نگرانی ولیعهد عربستان از بحران اقتصادی جهان

همزمانی جنگ نفتی میان ریاض و مسکو با موج جدید بازداشت برخی از مهم‌ترین شاهزادگان سعودی، این پرسش را مطرح کرده که آیا ممکن است رابطه‌ای میان این دو رخداد جنجالی وجود داشته باشد؟ روزنامه وال‌استریت ژورنال که از قضا نخستین منبع خبر بازداشت شاهزادگانی نظیر احمد بن‌عبدالعزیز و محمد بن‌نایف بود در گزارشی با عنوان «حمله محمد بن‌سلمان به بازارهای نفت» به این پرسش پاسخ داده است. به گفته این روزنامه آمریکایی، بعد از آنکه مجموعه اوپک در توافق بر سر کاهش تولید نفت شکست خورد، ولیعهد سعودی طی 24ساعت کارزاری بزرگ را در داخل مرزهای عربستان و خارج از آن به راه انداخت؛ به‌گونه‌ای که از یک‌سو آتش جنگ بر سر قیمت نفت را با روسیه شعله‌ور کرده و از سوی دیگر 2 تن از مهم‌ترین رقبای خود در داخل پادشاهی عربستان را از صحنه خارج کرده است.
با این حال مروری بر عملکرد سیاسی محمد بن‌سلمان نشان می‌دهد که برای هر دو رخداد از ماه‌ها قبل زمینه‌سازی شده و به هیچ عنوان نمی‌توان تصمیم آغاز جنگ نفتی با روسیه یا بازداشت شاهزادگان سعودی را تصمیم‌هایی لحظه‌ای دانست. وال‌استریت‌ژورنال در ادامه می‌نویسد: موقعیت زمانی اتخاذ هر دو تصمیم نیز بسیار مهم و قابل تامل است؛ ولیعهد در حالی وارد 2 جنگ داخلی و خارجی شده که جهان درگیر بحران ویروس کروناست. بنابراین در شرایطی که تمرکز جهانی بر جلوگیری از انتشار سریع این ویروس است او 2 پیام مهم را به منابع قدرت در داخل و خارج از مرزهای پادشاعی سعودی منتقل کرده است:
پیام اول برای تمام شخصیت‌های موافق او، مخالف یا حتی بی‌طرف در جنگ میان شاهزادگان سعودی است. محمد بن‌سلمان به آنها نشان داد برای رسیدن به تخت پادشاهی حاضر است هر هزینه‌ای را بپردازد و بر این اساس، مقابله با او در این مسیر تصمیمی عاقلانه نیست. پیام دوم اما برای قدرت‌های جهانی و مراکز تصمیم‌گیری در این کشورها بود. ولیعهد سعودی با آغاز جنگ نفتی علیه روسیه تلاش کرد میزان قدرت و کارآمدی خود برای استفاده از موقعیت عربستان علیه دشمنان غرب را به نمایش بگذارد.
با وجود این، کریستین سمیت دیوان، کارشناس مؤسسه کشورهای عربی خلیج‌فارس در واشنگتن که در گزارش وال‌استریت‌ژورنال از نظرات وی استفاده شده معتقد است؛ باید از منظری عمیق‌تر به این همزمانی نگاه کرد. او در این‌باره می‌گوید: فروپاشی ناگهانی تمام توافقات پیشین میان مسکو و ریاض و همچنین زیر پا گذاشتن تمام خطوط قرمز نسبت به شاهزادگان بزرگ سعودی یک پیام روشن دارد و آن اینکه ولیعهد می‌داند وضعیت اقتصادی جهان و منطقه در مسیر بدی قرار گرفته؛ از این بابت نگران است و می‌خواهد قبل از بحرانی شدن شرایط، پادشاهی خود را تضمین کند.
به باور سمیت دیوان، «روند مذاکرات و همچنین اجرای توافقات پیشین میان سعودی‌ها با روس‌ها دچار مشکلات جدی شده بود و این در حالی است که بن‌سلمان نمی‌تواند بیش از این روابط استراتژیک خود با متحدانش در واشنگتن را از طریق نزدیکی به مسکو متزلزل کند». اشاره وی به توافق سال2017 عربستان و روسیه بر سر نفت و سوریه است؛ توافقی که براساس آن قرار بود مسکو با برنامه ریاض برای بازار نفت همکاری داشته باشد و در ازای آن، سعودی‌ها علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در روسیه، در بحران سوریه نیز با ستاد فرماندهی روسیه همکاری‌های اطلاعاتی داشته باشند؛ همکاری‌هایی که طی ماه‌های اولیه نقش مهمی بر تعیین معادلات میدانی بحران سوریه به نفع روسیه داشت.
