سند ترور سلطان صاحبقران

پرنیان سلطانی _ خبر‌نگار

می‌گویند ناصرالدین‌شاه 50سال، یک روز کم، سلطنت کرد! یعنی درست روزی که خودش را آماده جشن هفت‌روزه و باشکوه پنجاهمین سال سلطنتش می‌کرد و به شکرانه این اتفاق راهی حرم حضرت عبدالعظیم(ع) شده بود، به‌دست میرزارضا کرمانی هدف گلوله قرار گرفت و جان سپرد. این اطلاعات کلی را بیشتر ما می‌دانیم و در کتاب‌های تاریخ درباره آن خوانده‌ایم. اما شاید برایتان جالب باشد بدانید که امروز، 123سال دورتر از ماجرای کشته شدن سلطان صاحبقران، سند این ترور تاریخی جایی در کاخ موزه گلستان نگهداری می‌شود؛ سندی که هنوز هم به خون شاه قاجار آغشته است و نشان از روایتی دارد که همه ما در بهترین حالت فقط آن را شنیده‌ایم. ماجرا از این قرار است که شاه قاجار را پس از مضروب شدن روی یک صندلی نشاندند و دستمالی روی زخمش گذاشتند که این صندلی و دستمال که بقایای خون خشک شده شاه قاجار روی آنها دیده می‌شود، این روزها در کاخ اصلی موزه گلستان در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. در این گزارش نگاهی به این سند تاریخی ترور چهارمین شاه قاجار و ماجراهای آن انداخته‌ایم که در ادامه خواهید خواند.

ماجرای یک ترور
ناصرالدین‌شاه چهارمین شاه قاجار بود که سال1227 هجری شمسی و بعد از درگذشت محمدشاه به سلطنت رسید. او قریب به 50سال حکومت کرد و درست یک روز قبل از پنجاهمین سالگرد سلطنتش تصمیم گرفت به شکرانه این اتفاق همایون به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) برود. آنطور که در تاریخ آمده هیچ‌کس با این تصمیم شاه موافق نبود، مخصوصا اینکه نقل می‌کنند در ابتدای سلطنت ناصرالدین‌شاه یک پیشگوی معروف به او گفته بود که تو 50سال یک روز کمتر سلطنت می‌کنی. اما اگر بتوانی از ساعت نحس قُران رد شوی، می‌توانی 50سال دیگر هم سلطنت کنی! روز پنجشنبه12ذی‌قعده1313 هجری قمری که گذشت، شاه به درباریان خود گفت: «امروز خیلی خوشحالم. چرا که پنجشنبه دیروز را برای من قُران نحس معین کرده‌اند که الحمدلله دیروز را به سلامت به سر آوردیم و امروز به شکرانه آن به زیارت حضرت عبدالعظیم(ع) می‌رویم». خلاصه که آن روز ناصرالدین‌شاه با وجود مخالفت درباریان به حرم حضرت عبدالعظیم(ع) رفت. غافل از اینکه میرزارضا کرمانی با تفنگ شش‌لول روسی در حرم حضرت عبدالعظیم انتظارش را می‌کشد. شاه وقتی وارد حرم شد، میرزارضا به بهانه دادن عریضه به شاه نزدیک شد و در یک موقعیت مناسب ناصرالدین‌شاه را مورد هدف قرار داد. گلوله به سمت چپ سینه شاه قاجار اصابت کرد و خیلی زود قلبش را از کار انداخت.

شاه شهید روی صندلی چوبی
به محض اینکه ناصرالدین‌‍ شاه مورد اصابت گلوله قرار گرفت، همراهان شاه مردم را از صحن بیرون و میرزا‌رضا کرمانی را دستگیر کردند. شاه را هم روی صندلی نشاندند تا کالسکه سلطنتی از راه برسد و او را سریع‌تر به دوا و دکتر برساند. اما این اتفاق هیچ‌وقت نیفتاد و شاه قاجار درست روی همان صندلی جان سپرد. اینطور که دکتر شیخ‌محمدخان احیاءالملک که آن روز بالای سر ناصرالدین شاه حضور داشته، در خاطراتش می‌گوید آن روز ناصرالدین‌شاه را سوار کالسکه کردند و به دربار بردند. بلافاصله تلگرافی برای ولیعهد که در تبریز حضور داشت ارسال کردند تا خودش را زودتر به پایتخت برساند و فردای آن روز که شاه جدید به تهران رسید، اعلام شد سلطان صاحبقران به رحمت ایزدی پیوسته است. همان موقع مردم به خیابان‌ها ریختند، توی سرشان زدند و به ناصرالدین‌شاه لقب «شاه شهید» دادند.

