افزایش «توجه» با کاهش امواج آلفای مغز

عمادالدین قاسمی پناه_خبرنگار

اگر مشکل عدم‌تمرکز دارید، عصب‌شناسان دانشگاه ام‌آی‌تی یک راه‌حل برای این مسئله ارائه کرده‌اند: سطح امواج مغزی آلفا را کاهش دهید. یک دانشمند ایرانی به اسم یاسمن باقرزاده به همراه تعدادی از همکارانش در یک مطالعه دریافتند که انسان می‌تواند با کنترل امواج مغزی آلفای خود، براساس نوروفیدبک دریافتی هنگام انجام یک کار مشخص، میزان توجه خود را افزایش دهد.
نوروفیدبک یا بازخورد عصبی در اصل، نوعی بیوفیدبک است که با استفاده از ثبت امواج الکتریکی مغز و دادن بازخورد به فرد تلاش می‌کند که نوعی خودتنظیمی را به فرد آموزش دهد. بازخورد، به‌طور معمول از راه صدا یا تصویر به فرد ارائه  و از این طریق، فرد متوجه می‌شود که آیا تغییر مناسبی را در فعالیت امواج مغزی خود ایجاد کرده‌است یا خیر؟
این مطالعه نشان داد وقتی افراد بیاموزند که امواج آلفا را در قشر لوب آهیانه یکی از نیمکره‌های مغز خود سرکوب کنند، می‌توانند به اشیائی که در طرف مخالف میدان دیدشان ظاهر می‌شود، توجه بیشتری داشته باشند. این نخستین بار است که این رابطه علت و معلولی دیده می‌شود و نشان می‌دهد که ممکن است افراد یاد بگیرند که از طریق نوروفیدبک، کیفیت توجه خود را بهبود بخشند.

نوروفیدبک
رابرت دزیمون، مدیر انستیتو مک‌گاورن دانشگاه ام‌آی‌تی در پژوهش‌های مغز می‌گوید: علاقه زیادی برای استفاده از نوروفیدبک به‌منظور کمک به افراد مبتلا به اختلالات مختلف مغزی و مشکلات رفتاری وجود دارد. استفاده از نوروفیدبک یک روش کاملا غیرتهاجمی برای کنترل و آزمون نقش انواع مختلف فعالیت‌های مغزی است.
هنوز مشخص نیست که این تأثیرات چه مدت ممکن است طول بکشد و آیا این نوع کنترل ممکن است از سایر انواع امواج مغزی مثل امواج بتا که با بیماری پارکینسون مرتبط هستند، حاصل شود یا نه؟ پژوهشگران می‌خواهند مطالعات بیشتری انجام دهند که دریابند آیا این نوع از آموزش نوروفیدبک می‌تواند به مردم کمک کند که از اختلال تمرکز یا سایر اختلالات عصب‌شناختی خلاص شوند یا نه؟

امواج آلفا و توجه
میلیون‌ها نورون در مغز فعالیت می‌کنند که علائم الکتریکی ترکیبی آنها نوساناتی تولید می‌کند که با عنوان امواج مغزی شناخته می‌شوند. امواج آلفا که با بسامد 8تا 12هرتز، نوسان دارند، ظاهرا در آشفته‌سازی‌ اطلاعات مربوط به حواس ایفای نقش می‌کنند و افزایش آنها می‌تواند باعث حواس‌پرتی شود.
مطالعات پیشین ارتباط جدی بین «توجه» با «امواج مغزی آلفا» را به‌ویژه در قشر آهیانه مغز نشان داده است. در مطالعاتی که در مورد حیوانات و انسان‌ها انجام شده، ارتباط میان «کاهش امواج آلفا» با «افزایش توجه» مشاهده شده است. دزیمون می‌گوید: مشخص نیست که امواج آلفا «توجه» را کنترل می‌کنند یا این امواج محصول فرایند دیگری هستند که «توجه» تابع آن فرایند است.
برای بررسی اینکه آیا امواج آلفا واقعاً توجه را تنظیم می‌کنند، محققان آزمایشی طراحی کردند که افراد هنگام انجام یک کار، بازخورد واقعی از امواج آلفا دریافت می‌کردند. از افراد مورد آزمایش خواسته شد که به یک تصویر توری شکل در مرکز یک صفحه نگاه کنند. سپس به آنها گفته شد که هنگام نگاه به این تصویر، از طریق ذهن خود تلاش کنند که کنتراست آن را افزایش دهند و آن را نمایان‌تر کنند. در طول این کار، افراد تحت آزمایش با استفاده از مگنتوآنسفالوگرافی که با دقت میلی‌ثانیه فعالیت مغز آنها را نشان می‌داد، اسکن شدند. پژوهشگران سطح امواج آلفا را هم در نیمکره چپ و هم در نیمکره راست قشر آهیانه اندازه گرفتند و درجه عدم‌تقارن بین این دو سطح را محاسبه کردند. هر وقت عدم‌تقارن بین 2نیمکره افزایش می‌یافت، تصویر توری شکل نمایان‌تر می‌شد.
اگرچه به افراد تحت آزمایش چیزی در مورد اینکه چه اتفاقی می‌افتد گفته نشد، بعد از حدود 20آزمایش که تقریبا 10دقیقه زمان برد، آنها می‌توانستند کنتراست تصویر را افزایش دهند. 
نتایج MEG نشان داد که آنها با کنترل عدم‌تقارن امواج آلفای خود این کار را کرده‌اند.

پاداش 
یاسمن باقرزاده که نویسنده اصلی این مقاله است، می‌گوید: ما فکر می‌کنیم اساس این موضوع یادگیری شرطی است. هروقت شما رفتاری انجام می‌دهید و پاداشی دریافت می‌کنید، آن رفتار را تقویت می‌کنید. مردم معمولا هیچ‌گونه بازخوردی نسبت به فعالیت مغز خود ندارند، اما وقتی ما این بازخورد را برای آنها فراهم می‌کنیم و به آنها پاداش می‌دهیم، آنها با تمرین یاد می‌گیرند.

نتایج نامشخص یک مطالعه
در مطالعاتی که در مورد حیوانات و انسان‌ها انجام شده، ارتباط میان «کاهش امواج آلفا» با «افزایش توجه» مشاهده شده است، با این حال مشخص نیست که امواج آلفا «توجه» را کنترل می‌کنند یا این امواج محصول فرایند دیگری هستند که «توجه» تابع آن فرایند است