فضاهای عمومی و ایستگاه‌های حمل‌ونقل درون‌شهری به تفکیک مناطق 22گانه» را تهیه کند که در دست انجام است و قرار شده تا پایان سال99 جهت شفاف‌سازی در سامانه شهرسازی و معماری قرار گیرد.
طی 2سال گذشته اقدامات متعددی در حوزه بودجه‌ریزی، عملیات اجرایی مناسب‌سازی و فعال‌سازی واحدهای ستادی و اجرایی، پیگیری و به انجام رسید. شورای اسلامی شهر تهران نیز در قالب لایحه بودجه1399 شهرداری تهران در راستای حرکتی اثرگذار در امر مناسب‌سازی فضاهای عمومی شهری برای آحاد شهروندان؛ نسبت به تصویب اعتباری قریب به 900میلیارد تومان در بخش مناسب‌سازی اقدام کرد. افزایش قریب به 10برابری اعتبار حوزه مناسب‌سازی در بودجه سال‌جاری شهر تهران نسبت به سال گذشته نشان می‌دهد که مدیریت شهری امسال که سالی دستاوردمحور و مبتنی بر تمرکز بر اولویت‌ها و شعارهای اساسی مدیریت شهری تعیین شده است، گام‌های جدی و مستحکم در جهت عمل به وعده‌ها و نیز برآورده‌کردن انتظارات بحق بخش مهمی از شهروندان بردارد. اختصاص 300میلیارد تومان اعتبار تحت عنوان ساماندهی و مناسب‌سازی پیاده‌روها برای نخستین بار و با اولویت خیابان کامل ذیل معاونت فنی و عمرانی شهرداری تهران، مهم‌ترین تصمیم مدیریت شهری برای عملیاتی شدن خواست بحق معلولان و جانبازان محسوب می‌شود.
مطابق با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته منتج از مطالعات، قریب به 500کیلومتر از پیاده‌روهای سطح شهر تهران در سال‌جاری از محل این ردیف بهسازی و مناسب‌سازی خواهد شد که درصورت تحقق برنامه فوق که از مهم‌ترین اولویت‌ها و دغدغه‌های کمیسیون شهرسازی و معماری نیز محسوب می‌شود، می‌توان از آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین اقدامات انسان محورانه مدیریت شهری تهران طی دهه‌های گذشته یاد کرد.
همــچنیــن اختصــاص 34.8میلیارد تومان اعتبار به‌تفکیک مناطق 22گانه تحت عنوان «روان‌سازی عبور و مرور پیاده»، 14.3میلیارد تومان اعتبار برای مناسب‌سازی فضاهای ورزشی تحت اختیار شهرداری به‌منظور استفاده کامل معلولان از این قبیل فضاها و سرانه‌های خدماتی، 12.4میلیارد تومان اعتبار به‌منظور مناسب‌سازی فضاهای فرهنگی و هنری، 3.6میلیارد تومان برای مناسب‌سازی سراهای محله، 15.7میلیارد تومان برای مناسب‌سازی و بهسازی ساختمان‌های اداری تحت تملک شهرداری تهران، اختصاص 23.8میلیارد تومان برای مناسب‌سازی بوستان‌ها و تفرجگاه‌های سطح شهر تهران، 52.5میلیارد تومان برای مناسب‌سازی و تسهیل تردد معلولان در پایانه و ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی ریلی و غیرریلی و نهایتا 330میلیون تومان برای مناسب‌سازی کتابخانه‌ها و قرائت‌خانه‌های سطح شهر تهران که در قالب تبصره31 بودجه و به‌منظور هزینه کرد مشخص در این حوزه‌ها گنجانده شده و مجموعا حدود 124میلیارد تومان اعتبار تخصیصی را در بر می‌گیرد، با رویکرد جامع نگری در ارائه خدمات و بسترسازی لازم با هدف افزایش کنشگری و نقش‌آفرینی معلولان در فضاهای شهری و برای نخستین بار طی سنوات گذشته مدیریت شهری پایتخت مورد تصویب شورا قرار گرفته است.
با عنایت به آنکه مدیریت شهری در دوره‌های پیشین از الزام پروژه‌های عملیاتی شهرداری تهران به رعایت ضوابط مربوط به مناسب‌سازی فضاهای شهری و لحاظ کردن این امر به‌عنوان پیوست لاینفک از مطالعات توجیهی پروژه‌های در دست احداث غفلت ورزیده بود و همین امر نقش اساسی و غیرقابل انکار در کندی روند مناسب‌سازی، اتلاف منابع و تخصیص اعتبار مجدد برای پروژه‌های افتتاح شده داشت، شورای پنجم شهر تهران به‌منظور رفع این مسئله، در لایحه بودجه1399 با تغییر عناوین ردیف‌های احداث بوستان و تفرجگاه، ساماندهی میادین و معابر و احداث سرویس بهداشتی که غالبا در برگیرنده پروژه‌های ناتمام و احداثی شهر تهران هستند و الزام‌آور کردن موضوع مناسب‌سازی به ردیف‌های فوق‌الذکر و تغییر شرح خدمات آن، شهرداری را به‌صورت توامان ملزم به تکمیل پروژه و پیاده‌سازی ضوابط مناسب‌سازی کرد.
نهایتا آنکه نابسامان بودن فضاهای شهری و عدم‌انطباق آنها با نیازها و خواسته‌های آحاد شهروندان، موجب انزوا و طرد بخشی از اقشار آسیب‌پذیر پایتخت و محروم شدن جامعه از توانمندی‌ها و استعداد این افراد در تصمیم‌گیری‌ها می‌شود و بنابراین ساماندهی و مناسب‌سازی دوباره این فضاها، به واقع بازگرداندن این افراد به زندگی اجتماعی و فعالیت دوباره است که هرچند از وظایف ذاتی و اولیه تمامی سازمان‌ها و دستگاه‌های ذیربط اعم از دولتی و عمومی در کشور بوده اما برای سالیان سال از کانون توجه مدیران دور بوده و اکنون و با همت جامعه افراد دارای معلولیت و تلاش نمایندگان مردم در مدیریت شهری تهران، این امر بیش از هر زمان دیگری امکان تحقق داشته و امید به ظهور و بروز عینی آن می‌رود.