تقدیم به کاخ‌موزه گلستان
از زمان ترور ناصرالدین‌شاه قاجار تا همین چند سال پیش هیچ‌کس از سرنوشت صندلی چوبی که شاه قاجار آخرین بار بر آن تکیه زده بود، خبری نداشت تا اینکه یکی از نوادگان میرزا احمدخان نصیرالدوله بدر، منشی دربار ناصرالدین‌شاه وقتی قصد رفتن از خانه اجدادی‌شان را داشت، این صندلی را به موزه اهدا کرد. با پیدا شدن این صندلی، مسئولان وقت کاخ گلستان به یاد آخرین لباس شاه قاجار افتادند که بیش از 100سال در عمارت تالار آینه نگهداری می‌شد. همان موقع یعنی در سال1384 به درخواست سازمان میراث فرهنگی از انستیتو پاستور، آزمایش دی ان‌ای روی خون موجود بر یادگارهای دوازدهم اردیبهشت1275شمسی انجام شد تا به این ترتیب ناصرالدین‌شاه قاجار قدیمی‌ترین کسی باشد که دی‌ان‌ای خونش آزمایش شده است!

صندلی ناصرالدین‌شاه در کاخ اختصاصی
اگر می‌خواهید نگاهی به صندلی خونین ناصرالدین‌شاه بیندازید، باید به کاخ‌موزه گلستان بروید. این مجموعه تاریخی زیبا که متعلق به شاهان قاجاری است، در خیابان پانزده خرداد، میدان ارگ واقع شده و هر روز از ساعت 9 تا 18:30 پذیرای مراجعه‌کنندگان است. نکته مهم درباره بازدید از کاخ‌موزه گلستان این است که مراجعه‌کنندگان باید برای هر عمارت بلیت مجزا تهیه کنند. مبلغ ورودی به مجموعه کاخ‌موزه گلستان 5هزار تومان است و اگر بخواهید از صندلی ناصرالدین‌شاه در کاخ اختصاصی، کنار تالار آینه دیدن کنید، باید مبلغ 5هزار تومان بپردازید. در کاخ اختصاصی تالارهای معروف سلام، عاج، آینه، ظروف و برلیان قرار دارد.

صاحبقران یعنی صاحب دو‌ قرن
ناصرالدین‌شاه با القاب مختلفی شناخته می‌شد؛ شاه‌بابا، قبله عالم، شاه شهید و....، اما معروف‌ترین لقب چهارمین شاه قاجار، سلطان صاحبقران است. در آن زمان باور عمومی مردم بر این بود که وقتی پادشاهی پنجاه‌سالگی سلطنتش را که معادل نیم‌قرن است، پشت سر می‌گذارد، صاحب 2قرن می‌شود؛ اتفاقی که در طول تاریخ برای شاه عباس صفوی، نادرشاه افشار و سلطان حسین بایقرا افتاده بود. ناصرالدین‌شاه قاجار هم که فقط چند روزی با صاحبقرانیه شدن فاصله داشت، سکه‌هایی ضرب کرد که روی آنها خودش را سلطان صاحبقران نامید. حتی کاخ باشکوهی در شمال تهران را هم به همین لقب نامگذاری کرد. این لقب پشت الماس کوه نور هم حک شد تا شاه قاجار آن را به پیش کلاهش بیاویزد. درواقع همه‌‌چیز برای جشن پنجاه‌سالگی سلطنت سلطان صاحبقران آماده بود که یک اشتباه محاسباتی در تخمین زمان نحسی قُران باعث شد شاه درست یک روز قبل از جشن پنجاه‌سالگی سلطنتش از قصر بیرون برود و درست در همان روز به‌دست میرزا‌رضا کرمانی کشته شود.