تهران و پکن؛ گاهی دور، ‌گاهی نزدیک

جدال لفظی و توییتری سخنگوی وزارت بهداشت ایران با سفیر جمهوری خلق چین در تهران، بار دیگر مباحثات جنجالی پیرامون میزان پایبندی عملی به شعار نه شرقی و نه غربی را زنده کرده است. در جدیدترین اتفاقات درباره این موضوع، جمعی از نمایندگان مجلس خواستار توضیح محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه و احضار سفیر چین شده‌اند.

ماجرا از آنجا شروع شد که کیانوش جهانپور، سخنگوی وزارت بهداشت طی اظهاراتی گفته بود که «به‌نظر می‌رسد آمار‌های چین یک شوخی تلخ بود.» این جمله با واکنش «چانگ هووا» مواجه شد که نوشت «وزارت بهداشت چین هر روز نشست خبری دارد. پیشنهاد می‌کنم برای حصول نتیجه، اخبار آن را با دقت بخوانید.» با اصرار جهانپور بر سخنان خود، سفیر چین بار دیگر با لحنی تحکم‌آمیز خطاب به وی نوشت که «آقای عزیز، بنابراین امیدوارم که شما به حقایق و تلاش‌های بزرگ مردم چین احترام بگذارید.» 
در داخل کشور نیز سخنگوی وزارت بهداشت با هجمه سنگینی از سوی گروه‌های سیاسی اصولگرا مواجه می‌شود؛ جهانپور از سوی این گروه متهم شد که سخن آمریکایی‌ها را درباره چین تکرار کرده و موجبات رنجش دولت چین را فراهم آورده است و درحالی‌که هیچ کشوری حاضر به کمک به ایران نیست، چین ده‌ها تن کمک‌های بهداشتی برای ایران فرستاده است. از سوی دیگر، سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران نیز جانب سفیر چین را گرفت و در توییتی نوشت: «دولت و ملت چین پیشگام مبارزه با ویروس کرونا و اعطای کمک‌های سخاوتمندانه به سایر کشورها در اقصی نقاط جهان هستند.

 شجاعت، تعهد و حرفه‌ای‌گری چین در مهار کرونا شایسته تبریک است. ایران همواره قدردان چین در این شرایط دشوار بوده است.» نشریه «صبح صادق»، نزدیک به سپاه پاسداران نیز در نوشتاری، اظهارات جهانپور را نسنجیده، غیرکارشناسانه و تأسف برانگیز خواند که موجب دلخوری دولت چین شده و همکاری‌های بین‌المللی را با چالش مواجه کرده است.
17نماینده مجلس در تذکری به وزیر خارجه، اظهارات سفیر چین در واکنش به اظهارات «کارشناسی» سخنگوی وزیر بهداشت را «خارج از شئون دیپلماتیک» توصیف کرده و خواستار احضار سفیر چین توسط وزارت خارجه شده‌اند. نمایندگان مجلس همچنین اظهارات سخنگوی وزات خارجه را برخلاف خط‌مشی راهبردی «نه شرقی، نه غربی» نظام جمهوری اسلامی ایران دانسته‌اند.
در شبکه‌های اجتماعی نیز مناقشه سفیر چین با سخنگوی وزیر بهداشت ایران بازتاب وسیعی میان کاربران داشته است؛ گروهی از کاربران و کارشناسان، گفتارهای مقامات ایرانی در مقابل سفیر چین را عقب‌نشینی، تحقیرآمیز و ناشی از وابستگی به چین و انحراف از شعار نه شرقی و نه غربی دانسته‌اند.

در مقابل گروهی دیگر بر این موضوع تأکید داشته‌اند که اظهارات سخنگوی وزارت بهداشت ایران در شرایط حساس کنونی، غیرکارشناسی، برخلاف منافع کشور و همصدایی با آمریکاست. دسته‌ای از کاربران هم به سفیر چین حق داده‌اند که از منافع کشورش به هر شکلی دفاع کند، اما عقب‌نشینی مقامات ایران را ناشی از وابستگی به چین دانسته‌اند، به‌طوری که علی مطهری نماینده مردم تهران در توییتی به این وابستگی اقتصادی اشاره کرده و نوشته است: «گستاخی سفیر چین درباره کرونا باید پاسخ داده شود. وزارت خارجه باید سفیر چین را احضار کند. متأسفانه نیاز اقتصادی ما به چین باعث شده که درباره ظلم عظیم دولت چین به مسلمانان این کشور نیز سکوت کنیم. قرار نبود مبارزه ما با آمریکا منجر به وابستگی به چین شود.»
این دعوا و مناقشه برخاسته از تصویری است که اصول و مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر آن بنا نهاده شده است: استقلال، عزت، عدم‌وابستگی به شرق و غرب.
 با این حال دستگاه دیپلماسی کشور در برهه‌های متفاوت متهم بود که عملکردش با این گزاره‌ها همخوانی ندارد؛ تلاش‌ها برای تنش‌زدایی در روابط با غرب در دوره‌ای به رویارویی با غرب منجر شده است و تداوم و تشدید همین رویارویی با غرب نیز، گرایش ایران به شرق را تقویت کرده است. گرایش به شرق نیز هیچ‌گاه مطابق برنامه و اهداف پیش نرفته است. روابط جمهوری اسلامی ایران با چین و روسیه به‌عنوان نمادهای شرق، شکل استراتژیک و راهبردی پیدا نکرده است.