رفع تحریم‌های ایران در عصر کرونا
اردشیر سنایی _ استاد دانشگاه
شیوع بیماری کرونا تقریباً در تمام کشورهای دنیا، اثرات قابل ملاحظه‌ای بر مناسبات داخلی و بین‌المللی گذاشته و خواهد گذاشت؛ به‌گونه‌ای که می‌توان کرونا را نقطه عطفی در تاریخ روابط بین‌الملل دانست و از جهان قبل و بعد ازکرونا سخن گفت. آثار کوتاه‌مدت کرونا تا همین زمان خود را نشان داده و آثار میان‌مدت و بلندمدت آن بعدها نمایان خواهد شد. در این میان تلاش برای رفع- ولو موقت- تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پس از خروج آمریکا از برجام به‌دلیل شیوع گسترده این بیماری و فشارهای اقتصادی در جهت کمک‌رسانی به بیماران در ایران موج جدیدی به راه انداخته و روزبه‌روز فشار بیشتری به آن کشور وارد می‌سازد.
ایران از همان ابتدای شروع کرونا در کشور اعلام کرد که تحریم‌های ظالمانه آمریکا مانع از انتقال دارو و تجهیزات پزشکی مورد نیاز شده و اقدامی غیرانسانی و غیراخلاقی است و خواستار اجماع جهانی علیه این موضوع و رفع تحریم‌های ایران شد. نامه‌نگاری‌های رئیس‌جمهور، سخنرانی‌ها، ملاقات‌ها و پیام‌های وزیر امور خارجه و سایر تلاش‌های دیپلماتیک در این راستا انجام شده و می‌شود.
مقام‌های آمریکایی در پاسخ، بر معافیت کلیه داروها و اقلام پزشکی از تحریم‌های آمریکا تأکید کردند و از منابع مالی ایران که در مصارفی غیراز داخل هزینه می‌شود سخن گفتند. اما به‌نظر می‌رسد فشارهای داخلی و بین‌المللی به آمریکا کماکان برای رفع تحریم‌ها شدت یافته است. این فشارها هم می‌تواند ناشی از تحرکات دیپلماتیک ایران باشد و هم ناشی از اثرات کرونا و احتمال افزایش تلفات انسانی و گسترش هر چه بیشتر آن. نخستینبار گاردین خبر داد که بریتانیا در محافل خصوصی به ایالات‌متحده فشار می‌آورد تا از شدت تحریم‌های ایران بکاهد. روسیه و چین نیز از آمریکا درخواست لغو تحریم‌های آن کشور علیه ایران را کردند. اما اتحادیه اروپا اعلام کرد که قادر نیست روی آمریکا تأثیر بگذارد تا با وجود بیماری کرونا تحریم‌های ایران را لغو کند و این کار را ازجمله اختیارات هر دولت به‌صورت جداگانه دانست. در عین حال به‌نظر می‌رسد با همراهی ایالات متحده برای نخستینبار تراکنشی از طریق سازوکار اینستکس به ارزش ۵۰۰ هزار یورو برای دریافت دارو و تجهیزات پزشکی صورت گرفته تا شاید کمی از انتظارات در این زمینه از اتحادیه اروپا فروکش کند و درعین‌حال آمریکا نیز با انجام آن از فشارها خلاصی یابد. فشارها و درخواست‌ها از ایالات‌متحده برای رفع تحریم‌های ایران فروکش نکرد و حتی به مقامات داخلی آن کشور هم کشیده شد. تعدادی از قانونگذاران در ایالات‌متحده در نامه‌ای به مقام‌های کاخ سفید خواستار لغو تحریم‌ها علیه ملت ایران در بحبوحه شروع ویروس کرونا شدند.
حتی در این میان جو بایدن نامزد اصلی حزب دمکرات و رقیب احتمالی ترامپ در دور دوم ریاست‌جمهوری در بیانیه‌ای بر این امر تأکید کرد. روسیه هم از دبیرکل سازمان ملل خواست تا در این شرایط فوق‌العاده مستقیماً خواستار لغو تحریم‌های تبعیض‌آمیز شود. لحن و نوع پاسخ مقام‌های آمریکایی نیزدر این خصوص تغییراتی کرده است. از مخالفت صریح با لغو تحریم‌ها تا تلاش برای نشان دادن اینکه تحریم‌های ایران ارتباطی به موضوع دریافت دارو و تجهیزات پزشکی ندارد آغاز شد و نهایتاً به اینکه این موضوع قابل بررسی است توسط وزیر امور خارجه و اینکه ایرانی‌ها فعلا درخواستی از ما نکردند و درصورتی که درخواست کنند فورا مذاکره را شروع می‌کنیم، توسط ترامپ ختم شد. به‌نظرمی رسد بحران کرونا زمینه لازم برای تغییرات عمده در مسائل و موضوعات بین‌المللی و فرصتی برای رفع تحریم‌های ایران را به‌وجود آورده است؛ مخصوصا اگر ابعاد این بیماری به‌ویژه در ایالات متحده شدت بیشتری یابد، احتمال زمینه فشار بر دولت آن کشور را نیز بیشتر فراهم خواهد کرد. لیکن بخشی از این فشارها بر ایالات‌متحده باید توسط ایران سازماندهی و مدیریت شود و اینجاست که دیپلماسی عمومی، دیپلماسی رسانه‌ای، تلاش برای اجماع‌سازی از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی و برقراری ارتباط و نفوذ در افکار عمومی جهانی، کنش‌های لازم در سازمان‌های منطقه‌ای و سازمان‌های بین‌المللی، ارتباط با شخصیت‌های مهم و تأثیر‌گذار سیاسی، بین‌المللی، فرهنگی و حتی ورزشی و هنری در کشورهای مختلف و فعالیت‌های دیگر می‌تواند درصورت تداوم و اثربخش بودن نتیجه ملموسی را بر جای گذارد.