اما حالا به‌نظر می‌رسد این توافق کوتاه‌مدت به پایان عمر خود نزدیک شده است. وال‌استریت‌ژورنال پیش از این در گزارشی به نقل از منابع آگاه مدعی شده بود محمد بن‌سلمان از پدرش خواسته در تماسی تلفنی با پوتین به بررسی شروط جدید برای تمدید توافق میان دو کشور بپردازد اما ملک سلمان به‌دلیل «مشغله‌های پوتین» موفق به برقراری تماس با وی نشده است! امری که به گفته وال‌استریت‌ژورنال، به‌عنوان رفتاری توهین‌آمیز نسبت به پادشاهی سعودی تلقی شده است. به این ترتیب می‌توان گفت شکست مجموعه اوپک پلاس برای رسیدن به توافقی جدید بر سر سقف تولید، در واقع آخرین میخ بر تابوت توافق‌های روسی-سعودی بوده است.
با این حال وال‌استریت‌ژورنال تردیدهای جدی را نسبت به موفقیت هر دو تصمیم جنجالی ولیعهد سعودی مطرح می‌کند. این روزنامه در گزارش روز گذشته خود به نقل از یک مقام ارشد مجموعه اوپک می‌نویسد: نمی‌دانم سعودی‌ها بر چه اساس خیال کرده‌اند اینگونه فشارها می‌تواند بر استراتژی روسیه تأثیر گذاشته و این کشور را مستاصل کند؛ حرکت عربستان در حقیقت اقدام به‌خودکشی است و همه ما می‌دانیم اینگونه تصمیم‌های غیرمنطقی چه نتایج فاجعه‌باری را به‌دنبال خواهد داشت.
از ســوی دیــگــر وال‌استریت‌ژورنال با بررسی موقعیت خانواده حاکم بر عربستان می‌نویسد: ساده‌انگارانه است اگر تصور کنیم قدرت‌های غربی و به‌ویژه اروپایی با اقداماتی نظیر بازداشت شاهزادگان سعودی همچون احمد بن‌عبدالعزیز و محمد بن‌نایف به سادگی کنار بیایند. این شاهزادگان روابط عمیقی با قدرت‌های غربی دارند و بازداشت چهره‌هایی نظیر شاهزاده احمد، عبور از خط قرمز کشورهایی همچون آمریکا و انگلیس به شمار می‌رود.
احمد بن‌عبدالعزیز ازجمله شخصیت‌هایی بود که تنها ساعاتی پیش از آغاز نخستین موج بازداشت شاهزادگان سعودی در هتل ریتز کارلتون موفق شد با کمک سفارت آمریکا، عربستان را ترک کرده و عازم لندن شود. به گفته منابع رسانه‌ای غربی، طی 2سال بعد از خروج شاهزاده احمد نیز تمام درخواست‌های سازمان اطلاعات سعودی برای بازگشت وی با مخالفت دولت انگلیس روبه‌رو شده بود. وی سرانجام بعد از فاجعه قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در کنسولگری این کشور در استانبول با ضمانت سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس برای حفظ امنیتش به عربستان سعودی بازگشت؛ امری که در آن زمان به‌عنوان نوعی هشدار از سوی قدرت‌های غربی به محمد بن‌سلمان برای جلوگیری از رفتارهای مشابه وی علیه سایر منتقدین‌اش در داخل پادشاهی سعودی تفسیر شد.
اکنون ولیعهد سعودی علاوه بر قمار بزرگی که علیه روس‌ها آغاز کرده، خطوط قرمز مهمی را نیز از طریق بازداشت احمد بن‌عبدالعزیز زیر پا گذاشته است؛ اقداماتی که می‌توان هر دوی آنها را نشانه‌ای از نگرانی ولیعهد جوان سعودی نسبت به آینده معادلات سیاسی در سایه بحران اقتصادی کنونی جهان و منطقه به شمار آورد. حال باید منتظر ماند و دید نتیجه این دو مخاطره کم‌سابقه برای وی چگونه خواهد بود.